Tíminn - 29.06.1994, Blaðsíða 4

4

Mi&vikudagur 29. júní 1994
ilðiilii
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Utgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: |ón Kristjánsson
Ritstjórn og auglýsingar: Stakkholti 4, 105 Reykjavík
Inngangurfrá Brautarholti.
Sími: 631600
Símbréf: 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Prentun: Prentsmiðja
Frjálsrar fjölmiblunar hf.
Mánaöaráskrift 1400 kr. m/vsk. Verð í lausasölu 125 kr. m/vsk.
Endurskobun
háskólastigsins
hérlendis
Á háskólahátíö sl. laugardag vakti Sveinbjörn Björnsson
rektor máls á nauðsyn þess að háskólastig íslenska skóla-
kerfisins yröi endurskoðað. Kvað hann þörf á fjölbreytt-
ari háskólamenntun en nú er boðið upp á. Hann benti á
þá staðreynd að árlega hverfa um sex hundruð nemend-
ur frá háskólanum án þess að ljúka námi. Háskóli íslands
er rannsóknaháskóli og hinn eini slíki hérlendis sem op-
inn er öllum stúdentum. Benti rektor á aö mikilvægt væri
að bjóða fram nám í nokkurs konar „héraösháskólum"
þar sem lítil áhersla væri lögð á rannsóknir, en þeim mun
meira lagt upp úr að þjálfa fólk til ýmissa starfa. Þar væri
hægt að taka lokapróf eftir tveggja ára nám. Fyrirmynd
að þessu fyrirkomulagi eru héraðsháskólar í Bandaríkjun-
um þar sem um helmingur bandarískra stúdenta er viö
nám.
Nemendum við Háskóla íslands hefur fjölgað mjög að
undanförnu og er nú svo komið að samkvæmt alþjóðleg-
um staðli skortir um þrjú hundruð milljónir króna til
þess að ná því marki sem hæfilegt er talið til að kosta
kennslu allra þeirra nemenda sem þangað sækja. Er unn-
iö að því að fá auknar fjárveitingar til skólans til að ná
þessu marki.
Þær upplýsingar, sem fram komu í ræðu rektors, eru
hinar athyglisveröustu. Það er augljóst að ætli íslending-
ar sér að reka háskóla þar sem rannsóknir skipa verulegan
sess, er óhjákvæmilegt að veita meira fé til hans. Það er
eins og mörgum veitist erfitt að skilja að rannsóknir
veröa ekki stundaðar að neinu marki nema með aðstoð-
arfólki á ýmsum sviðum.
Hér verður ekki leitt getum að því hvað veldur brottfalli
nemenda. Margar ástæður eru fyrir því hve margir hverfa
frá námi við háskólann án þess að ljúka prófi. Allmargir
hætta eftir skamman tíma, jafnvel nokkrar vikur, aðrir
halda áfram um sinn, en heltast smám saman úr lestinni.
Fjölskylduhagir ráða nokkru, sumir setjast í háskóla er-
lendis, aðrir skipta um skóla hér heima. Vart er hægt að
fullyrða að þorri þeirra, sem hverfa úr háskólanum próf-
lausir, geri það vegna þess að þeir ráði ekki við námið. Þó
verður að ætla að mörgum henti ekki hið fræðilega nám
sem þar tíðkast, en finni lífi sínu farveg á öðrum sviðum.
En þaö er dýrt að taka við stórum hópi fólks, sem ef til
vill er einungis að þreifa fyrir sér og veit raunverulega
ekki hvað það ætlar sér. Það er því ekki að undra að inn-
an nokkurra deilda er æ oftar rætt um að takmarka að-
gang að vissum námsgreinum, og koma þannig í veg fyr-
ir að margir nemendur séu í háskólanum, eins og hann
væri biðstöð en ekki starfsvettvangur.
Hér er tekið undir við þá skoðun rektors að nauðsyn-
legt sé að endurskoða allt háskólastigiö. Það er lífsspurs-
mál fyrir íslendinga að halda uppi öflugum rannsóknar-
háskóla, en jafn mikilvægt er að minni kennsluháskólar
taki við fólki til aö mennta það til sérhæfðra starfa þar
sem minni áhersla er lögð á fræðilegt nám. Sumum
hentar fræðilegt nám, öðrum ekki. Þar er ekki um ræða
að eitt sé fínna eða göfugra en annað. Hæfni á hvaða
sviði sem er vekur ætíð virðingu. Allt það starf, sem vel er
unnið, er þarft. Illa unnið starf er oft betur óunnið.
Ekki veit sá, er þetta ritar, hve sá hópur er stór sem tek-
ið hefur lokapróf við hina ýmsu framhaldsskóla landsins
í vor. Þá er átt við þá skóla sem veita réttindi á ýmsum
sviöum eða jafngildi þeirra, en allt það fólk er dýrmæt
viðbót við þá sem vinna þörf störf í þessu landi.
Fjárlagaleikritið frumsýnt
lega í það minnsta — að skera vel-
ferðarkerfiö niður meira en orðið
er. Sjálfstæðismenn hins vegar fá
sem kunnugt er grænar bólur þeg-
ar talað er um skattahækkanir og
því munu þeir leggja ríka áherslu
á að allar tekjuöflunarleiðir heiti
eitthvað annað en „skattar". Það
er því komin upp skrítin staða í
fjárlagagerðinni í ár, því stjórnar-
flokkarnir standa í kosningaund-
irbúningi samhliða fjárlagagerð-
inni og hafa algjörlega hvor sína
GARRI
stefnuna í ríkisfjármálum. Krat-
arnir segjast vilja hækka skatta til
að þyrma velferðarkerfinu, en
sjálfstæðismenn vilja fyrir alla
muni þyrma landsmönnum við
skattahækkunum og eru tilbúnir
að klípa enn í velferðarkerfið til
að straumlínulaga ríkisrekstur-
inn.
Ekki alvöru silfursjóöur
Einhver kynni ab halda að hér
væri verið að reyna að bræba sam-
an ósættanleg sjónarmib í einni
og sömu fjárlagagerðinni og auð-
vitaö er verið aö því. Það hindrar
hins vegar ekki stjórnarliðana í
vinnu sinni, því fjárlagavinnan í
sumar er bara leikrit. Það stendur
nefnilega ekki til að ljúka fjárlaga-
gerðinni, heldur verður hún ein-
göngu notuð sem gagn í kosn-
ingabaráttunni. í fjárlagaleikrit-
inu mun koma fram að Sjálfstæb-
isflokkurinn er skyndilega orðinn
flokkur hinna stóru prinsippa og
vill engar skattahækkanir af
neinu tagi á almenning. Þar mun
líka koma fram að Alþýðuflokkur-
inn er þrátt fyrir allt staðfastur
varömaður velferðarkerfisins. Hin
raunverulega fjárlagagerð mun
hins vegar ekki fara fram fyn en
eftir haustkosningar, þeg-y' nýr
meirihluti hefur tekið við völd-
um.
Þess vegna er sá mikli 20 millj-
arða sjóður, sem ráðherrarnir hafa
safnað til sín að undanförnu í
fjárlagaundirbúningnum, ekki
ósvipaður silfursjóðnum úr Mið-
húsum. Hann er að verulegu leyti
falsaður seinni tíma tilbúningur.
En skattahækkanir mega þab
ekki heita og niburskurður á vel-
ferðarkerfinu ekki heldur. Garri
og svikið silfur
Þá er titringurinn vegna fjárlaga-
gerðar farinn af stað og ef marka
má fréttir DV, er óskalisti ráðherr-
anna upp á 20 milljarða aukn-
ingu að þessu sinni. Þab er greini-
legt að kosningar eru í nánd og
ráöherrarnir dregið upp úr skúff-
um og skúmaskotum sínar ýtr-
ustu óskir um fjárframlög til
þeirra málaflokka, sem þeim hef-
ur verið trúað fyrir, í von um að
kjósendur virði þeim þaö til tekna
að þeir gættu síns brauðs af ekki
minni trúmennsku en konan í
sögunni af „Brauðinu dýra".
En þegar 20 milljarða óskalistar
liggja fyrir og bætast við alla þá
skuldasúpu, sem ríkissjóður er bú-
inn aö steypa sér í á þessu ári meb
óraunhæfum áætlanagerðum og
fjárlögum, þá er Ijóst að eitthvað
verður undan að láta. Og það,
sem undan mun láta, er að sjálf-
sögöu ríkisstjórnarsamstarfiö.
Formaður fjárlaganefndar, annar
tveggja kratanna tíu, sem kosinn
var á þing í síðustu kosningum og
ekki hefur fengið að verða ráb-
herra, er þegar búinn að gefa tón-
inn með stefnumarkandi yfirlýs-
ingu um að vaxandi fjárþörf ríkis-
ins skuli mætt með auknum tekj-
um. Slíkt má einnig útleggja
þannig, að aukinni eybslu skuli
mæta með auknum sköttum,
beinum eða óbeinum.
Skattar
Þegar er búið að nefna hátekju-
skatt og fjármagnstekjuskatt og
Garri telur sig vita ab hugmyndir
eru uppi um ab frekari skattar
verði teknir inn. Línan, sem for-
mabur fjárlaganefndar er ab gefa
meö þessari yfirlýsingu, er sú ab
kratar ætla ekki — ekki opinber-
Sjóbasaga
Aldrei hefur nokkrum manni
dottið í huga að skrifa „Sjóðasögu
íslands", sem þó gæti orðið merk-
ari heimild um þjóðlífssöguna en
flest af þeirri margtuggðu tuggu
sem sagnfræðingar keppast við að
senda frá sér og eru yfirleitt ekki
annað en endurprentanir úr öðr-
um tuggum. Er til að mynda enn
verið að prenta smáræði upp úr
Jóni Sig., sem hvorki vildi sjálf-
stæbi né Þingvelli, þótt annab sé
látið í vebri vaka.
í fornum sögum eru miklar
heimildir um sjóði og mebferð
þeirra. Egil á Borg langabi aö nota
sinn digra sjóð til að efla ófrið á
Alþingi, sjóðir voru notaðir til að
berja á óþokkum, þeir voru gjald-
miðill og jafnvel skraut.
Síðar urbu til söfnunarsjóðir eins
og sá sem safnað var til í útlönd-
um, aöallega Englandi, eftir
móðuharbindin til ab styrkja
uppflosnaða armingja. Þegar féð
loks komst til landsins, sáu emb-
ættismennirnir að ekkert vit var í
að láta það í hendur fólks sem
ekki kunni með að fara, og reistu
heldur myndarlegan skóla fyrir
börnin sín.
Sáttmálasjóður fór í ab greiða
niöur húsnæði fyrir illa launaba
starfsstétt, en er annars í vörslu
Háskólans.
Þjóðsögur mora af sögnum af
sjóðum, enda voru þeir dálæti
jafnt drauga sem presta.
Sjooir sjooa
Mikil saga er af sjóðum, hvernig
þeir urðu til og hvernig þeir
hurfu. Nútímasjóðasagan er svo
víðfebm og skrautleg ab hún ein
fyllir mörg bindi. Nokkur þeirra
gætu fjallað um sjóði, sem skatt-
borgarar eða ríkið eba hvað á að
kalla fyrirbærið, lætur stöðugt
Mibhúsasjóburinn.
mikið í, en fær aldrei eyri til baka.
Sumir eiga svoleiðis sjóðum að
þakka kjörfylgi sitt og frama.
Það er með fádæmum hve mikið
kemst fyrir af digrum sjóðum í
ekki fjölmennara samfélagi en því
sem landiö byggir. Stóra gatið,
sem í daglegu tali kallast ríkis-
sjóður, er eins konar móðursjóbur
Á víbavangi
byggða-, bygginga-, lána-, fisk-
veiði-, iönlána-, stofnlána- og líf-
eyrissjóða og margra, margra
fleiri.
Sjóbasaga íslands gæti sem best
orðið höfuðrit um sögu og lands-
hagi frá ómunatíb og fram yfir
okkar daga. Sú saga yröi miklu
merkilegri en t.d. stjórnmálasaga
eða kirkjusaga eða saga annarra
hliöargreina. í sjóðasögunni krist-
allast allt þjóölífið gegnum tíð-
ina.
Fróbleikssjó&ir
Miðfellssjóðurinn er merkilegt
innlegg í sjóðasöguna. Þegar
hann fannst 1980, var hann tal-
inn einn merkasti fornleifafund-
ur til þess tíma og var talinn frá
10. öld. Gersemarnar eru undir
gleri í Þjóðminjasafni.
Það var svo s.l. laugardag að
Tíminn upplýsti að helmingur
sjóðsins væri frá þessari öld, sem
sagt falsaðar fornleifar, en annað
silfur í sjóðnum hafi verið brætt
og mótað fyrir þúsund árum.
Er hann þar meb einn undarleg-
asti sjóður sögunnar, bæði ekta
og svikinn og fræöimönnum
jafnt sem leikmönnum óskiljan-
legur. Svo er um marga aðra sjóði
í eigu þjóðarinnar, ab henni er
sagt. En yfirleitt eru einhverjir
sem skilja eöli og tilgang þeirra og
kunna að notfæra sér.
En Miðfellssjóburinn er engum
öðrum líkur og ef rétt reynist að
þúsund ár séu á milli þess aö
hann varð til þangað til næsta
innlegg bættist við, er örbugt að
sjá hver getur grætt á svo vafa-
sömum verðbótum.
Doktorar og prófessorar rýna nú
í sjóðinn og koma sér ekki saman
um aldur silfursins. Sumir segja
það allt gamalt, aðrir sumt og
verður gátan sífellt torráðnari.
Heldur en að hafa svikið silfur til
sýnis, er búiö ab loka Þjóbminja-
safninu, enda aö hruni komið eft-
ir aö vera búið að vera uppistand-
andi í nær 50 ár, en húsið gaf
þjóðin sjálfri sér í lýðveldisgjöf og
var svona höfðinglega að staðið.
Um það bil sem gátan um Mið-
fellssjóbinn leysist, verbur hægt
að ljúka sjóbasögu íslsnds með
því ab spyrja hvab oröib hafi af
öllum sjóbum landsins og svörin
við því verða efni í enn aðra
mergjaða sögu.