Tíminn - 29.06.1994, Síða 5

Mi&vikudagur 29. júní 1994
W WW
5
Um ritsmíbar Jóns
Af blö&um |óns forseta.
Höfundur ævisögu og skýringartexta og
val ritgerba: Sverrir Jakobsson.
Almenna bókafélagib 1994.
327 bls.
Tilgangi og efni þessarar bókar er
ef til vill best lýst á bókarkápu, en
þar segir: „Sú sem hér birtist... er
sýnisbók ritverka Jóns Sigurbs-
sonar um önnur efni en sjálfstæö-
ismáliö." Hér þarf ekki mikiö
fleiri oröa við, en bókin hefur að
geyma alls sex ritgerðir, sem Jón
samdi: „Um skóla á íslandi", „Um
bændaskóla á íslandi", „Um
verzlun á íslandi", „Um verzlun
og verzlunarsamtök", „Um félags-
skap og samtök" og „Um lækna-
skipunarmáliö".
Allar birtust þessar ritgeröir upp-
haflega í Nýjum félagsritum og
eru hér prentaðar oröréttar og
stafsetningu Jóns fylgt að mestu
leyti. Hverri ritgerð fylgir inn-
gangur, sem Sverrir Jakobsson
sagnfræðinemi hefur samið, þar
sem grein er gerð fyrir ástandi
mála í viðkomandi efni um það
leyti er Jón samdi ritgerðirnar. Er
þeim, sem lítt þekkja til sögu
Jóns, vafalaust gott gagn að þess-
um köflum.
Fremst í bókinni, á undan rit-
gerðum Jóns, er „ævisaga" hans,
sem Sverrir hefur einnig tekið
saman. Það verður að segjast eins
og er, að mér þykir býsna mikiö
upp í sig tekið aö kalla sextíu
blaösíöna ritgerð „ævisögu" Jóns,
ekki síst þegar þess er gætt, aö um
hann hafa veriö samin fleiri og
stærri rit en um aðra menn ís-
lenska. Þau rit byggðu á rannsókn
frumheimilda, að meira og minna
leyti, og í þeim flestum var sitt-
hvab dregið fram, sem til fræði-
legrar nýlundu mátti telja á sín-
um tíma. Þessi „ævisaga", sem
réttara hefði verið að nefna inn-
gang, byggir hins vegar að öllu
leyti á prentuðum heimildum,
einkum ritum þeirra Páls Eggerts
Ólasonar, Lúbvíks Kristjánssonar
og Sverris Kristjánssonar, auk út-
gáfna á bréfum Jóns. Af þessu
leiöir, að hér kemur ekkert nýtt
BÆKUR
JÓN Þ. ÞÓR
fram og hvergi örlar á nýjum
skilningi á Jóni og samtíö hans. Á
hinn bóginn er „ævisagan" lið-
lega samin og hefur að geyma
ýmsa fróðleiksmola, sem lesend-
um þykir vafalítið fengur að.
Bók þessi er gefin út í tilefni af
fimmtíu ára afmæli íslenska lýö-
veldisins og þá sjálfsagt líka í til-
efni af afmæli Jóns, sem oröið
hefði 183 ára hinn 17. júní síöast-
liðinn. Mörgum kann að þykja
vel við hæfi ab minnast lýöveldi-
safmælisins meb útgáfu á ritgerð-
um Jóns Sigurössonar og í sjálfu
sér er ekkert vib því að segja. Á
hitt ber þó að líta, að Jón var eng-
inn lýðveldissinni, stofnun lýð-
veldis á íslandi var ekki pólitískt
stefnumark hans og satt aö segja
minnist ég þess ekki að hafa
nokkurstabar í ritum Jóns séð
hann minnast á lýðveldisstofn-
un. Jón setti fram pólitíska
stefnuskrá sína í „Hugvekju til ís-
lendinga" og þar lýsti hann því að
íslendingar ættu að stefna að
stjórnarfarslegu jafnrétti viö Dani
og sjálfstæði í eigin málum, en
innan danska konungsríkisins. Af
þeim sökum verður að líta svo á
sem markmiðum Jóns hafi veriö
náð með Sambandslagasamn-
ingnum 1918. Hinu verður svo
ekki neitað, að Jón lagði lýðveld-
inu til stofndaginn, þótt ekki hafi
hann sjálfur ráðið þar neinu um.
Niðurstaða þessa máls er sú, að
hér sé á ferðinni smekklega út gef-
ib rit, sem vafalaust kemur fróð-
leiksfúsum lesendum að góðu
gagni. Ekkert nýtt kemur fram, er
varpi skýrara ljósi en áður á Jón
Sigurðsson, og hæpið verður að
telja, ab tengja hann og nafn
hans svo ákveðið vib stofnun og
afmæli lýöveldisins, sem alsiöa er.
Pólitískur sigurdagur Jóns var 1.
desember 1918, ekki 17. júní
1944. ■
Jón Sigurösson.
Fróðleikur um Hafnarfjörð
Lúbvík Geirsson: Höfubstabur verslunar.
Saga verslunar og kaupmennsku í Hafn-
arfirbi í sex hundrub ár.
Verslunarmannafélag Hafnarfjarbar.
Hafnarfjörbur 1994. 375 bls. JÓN Þ. ÞÓR
Þetta er mikið rit að vöxtum,
nær yfir langt tímabil og geymir
mikla sögu. Hafnarfjörður hefur
vissulega verið verslunarmið-
stöb, eða a.m.k. verslunarhöfn,
í sex aldir, og sennilega mun
lengur. Lúðvík Geirsson skiptir
þessari sögu í alls átta kafla.
Engin ástæða er til að rekja hér
kaflaskiptinguna í smáatriðum,
en hinn fyrsti fjallar um verslun
Englendinga og Þjóðverja í Firð-
inum á miðöldum og hinn síð-
asti um stórmarkaði, sem ein-
kennt hafa þróun verslunar og
viöskipta í Hafnarfiröi síðustu
áratugi.
Þessari bók er augsýnilega ætl-
að ab vera fróðleiksrit um sögu
verslunar í Hafnarfirði og ber ab
dæma hana samkvæmt því. Hér
er ekki um að ræða ítarlega
rannsókn á hafnfirskri verslun-
arsögu. Kaflarnir um fyrri aldir
byggja aö langmestu leyti á ábur
útgefnum ritum og heimildum
og kemur þar fátt nýtt fram,
þótt hinu sé ekki að leyna, að
hér er ljósi varpað á ýmsa þætti,
sem lítt hefur verið fjallað um
áður. Á það einkum viö um
ýmsa þætti mannlegs lífs.
Aö minni hyggju er mestur
fengur að síðustu fjórum köfl-
um bókarinnar, sem allir fjalla
um verslun og verslunarmenn í
Hafnarfirði á þessari öld. í þess-
um köflum kemur glöggt fram,
hvernig verslun hefur þróast í
bænum á þessum tíma og mik-
inn fróöleik er hér að finna um
fjölmargar verslanir, sem nú eru
löngu horfnar, eigendur þeirra,
Lúövík Ceirsson.
Fréttir af bókum
Matthías Johannessen.
Ný ljóöabók
enir Matthías
Johannessen
Þann 17. júní gaf Bókmenntafé-
lagið Hringskuggar út ljóðabók-
ina Land mitt og jörð eftir Matt-
hías Johannessen. Bókin er 53
síður að stærð í A5 broti. Kápu-
mynd gerði Gylfi Gíslason
myndlistarmaður.
Heiti bókarinnar, Land mitt og
jörð, gefur glögga mynd af yrk-
isefni skáldsins og er óþarft að
fara nánar út í þá sálma hér.
Verð bókarinnar í verslunum
er 980 krónur, en 750 krónur til
félagsmanna Bókmenntafélags-
ins Hringskugga. ■
starfshætti og starfsfólk.
Ekki er sá, sem þessar línur rit-
ar, svo fróður um sögu Hafnar-
fjarðar eða verslunar í bænum,
-að hann kunni að benda á mis-
sagnir eða villur. Á hinn bóginn
hefur hann fræðst mikiö af
lestri ritsins og ekki spillir það
fyrir að höfundur er ágætlega
ritfær, skrifar lifandi og læsileg-
an texta, auk þess sem bókin er
ríkulega myndskreytt og hafa
margar myndanna mikið heim-
ildagildi. Allur frágangur bókar-
innar er meb ágætum, prentun
skýr og rammagreinarnar marg-
ar bráðskemmtilegar.
Um ljóðakennslu
Fyrir skömmu barst mér í
hendur bók, sem ber ekki
styttri titil en „ÍSLENSKA.
Kennslubók í málvísi og ljób-
list fyrir efri bekki grunnskóla
og framhaldsskóla". Höfunda
hiröi ég ekki um ab nefna hér,
a.m.k. ekki í bili. Hins þykir
mér þarft að geta, hvaba mat á
skáldskap þeir kumpánar, sem
ábyrgir eru fyrir skruddunni,
slengja framan í skólafólk eins
og blautri tusku.
Á einni síðu þessarar skræðu
gefur að líta eina helstu perlu
íslenskrar 1 jóðlistar, fyrr og
síðar, þ.e.a.s. sonnettu Jónas-
ar, Ég biö að heilsa (þess má til
gamans geta, að ekki annaö
vitað, en ljóð þetta sé fyrsta
sonnettan, sem ort er á ís-
lensku).
Gott er nú það og blessað, ab
skræöupárararnir skuli hafa
rænu á að kynna skólaæsk-
unni þetta öndvegisljóð. Hitt
er öllu lakara, að neðan við
ljóðið birta þeir einhvern
óskapnað undir nafninu „Nú
andar suðrib". Á heitið víst að
vera tilvísun til ljóðs Jónasar.
Óskapnaðurinn, sem áður en
gleymist er eftir Einar Má Guö-
mundsson, nýbakaðan þriggja
ára styrkþega hjá Launasjóði
rithöfunda, er samsettur úr
eftirfarandi orðum:
„DC-10 þotnr,
berið öllum upp í Breiðholti
kveðju mína."
Nemendum er ætlað ab lesa
það, sem kallað er „ljóðin tvö"
og svara þeirri spurningu,
hvort þeirra sé „ljóðlegra", eða
ljóðrænna, eins og þab kallast
á mannamáli.
Sanngirninnar vegna, ætla
ég ekki að væna höfunda þess-
arar kennslubókar um það, ab
þeir séu að reyna að telja börn-
um og óhörðnubum ungling-
um trú um, að aulafyndnin í
Einari Má hafi svipaö skáld-
skapargildi og ljóð Jónasar.
Hinu geta þeir ekki skotið sér
undan, að þeir telja hvom-
tveggja til ljóða.
Mat þeirra á því, hvað sé
skáldskapur og hvað ekki,
hlýtur að flokkast undir þeirra
einkamál, enda mótast það
ekki af öbm en fegurðarskyni,
þekkingu og andlegum þroska
þeirra sjálfra. En að þessu
„mati" sé spúð yfir æskufólk,
beint upp úr skolinu á opin-
beru skólakerfi, það er árás á
fegurðarskyn, þekkingarleit og
þroska nemenda. Ég leyfi mér
ab ganga svo langt að fullyrða,
að slíkt háttalag sé glæpur
gegn menningunni.
Alþingismenn fögnuðu lýð-
veldisafmælinu um daginn,
m.a. með því að samþykkja
framlag til einhvers málrækt-
arsjóðs. Því mibur er sú
skræða, sem hér er gerð að
umtalsefni, aðeins eitt dæmi
af mörgum um þá afmenntun-
arherferð, sem skólakerfib rek-
ur gegn þessum margumtöl-
uðu erfingjum landsins.
Hefðu þingmenn einhvern
áhuga á eflingu íslenskrar
tungu, sem ég leyfi mér raunar
að draga í efa, þá væri þeim
SPJALL
Pjetur
Hafstein
Lárusson
sæmst að láta fara fram opin-
bera rannsókn á því, hvaða
sjónarmið ráði efnisvali í
kennslubækur í bókmenntum.
Ég er sannfærður um að ef
menn drægju réttar ályktanir
af slíkri rannsókn og höguðu
sér í samræmi við þær, væri ís-
lenskri tungu og menningu
sýnd öllu meiri ræktarsemi
heldur en þegar verið er að
ausa tugum miljóna út um
víðan völl.
Skáldskapurinn er spegill
þjóðarinnar. í honum lítum
vib drauma okkar og þrár
gegnum aldirnar. Síst af öllu
höfum vib ráð á því nú, á tím-
um alþjóðlegrar fjölmiðlunar
og aukins samráðs milli þjóða,
að spegillinn sá sé atabur auri
af einhverjum galgopum, sem
vonandi vita ekki hvað þeir
eru að gera.