Tíminn - 14.01.1995, Blaðsíða 4

4
T [
VMHHII
Laugardagur 14. janúar 1995
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: )ón Kristjánsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 631600
Símbréf: 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Tæknideild Tímans
Mynda-, plötugerb/prentun: ísafoldarprentsmibja hf.
Mánabaráskrift 1550 kr. m/vsk. Ver& í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Nefnd til bjargar
Seölabanki íslands gaf út greinargerð þann 2.
nóvember síðastliðinn um ástand og horfur í
peningamálum. Þar er meðal annars vikið að
skuldum heimilanna vib lánakerfið í landinu.
Þar kemur fram ab þær hafa vaxið hröðum skref-
um á síðustu árum og námu í árslok 1993 64%
af landsframleiðslu, en voru rúm 13% árið
1980. Þær hafa því fimmfaldast á þennan mæli-
kvarða á þessu tímabili. í lok júní á síðasta ári
námu skuldirnar í krónutölu 264 milljónum
króna. Skuldsetning heimila vegna lána, sem
flokkast undir íbúbarlán, eru um 40% í stað 10%
árið 1980. Sé miðað við ráðstöfunartekjur, hefur
hlutfallið vaxið úr 25% í 115%.
Þær upphæðir, sem hér eru tilgreindar, eru
geigvænlegar og sú þróun, sem verið hefur síð-
ustu árin, getur auövitað ekki gengið til lengdar.
Skuldaaukningin nemur um 1 milljarði á mán-
uði.
Þessi mál heyra undir félagsmálaráðuneytið,
en sannleikurinn er sá ab þar hefur veriö horft
upp á þessa þróun án þess að nokkuð væri að
gert. Vanskil hafa hrannast upp í húsnæðiskerf-
inu og var 15 milljarða höfubstóll húsbréfa í
vanskilum í lok síðasta árs, en gjaldfallnir vextir
og afborganir námu 700 milljónum króna.
Rannveig Guðmundsdóttir félagsmálaráð-
herra virðist nú hafa í hyggju að setja af stað
vinnu til þess að athuga og skoða þennan
vanda, og víst er betra seint en aldrei. En það
segir vissulega sína sögu um aðgerðaleysi stjórn-
valda í þessum efnum, ab fyrst er farið að skoða
þessi mál þegar nokkrar vikur eru eftir af kjör-
tímabilinu.
Það hlýtur því ab koma í hlut næstu ríkis-
stjórnar að glíma við þennan vanda. Flokksþing
Framsóknarflokksins samþykkti stefnumótun í
þessu efni í nóvember, þess efnis að breyta hlut-
verki Húsnæbisstofnunar og efla hana sem sér-
staka ráðgjafarstöð heimilanna og leggja af
mörkum 3000 milljónir af opinberu fé til þess
að greiða fyrir skuldbreytingum. Tillögur voru
um að fjár yrði aflað með breytingum á eigna-
skatti, þess efnis að peningalegar eignir yrðu
skattlagðar með sama hætti og aðrar eignir og
hátekjuskattur skilaði um 400 milljónum króna.
Þetta er hluti af þeirri lífskjarajöfnun, sem þarf
að koma til ef það á að takast að halda vinnu-
friði í landinu. Við svo búib má ekki standa, að
hluti þjóðarinnar býr að skattfrjálsum eignatekj-
um meðan aðrir verða gjaldþrota og missa tök á
fjármálum sínum. Skuldir heimilanna eru tíma-
sprengja sem springur í andlitið á stjórnvöldum
fyrr en síðar, ef þessi þróun fær að halda áfram.
Það er staðreynd ab stöbugt fleiri einstaklingar
í landinu stefna nú í fjárhagslegt þrot. Þetta
kemur meðal annars fram í síauknu álagi á fé-
lagsþjónustur sveitarfélaga um allt land um
beina fjárhagslega aðstoð. Það er ekki mikill tími
aflögu fyrir athugun og skoðun á þessum mál-
um. Aðgerba er þörf.
Eigur annarra veðsettar
Oddur Ólafsson skrifar
„Hvergi í lánaviöskiptum tíðkast
að hægt sé að veðsetja eigur ann-
arra." Þessi setning er tekin upp
úr leiðara Morgunblaðsins s.l.
fimmtudag, þar sem sýnt er fram
á að það sé óhæfa að handhafar
fiskveiðikvóta geti veðsett veiði-
heimildir sínar, þar sem fiskurinn
sé eign þjóðarinnar, eins og laga-
grein kveður á um.
Leiðarahöfundur hefur greini-
lega haft hugann bundinn við
veðsetningar einstaklinga á eig-
um þjóðarinnar og ekki gætt þess
að_á íslandi er það alsiða að í lána-
viðskiptum séu eignir annarra en
lántakenda veðsettar. Frumstæðar
og misjafnlega vel reknar lána-
stofnanir bókstaflega krefjast þess
aö taka veð í eigum annarra en
lántakenda.
Bankar baktryggja víxla og
skuldabréf, sem einstaklingar og
fyrirtæki fá lán út á hjá þeim með
því að krefjast uppáskrifta manna
og kvenna, sem koma þessi lán í
rauninni ekkert við, nema að því
leyti að þeir sem þau taka eru
kannski vinnufélagar, kunningjar
eða ættingjar.
Margir sjóöir, svo sem lífeyris-
sjóðir, líka þeir opinberu, lána
fólki óspart háar upphæðir út á
fasteignir, sem lántakendur eiga
ekkert í, en fá veðleyfi eigenda
þeirra sem tryggingu fyrir
greiðslu.
✓
Oviðkomandi ábyrgir
Lánasjóður íslenskra náms-
manna lánar ekki út á menntun,
nema að einhverjir sem ekki
njóta menntunarinnar ábyrgist
að lánin séu endurgreidd.
Krítarkortafyrirtækin heimta að
einhverjir aðrir en þeir, sem kort-
in fá í hendur, tryggi að staðið sé
við skilmála, ef korteigandi er
ekki borgunarmaður fyrir úttekt-
um sínum.
Kortafyrirtækin eru í eigu bank-
anna, svo að eðlilegt er að við-
skiptavinum þeirra sé sýnd sama
tortryggni og ósvífni og öðrum
viðskiptavinum peningastofn-
ana.
Allt er þetta gert til að tryggja
einhliða hagsmuni peningastofn-
ana, sem ekki treystast til að sýna
eigin viðskiptavinum þann sóma
að trúa þeim fyrir eðlilegum lána-
viöskiptum.
Lánastofnanir neyða ættingja
og vini lántakenda til að skrifa
upp á og veðsetja eignir, sem í
raun koma banka eða lántakanda
ekkert við. Margir kaupa eða
stofna fyrirtæki upp á þau býti að
fá lán til kaupa og rekstrar. Bank-
arnir heimta uppáskriftir og veb í
íbúðum ættingja og vina, í stað
þess ab taka sjálfir áhættuna af út-
lánum sínum.
Samt tekst þessum stofnunum
að tapa hundruðum milljóna, eöa
sem svarar öllum Breiðholts-
hverfunum, í afskriftir vegna
snarbrjálaðrar lánastefnu.
Eignir teknar
traustataki
Margar fjölskyldur og einstak-
lingar eiga um sárt ab binda
vegna þess að lán, sem þeir hafa
aldrei tekið eða notiö góbs af,
falla á þá þegar hinn eiginlegi lán-
takandi stendur ekki í skilum.
Löglærðir innheimtumenn láta
sýslumenn taka veð í eignum
þeirra, sem lánað hafa nafn sitt,
kyrrsetja þær og löglegar fjárkúg-
unaraðgerbir hefjast. Rábi við-
komandi ekki við greiðslur, eru
eignir hans teknar traustataki til
aö bankinn fái sitt.
Bankinn tekur enga ábyrgb á
viðskiptavinum sínum og þykist
ekki þurfa að gera það, og enn síð-
ur neina áhættu á eigin útlánum.
Samt tekst svona stofnunum að
tapa og tapa ár eftir ár og afskrifa
milljarba á milljarða ofan.
Við lauslega eftirgrennslan
virðist sem ábyrgðir óviðkomandi
aðila á útlánum peningastofnana
séu stundaðar í margfalt ríkara
mæli hérlendis en meðal alvöru
peningastofnana þar sem fjár-
málalegt siðgæði er á hærra stigi
en meðal síblankra og skuldugra
íslendinga. Þar fara bankar líka á
hausinn þegar vitlaust er staðið
að rekstrinum, en hér er bara af-
skrifað og óviðkomandi fólk látið
borga fyrir asnaspörk þeirra sem
valdið hafa og lána fé.
✓
I
tímans
rás
Áhættan
Lánastarfsemi er áhættusöm og
er ekkert sjálfsagðara en að þeir,
sem viðskiptin stunda, taki
áhættuna. En ab veðsetja eigur
annarra og gera kröfur til þess,
eins og íslenskir bankar gera, er
mjög vafasamt, svo ekki sé fastar
að orði kveðið.
Staðfest dæmi um frekju og
ósvífni löggildra rukkara lána-
stofnunar, er að tiltölulega lág
upphæð úr lánasjóði féll á
áþyrgðarmenn. Einn var útvalinn
til að þjarma ab eins og tíðkast í
svona viðskiptum. Sýslumaður
var fenginn til að kyrrsetja eigur
viðkomandi. Dugði ekki fimm
herbergja íbúð sem veð fyrir upp-
hæð, sem nemur nokkurra daga
launum sýslumanns, heldur var
bíll delinkventsins einnig kyrrsett
til að tryggja greiðsluna.
Svona aðfarir eiga sér stað í svo-
köllubu réttarríki. Menn eru
sviptir ráðstöfunarrétti yfir öllum
eigum sínum með hótunum um
aö þær séu frá þeim teknar, ef þeir
ekki borga lítilmótlegar skuldir
annarra manna.
Allt er þetta löglegt og pottþétt
af hálfu lánastofnana. Fæstum
dettur í hug ab athuga hvort
bankaviðskipti séu yfirleitt rekin
með þessum hætti í útlandinu,
eða í þeim löndum sem viö þykj-
umst vera að bera okkur saman
við. Skyldi það t.d. tíðkast að krít-
arkortafyrirtæki geri þriðja og
fjórða aðila ábyrga fyrir að við-
skiptavinir þeirra standi í skilum?
Ekkert traust
Þaö er greinilegt aö bankar og
aðrar lánastofnanir bera ná-
kvæmlega ekkert traust til vib-
skiptavina sinna. Það er ákveðið
fyrirfram ab þeir séu tæpast borg-
unarmenn fyrir lánum sem þeir
taka. Ella þyrfti ekki þessa eilífu
ábyrgðarmenn og eignir þeirra til
ab tryggja að staðið sé í skilum.
Bönkunum kemur svo ekkert við
hverjir borga vitlausu lánin þeirra
eða aö hverra eignum þeir ganga
þegar sjálfir lántakendurnir eru
komnir í þrot.
Ef allt væri með felldu, mundu
bankamir sjálfir taka ábyrgð á
sínurri viðskiptavinum. Ef þeir
treystast ekki til þess, eiga þeir
einfaldlega ekki að taka þá í við-
skipti sem þeir óttast að séu ekki
borgunarmenn fyrir lánunum.
Lánastofnanir eiga heldur ekki
að fjármagna fyrirtæki eða lána til
þeirra fé, nema að þeir álíti að fyr-
irtækin standi undir greibslum.
Það er fráleitt að lána manni pen-
inga til að eignast veitingahús eða
bát og ganga svo að eignum for-
eldra hans eða ömmu, þegar
dæmið gengur ekki upp. Annað
hvort lána þeir út á sjálfan at-
vinnureksturinn og eiganda hans
eða láta vera að fjármagna fyrir-
tækib. Annaö er tæpast siblegt.
Mikilsmetinn lögmaður, sem
annars er á móti náinni sam-
vinnu við Evrópulönd, hefur látið
þá skoðun í ljósi, að íslensku fjár-
málalífi væri það mikil nauðsyn
aö fá aö minnsta kosti einn er-
lendan banka inn í landið. „Til aö
kenna þeim, sem fyrir eru, kurt-
eisi" voru rök hans.
Þetta ætti að vera stjórnendum
lánastofnana og viðskiptavinum
þeirra umhugsunarefni.
Þab er rétt, sem leiðarahöfund-
ur Morgunblaðsins skrifaði, aö
hvergi í lánaviðskiptum tíðkast
að veðsetja eigur annarra.
Nema auðvitað í næstum öllu
íslenska lánakerfinu, eða þeim
anga þess sem að almenningi
snýr. Þar þykir sjálfsagt ab kasta
ábyrgðinni yfir á óvibkomandi
aðila. ■