Tíminn - 04.08.1995, Qupperneq 8

8

Föstudagur4. ágúst 1995
Mikio hatur ao
baki bessu stríbi
segir Gísli jóhannsson, sem starfar hjá hjálparsveitum Sameinubu
þjóöanna á Balkanskaga og hefur tvisvar horft í gapandi byssukjaft
í starfi sínu
Stríösátök berast íslendingum sem
fréttir úr fjarska; hörmulegar en
gera engu aö síöur oft aöeins tak-
markaöa grein fyrir aöstæöum og
hvemig daglegu lífi almennings,
sem býr viö stööugar ógnir frá
byssukjöftum og sprengikúlum, er
háttaö. Frásagnir fréttamanna
móta skoöanir fólks á stríösátök-
um og veröa oft þess valdandi aö
almenningur í fjarlægum löndum
og heimshlutum setur hina stríö-
andi aöila í gamalkunnan búning
ævintýrisins. Þann búning þegar
hiö góöa tekst á viö þaö ilia án
þess aö gera sér grein fyrir hverjir
hinir raunverulegu stríösvaldar
eru. Um þetta em mörg dæmi og
hiö síöasta frá þeim átökum sem
nú fara fram á milli þeirra þjóöa
og þjóöarbrota er mynduöu fyrr-
um Júgóslavíu. Af daglegum
fréttaflutningi má einkum ráöa aö
serbneska þjóöin eigi í landvinn-
ingastríöi og svífist einskis viö aö
berja á nágrönnum sínum í Kró-
atíu og einnig múslímum til aö
gera hugmyndina um Stór-Serbíu
aö veruleika. Þótt aö baki þessum
átökum búi flókiö mynstur ólíkra
þjóöfélagshópa og oft ógreinilegra
landamæra, þá hættir hinum al-
menna hlustanda og lesanda til aö
færa Serba í búning þess vonda á
meöan misgjöröir annarra stríös-
aöila eru litnar vorkunnaraugum.
En hvernig horfa málin viö frá
sjónarhóli manns sem kynnst hef-
ur átökunum af eigin raun, dvaliö
á viökomandi svæöum og tekiö
þátt í daglegu lífi íbúanna meö
störfum sínum?
Gísli Jóhannsson hefur dvaliö í
Split í Króatíu frá því í nóvember á
síöasta ári þar sem hann starfar
viö birgöaflutninga á vegum
hjálparsveita Sameinuöu þjóö-
anna. Á þeim tíma hefur hann far-
iö margar feröir frá Króatíu inn í
Bosníu þar sem stríösátökin eiga
sér einkum staö. Aö þeirri reynslu
fenginni kveöst hann telja aö fjöl-
miölar dragi upp of einfalda mynd
af þessum styrjaldarátökum og
hætta sé á aö almenningur fái
rangar hugmyndir um orsakir
stríösins og gang mála. Hann segir
Serba herskáa, en tæpast sé hægt
aö tala um Króata og múslíma sem
engla. Hatriö á milli þessara þjóöa
sé ekki einungis mikiö, heldur eigi
þaö sér mjög djúpar rætur í sög-
unni.
„Hver kynslóö innrætir bömum
sínum þvílíkt hatur á nágranna-
þjóöunum aö engu er líkara en aö
tíminn hafi staöiö í stað í áratugi
og jafnvel aldir. Um leiö og harö-
stjórn kommúnismans lauk tók ný
kynslóð stríösmanna í gikkina þar
sem afar og langafar þeirra
hættu."
Þegar saga úr upphafi Bosníu-
stríösins, um mann sem skaut eig-
inkonu sína eftir langt hjónaband
af því hún var af ööru þjóöerni og
nú var hafiö stríö á milli þjóöar-
brotanna, var borin undir Gísla
kvað hann slíkt auöveldlega geta
gerst. Svo ótrúlegir hlutir hafi orö-
iö, því þetta rótgróna hatur viröist
öllum öörum tilfinningum yfir-
sterkara.
Eflaust er það ævin-
týraþráin
En hvaö kemur manni ofan af
friðsömu íslandi til aö ráöa sig til
feröalaga um lönd þar sem stríö
geisar?
„Eflaust er þaö ævintýraþráin,"
segir Gísli, sem kvaöst hafa rekiö
augun í auglýsingu á síöasta
hausti þar sem auglýst var eftir
starfsmönnum til hjálparstarfs á
vegum Sameinuöu þjóöanna í Bo-
sníu. Hann kvaöst þá hafa verið
frá störfum um tíma vegna veik-
inda og að þeim tíma loknum hafi
hann ákveöið að breyta til frá
skrifstofuvinnunni. „Þegar ég las
auglýsinguna fannst mér ég fá
ákveöiö tækifæri og sótti um.
Nokkur tími leið áöur en ákveöið
var aö ég kæmist út, en ég fór síö-
an í nóvember og konan kom á
eftir mér um áramótin. Ég var
upphaflega ráðinn sem bílstjóri á
flutningabíl, en starfa nú sem
einskonar leiöangursstjóri. Það
starf felst í aö fara fyrir bílalestum,
kanna hvort leiöin sé greiö og láta
vita af hættum. Ráðningarsamn-
ingurinn gerir ráö fyrir aö skila
venjulegri 40 stunda vinnuviku,
en atvikin ráöa því nokkuð á
hvaöa tíma unniö er. Feröirnar
meö vistir frá Split, sem er á Adría-
hafsströndinni, inn í Bosníu taka
mislangan tima; allt eftir því
hvaöa aöstæður mæta manni í
hverri ferð."
Keðjur í „skaðabæt-
ury/ fyrir tjón
„Umferöin er um flest öðruvísi
en viö þekkjum. Mörg ökutæki
innfæddra em í þannig ástandi aö
þau yröu tekin úr umferö í lönd-
um Vestur- Evrópu. Margir bílar
em gamlir og viðhaldi flestra mjög
ábótavant. Lítiö eftirlit virðist vera
meö ökutækjum og jafnvel skrán-
ingu þeirra og því flestu ekiö sem
á annað borö fæst af stað. í öðru
lagi er fátítt að umferðarlög eins
og við þekkjum þau séu virt.
Frumskógarlögmálin eru ríkjandi
og innfæddir telja sig ætíö eiga
réttinn gagnvart útlendingum,
beri eitthvaö út af. Þetta skapar
okkur sem vinnum að hjálpar-
starfinu ákveðna erfiðleika. Oft
þurfum viö aö semja við innfædda
ökumenn og þótt þeir aki á bif-
reiðar okkar, þá er yfirleitt ekkert
þeim sjálfum að kenna. Vegakerfiö
er einnig með allt öörum hætti en
viö eigum aö venjast. Vegir eru
mjóir og á mörgum vegarköflum
er ekki hægt að mætast. Sé mikil
umferö á móti, er oft ekki um
annaö að ræöa en bíöa og biðin
getur oröið löng fyrir bílalestir
Sameinuöu þjóðanna, ef heima-
menn ætla ekki aö víkja. Skammt
frá Split þurfum viö að fara um
fjallveg. Þrönga og erfiöa leið þar
sem illt er aö athafna sig í mikilli
umferö. Þaö skapar mikla erfiö-
leika aö vetrinum, því talsvert
snjóar á þessum slóðum. Einkum
eftir aö kemur inn í landiö og
einnig á fjallvegum. Innfæddir
þekkja hinsvegar iítiö til þess bún-
aðar sem viö teljum sjálfsagöan og
nauösynlegan til vetraraksturs.
Vetrarhjólbaröar og keðjur eru
eitthvaö sem er þeim að mestu
framandi og er ekki til. Ég minnist
atviks frá liðnum vetri þegar inn-
fæddur vörubílstjóri ók á einn af
bílum okkar og olli verulegu tjóni
á honum. Hann skeytti í fyrstu
ekkert um áreksturinn, en kom
síðan á eftir okkur og heimtaði há-
ar skaðabætur fyrir að við hefðum
skemmt bíl hans. Hann ætlaði
hreinlega aö ráöast á okkur. Eftir
samningaþóf með aöstoö túlks
gekk hann þó að því aö fá einar
keðjur í „skaöabætur" fyrir aö aka
á okkar bíl og valda okkur tjóni,
þótt hann slyppi sjálfur tiltölulega
vel. Þannig þarf oft að gera út um
mál af þessu tagi."
Að selja sama drop-
ann nógu oft
Gísli viðurkennir að skortur
hinna innfæddu valdi því að
nokkru leyti að þeir vilja ná öllu
sem unnt er aö komast yfir, en
fleira komi þó til.
„Aö mörgu leyti eru þessar þjóö-
ir um þremur áratugum á eftir
Vestur-Evrópu í allri þróun. Við
þaö bætist stríösástandiö og á
sumum svæöum er ekkert efna-
hagslíf í gangi. Atvinnutækin eru
lömuð, flest viöskipti fara fram á
svörtum markaöi og þaö fólk, sem
ekki er annaðhvort flúiö eöa látiö,
leitar jafnvel ætis á ruslahaugun-
um. Ég hef séð fólk efna til mark-
aöa viö kertaljós, því víöa er ekkert
rafmagn og borgir og bæir myrkv-
uö um nætur. í Bosníu er eitt
stærsta stáliöjuver í heimi. Þar
unnu um 20 þúsund manns, en
nú eru aðeins um 500 manns að
störfum í verinu. Þetta ástand á
við um stóran hluta Bosníu, en
öðru máli gegnir um Króatíu.
Stríðsreksturinn sjálfur hefur ekki
náö þangað nema að litlu leyti og
mannlífið gengur sinn vanagang,
þótt merkja megi margvísleg áhrif
frá átökunum í austri. í Króatíu
birtist afleiöing stríösrekstursins
meöal annars í taumlausri græðgi
íbúanna. Króatar eru þjóöin sem
reynir aö græöa á ástandinu.
Hjálparstarf Sameinuðu þjóðanna
er að mestu staðsett í Króatíu og
við finnum áþreifanlega fyrir þeim
hugsunarhætti heimamanna að
alþjóðasamtökin séu ekki of góð
til að greiða vel fyrir alla þjónustu
og helst margfalt verö. Sá tími,
sem ég hef starfað hjá hjálpar-
sveitum Sameinuöu þjóðanna,
hefur fært mér þau sannindi aö
mestu skúrkana sé að finna á meö-
ai Króata."
Gísli segir aö um leið og Króatar
vilja aö gæslulið Sameinuðu þjóð-
anna afvopni Serba og stöðvi
stríðsrekstur þeirra og landvinn-
inga, reyni þeir aö mergsjúga það
sem mest þeir mega. „Ég get nefnt
dæmi. Viö kaupum eldsneyti á bíl-
ana af Króötum og í hvert skipti
sem dælt er á bíl þá verðum viö að
standa yfir starfsmönnum bensín-
stöövanna. Að öörum kosti eru þeir
vísir til þess að „gleyma" aö núll-
stilla dælurnar eða falsa tölur með
öðrum hætti til þess að geta selt
sama dropann nógu oft. Og þetta
er aðeins eitt dæmi um hugsunar-
hátt þeirra. Skömmu eftir aö við
komum út gisti kona hjá okkur í
nokkrar nætur. Ekki ieib á löngu
þar til húseigandinn kom til að
rukka okkur um aukaleigu fyrir aö
hafa leyft henni að sofa í íbúöinni
með okkur í nokkrar nætur. Ég
neitaði að borga hærri leigu af
þessum sökum og bauðst til að
flytja út, sem við gerðum. Þab varð
okkur raunar til góðs, því nú erum
viö mjög heppin með leigusala."
Ab sumu leyti í okkar
sporum
„Króatarnir eru grimmir og þeir
eru einnig í betri aöstööu til að fara
fram með þessum hætti en aðrir
íbúar fyrrum Júgóslavíu. Þeir eru aö
sumu leyti í sambærilegri stöðu og
Veríö aö lagfœra kœlibúnaö á gám meö hjálpargögn í Zagreb í júní. Gísli jóhannsson er lengst til hcegri, en meö
honum á myndinni er einskonar þverskuröur af þeim mannskap sem sinnir hjálparstarfi Sameinuöu þjóöanna í
ríkjum fyrrum júgóslavíu. Þar er aö finna Kanadamann, sem situr á flutningapallinum, Indverja standandi til hliö-
ar, Portúgali og Breti bogra viö kœlibúnaöinn og til hliöar viö Gísla stendur Pakistani.