Tíminn - 24.10.1995, Síða 10

10
jpennrnTim
iF ww
Þriöjudagur 24. október 1995
Fréttir af bókum
Eistnesk ljób
Bókaútgáfan Urta hefur sent frá
sér ljóöabókina Við höfum ekki sést
lengi eftir eistneska skáldiö Jaan
Kaplinski í þýðingu Hjartar Páls-
sonar.
Þetta er í fyrsta skipti sem ljóöa-
bók eftir eistneskt skáld kemur út
í íslenskri þýöingu.
Jaan Kaplinski er þekktasta ljóö-
skáld Eistlendinga og jafnframt í
fremstu röö höfunda í heimalandi
sínu fyrir ritgeröir og þátttöku í
umræöum um ‘þjóðfélags- og
menningarmál.
Viöhorf og skáldskapur Kapl-
inskis hafa mótast af eigin reynslu
og hlutskipti Eistlendinga á mörk-
um austurs og vesturs. Líöandi
stund og liöinn tími renna saman
í verkum hans. Heimur hans er í
senn heimur baráttu og kyrröar,
og gagnrýnin greining hans á
samtímanum fær sögulega vídd
vegna áhuga hans og þekkingar á
mörgum fræöigreinum. Jaan Kapl-
inski kom hingað fyrir þremur ár-
um vegna baltneskra menningar-
daga á Kjarvalsstöðum á vegum
Menningarmálanefndar Reykja-
víkur, sem styrkir þessa útgáfu. Þá
voru ljóö Kaplinskis lesin viö
mikla hrifningu tilheyrenda. ■
Saga Borgarfjarðar eystra
Ut er komin saga Borgarfjarðar
eystra. Bókin er gefin út í tilefni
þess aö 100 ár eru liðin frá því
aö Bakkageröi á Borgarfiröi
eystra var löggilt sem verslunar-
staöur.
Höfundar efnis eru Magnús
H. Helgason, Ármann Halldórs-
son, Sigríöur Eyjólfsdóttir og
Siguröur Óskar Pálsson.
Meginefni bókarinnar fjallar
um atvinnu- og verslunarmál
og félagasögu síöastliöin 100 ár.
Annars eru kaflaheitin þessi:
Borgarfjörður og Víkur — lands-
haettir og byggð, Borgarfjörður til
1895, Landbúnaður, Þrjú brot úr
kirkjusögu, Atvinna, verslun og al-
menn hreppsmál 1895-1995, Fé-
lagasaga, Heilbrigðismál, Skóla-
saga, Kauptúnið Bakkagerði,
Hreppsnefndarmannatal og odd-
vita.
Bókin er 381 blaðsíða.
Um 130 lit- og svart/hvítar
myndir prýöa bókina.
I bókinni eru tilvísana-, heim-
ilda- og myndaskrár, auk skrár
yfir mannanöfn er koma fyrir í
bókinni.
Ritstjóri er Magnús H. Helga-
son sagnfræöingur.
Útgefandi er Söguhópurinn á
Borgarfiröi eystra.
Bókin kostar kr. 4.500.
Saga Borgarfjarðar eystra
verður til sölu í Bókabúö Máls
og menningar í Reykjavík.
Einnig er hægt er aö panta bók-
ina hjá Birni Aðalsteinssyni í
síma 4729972, Elísabetu Sveins-
dóttur í síma 5542419 og Óðni
Gunnari í síma 5521491. ■
Karlrembur og
kvenrembur
Bókaútgáfan FORLAGIÐ hefur
sent frá sér sagnasafnið Skuggar
vögguvísunnar, eftir Súsönnu
Svavarsdóttur.
Bókin skiptist í níu sögur, sem
allar falla í flokk erótískra sagna
á einn eða annan hátt. í sögun-
um rannsakar höfundur þetta
forvitnilega efni frá ýmsum
sjónarhornum og er óhætt aö
segja aö hún kanni ýmsa króka
og kima ástarlífsins af sínu al-
kunna hispursleysi og djörfung.
Á bókarkápu segir: Hér er fjall-
aö um einmana konur og karla;
um fólk í leit að stundargamni
og aðra sem eru að stíga sín
Takk eba þökk?
fyrstu spor á vegum sem auð-
veldlega gætu reynst glapstigar;
um reynda og reynslulitla; um
karlrembur og kvenrembur; um
léttúö og drauma og dekkri hlið-
ar mannssálarinnar.
Súsanna Svavarsdóttir er fædd
árið 1953. Hún hefur starfað um
árabil sem blaðamaður, rithöf-
undur, leiklistar- og bók-
menntagagnrýnandi. Hún hef-
ur áöur sent frá sér bækurnar /
miðjum draumi (1991) og sam-
talsbókina Gúmmíendur synda
ekki (1991).
Skuggar vögguvísunnar er inn-
bundin, 168 bls. og er prentuð í
Prentsmiðjunni Odda hf. Kápu
gerði Margrét Zóphóníasdóttir.
Bókin kostar 2.980 kr. ■
íslensk málstöð
Aragötu 9
101 Reykjavík.
Háttvirtu starfsmenn íslenskrar
málstöðvar.
Viö hittumst alltaf ööru hverju,
gamlir lífeyrisþegar, vinir og skóla-
bræöur, eigum saman einkar
ánægjulegar stundir hressir og glaö-
ir, grípum í spil, ræöum dægurmál
og sitthvað fleira.
Eitt af því, sem við ræddum eink-
um þegar við hittumst síöast, var
málið okkar gamla og góða, móður-
málið okkar, sem við íslendingar er-
um svo stoltir af og höfum getað
varðveitt svo lengi, næstum ótrú-
lega lítið breytt.
Og alveg fannst okkur einboðið,
að þjóðin hefði þann metnað og
yrði alltaf samhuga um að halda því
sem lengst óbreyttu og tærustu.
Auðvitaö var okkur ljóst, að við yrð-
um alltaf á nýjum tímum að taka
inn ný orð og reyna að aðhæfa þau
sem flest okkar tungu, fella þau sem
best að beygingakerfi tungunnar.
Hyggjum við, að allir hugsandi
landar okkar séu sammála um
þetta.
Jafnframt teljum við, að allir þeir
sömu hljóti að vera sammála um aö
láta aldrei festast í tungu okkar út-
lend orð, sem íslenskan á ágæt orð
yfir, eða sérkennileg og ósmekkleg
orðatiltæki. Við þurfum öll aö vera
sammála um að vinna ákveðið gegn
því, strax og eitthvað sérstakt af því
tagi kemur fram.
Ef við höfum þann metnað að
vera samtaka um þetta, erum við
sannfærðir um, að þjóðin getur
varðveitt sína fögru og merkilegu
tungu nær óbreytta á ókomnum
tímum.
Viö gleðjumst innilega yfir því,
að nú eigum við og höfum átt um
árabil málstöð, sem hefur það hlut-
verk að vaka yfir tungunni og gera
sitt allra besta til að halda henni
hreinni og koma í veg fyrir að í
henni festist útlend orð eða ambög-
ur. Og við eigum sem flest aö vera
virk með henni og benda á það,
sem miður fer og kynni að geta fest
í tungunni.
En þaö eru aðeins einmitt þrjú at-
riöi neikvæð af þessu tagi, sem viö
félagarnir viljum að þessu sinni
LESENDUR
leyfa okkur aö benda okkar ágætu
málstöð á og biðja hana að gæta
þess að festist ekki í málinu.
Það er fyrsta er orðtakið: íslenskt,
já takk, sem síðustu mánuði hefur
sífellt verið notað á hverjum degi í
blaðaauglýsingum og í sjón- og
hljóðvarpi í tengslum við það þarfa
og ágæta framtak að reyna að efla
allt það, sem íslenskt er.
Hvernig í ósköpunum stendur á
því, aö málstöðin okkar, ásamt fleiri
ágætum mönnum, skuli sameinast
um að nota sífellt þetta ljóta danska
orð í svo þarfri og nauðsynlegri
áskorun til þjóðarinnar. Og viö,
sem eigum svo fallegt orö: þakk, eða
þökk. íslenskt, já, þakk eða íslenskt,
jú, þökk.
Er þá ekki senn aö því komið, að
málstöðin og ráðgjafar hennar við-
urkenni og festi líka í málinu sögn-
ina ljótu, fyrst þeir hafa ekki hikað
við að festa þar nafnorðið? Þá
mundu þessar stuttu málsgreinar
okkar hljóma þannig: Þeir tökkuðu
vel fyrir gjöfina. Og gleymdu nú
ekki að takka fyrir þig, barnið mitt.
— Hvílík smekkleysa! Hvílík for-
smán!
Við biðjum ykkur vinSamlegast
að þurrka þessa ógeðslegu, dönsku
málslettu úr málinu sem allra fyrst.
Hún er búin að vera okkur til
skammar alltof lengi.
Annað atriðið er orðtakið að berja
eitthvað augum, í stað þess að skoða,
athuga, virða eitthvað fyrir sér. Það
er oft notað, líklega oftast af blaöa-
mönnum, en einnig af ýmsum öðr-
um, sem viö undrumst mjög að
skuli bregða því fyrir sig. Þó að orð-
takið finnist einhvers staðar í
gömlu máli, finnst okkur það svo
óviðeigandi og ógeðslegt, að við
teljum sjálfsagt að útrýma því úr
daglegu tali og vonum, að þiö getið
það sem fyrst.
í orðabók Árna Böðvarssonar frá
1963 finnst þetta orðtak ekki. Sá
málsnillingur hefur ekki einu sinni
séð ástæðu til að minnast á það.
Þriðja og síðasta atriðiö er no.
pizza, flt. pizzur, sem alltaf sést og
dynur í öllum fjölmiölum. í íslensk-
um framburði getur þetta aldrei
orðið annað en pissa og pissur. Hví-
lík endemis smekkleysa! Og þetta er
víst matartegund! Með því aö
breyta aðeins stafsetningunni örlít-
ið: skrifa í staðinn pitsa og pitsur er
þetta óaðfinnanlegt. En það hefur
engum dottið í hug, aö okkar dómi,
að útrýma smekkleysunni á svo
auðveldan hátt, hvorki ykkur né
öðrum. Vinsamlegast látið breyta
þessu.
Við höfum þessar ábendingar
ekki fleiri að sinni, þó að margt
fleira búi í huga.
Meö vinsemd og virðingu.
Gamall skólastjóri
Súsanna Svavarsdóttir.
Björn Th. Björnsson.
Mannlíf á
helgum stað
Mál og menning hefur gefið út
skáldsöguna Hraunfólkið eftir
Bjöm Th. Björnsson, listfræðing
og höfund metsölubókarinnar
Falsarinn með meiru.
Þetta er söguleg skáldsaga sem
gerist í Þingvallasveit á fyrri
hluta síðustu aldar. Páll Þorláks-
son var þá prestur í Þingvalla-
sókn. Hann þykist sjá að ekki sé
allt samkvæmt kristilegum
skikk á bænum Skógarkoti þar
sem Kristján Magnússon fer
með húsbóndavald. Ljóst er tal-
ið að eiginkona Kristjáns getur
ekki verið móðir allra þeirra
barna sem hann feðrar í sínum
ranni. Hefjast út af þessu nokkr-
ar væringar milli hins knáa kot-
bónda og Þingvallaklerka og má
hiö geistlega vald sín lengi vel
næsta lítils í þeim viðskiptum.
Úr þessum efnivið vinnur höf-
undurinn einstaka sögu, gædda
þeirri frásagnarglebi og stílsnilld
sem lesendur þekkja af fyrri
bókum hans.
í Hraunfólkinu birtast Þing-
vellir lesendum á nýjan og
óvæntan hátt og sagan veitir
innsýn í fjölskrúðugt mannlíf á
þessum harðbýla stað ábur en
hann sveipaðist ljóma sjálfstæð-
isbaráttunnar.
Hraunfólkið er 272 bls., prent-
uð í Prentsmibjúnni Odda h.f.
Gísli B. Björnsson hannaði káp-
una. Verð: 2380 kr. ■
Pólitískir flóttamenn
Stundum er gaman, jafnvel
fróblegt, að lesa afmælis- og
minningargreinar í blöðum.
Þær em tíðari hérlendis en
þekkist annarstaðar í heimin-
um.
Vel fór á því, ab Jón Baldvin
Hannibalsson skrifaði 19. þ.m. í
Morgunblaðið um dr. Benjamín
Eiríksson hálfníræban. Báðir
voru í byrjun ferils síns róttækir
í skoðunum, hinn fyrri hreinn
kommúnisti, en greinarhöfund-
urinn krati. Báðir snérust frá
sósíalisma og gerðust talsmenn
kapítalismans. Má vart á milli
sjá, hvor ofstækisfyllri er í báð-
um hlutverkum sínum.
Það er misskilningur, að Benj-
amín Eiríksson hafi séð á undan
öðmm hættur Sovét-Rússlands.
Hann varð, eins og fleiri félagar
hans, einfaldlega hræddur og
flúði Moskvu, þegar Stalín lét
kúgunaraðgerðir sínar bitna á
erlendum fylgismönnum engu
síður en innlendum. H.K. Lax-
ness opinberaði síðar, hvernig
Rússar létu hefnd sína bitna á
lagskonu Benjamíns, og mun sú
fregn hafa bitnað þunglega á
sinni hagfræðingsins.
Hann hóf störf með próf. Ól-
afi Björnssyni að rýmkun hafta
og innflutnings, svo og afnámi
hvers konar ríkisafskipta. Ólafur
jón Baldvin Hannibalsson.
var skv. eigin yfirlýsingu á átt-
ræðisafmæli sínu sjálfur gamall
kommúnisti, en hefir síðan ver-
ið helsta vígi íhaldsins í hags-
munabaráttunni. Báðir hafa
þeir fram á elliár boðað ágæti
markaðsins, sem aö þeirra mati
leysir allan vanda.
Jón Baldvin er helsti þrösk-
uldur í vegi sameiningar meöal
félagshyggjuflokka. Fyrir verk
hans og hans líka hefir íhaldib
ráðið lögum og lofum hérlendis
um áratugaskeið. Jafnvel Bretar
eiga sinn Jón Baldvin í Tony
Benjamín Eiríksson.
Blair, sem er valdasjúkur íhalds-
maður, reiðubúinn að fórna
stefnumálum Verkamanna-
flokksins fyrir persónulega
valdastöðu sína í breskum
stjórnmálum. Eldri flokksmenn,
sem hafa verið trúir hugsjón
lýðræðisjafnabarmennsku, eru
á flótta úr flokknum. Þeir hafa
frá upphafi gert sér ljóst, að
jafnabarmennska þrífst ekki
undir einræði. Rússland Stalíns
og félaga sannaði það.
Gamall alþýðuflokksmaður