Tíminn - 29.12.1995, Blaðsíða 5

Föstudágur 29. desember 1995
5
Af langvinnum dauba Don Juans
Þjóbleikhúsib: DON JUAN e&a Steingest-
urinn eftir Moliére. Þý&ing: Jökull Jak-
obsson. Leikstjóri: Rimas Tuminas. Tón-
list: Faustas Latenas. Leikmynd og bún-
ingar: Vytautas Narbutas. Lýsing: Björn
Bergsteinn Cu&mundsson. A&sto&arleik-
stjóri og túlkur: Ásdís Þórhallsdóttir.
Frumsýnt á Stóra svi&inu 26. desember.
Áreiöanlega bíða ýmsir leiklist-
arunnendur þess meö eftir-
væntingu aö sjá Don Juan í
Þjóðleikhúsinu, sýningu sem
Litháinn Rimas Tuminas setur á
sviö ásamt samlöndum sínum
tveimur, leikmyndahönnuöi og
tónskáldi. Þessir þrír stóöu fyrir
eftirminnilegri sýningu á Má-
vinum eftir Tsjekhov fyrir
tveimur árum, sem sýndi okkur
verk hins rússneska snillings al-
veg í nýju ljósi.
Og hvaö þá um þessa sýningu
á Don Juan? Vissulega er hún
sérstæð og persónuleg af hálfu
leikstjórans, sem er frumlegur
og skapandi leikhúsmaöur, eins
og sjá mátti af Mávinum. Ytri
umgjörðin er mjög fagmann-
leg, leikmyndin fagurlega mót-
uð og notkunin á leikrýminu
einkar hugvitssamleg. Þá undir-
strikar tónlistin anda sýningar-
innar á smekkvíslegan hátt.
Þetta er því viðburður sem
ástæöa er fyrir leikhúsáhuga-
menn aö gefa gaum aö.
En — þessi viöamikla sýning
veldur vonbrigðum. Kannski er
búið aö kynda upp of mikla eft-
irvæntingu eftir Mávinn. Og
hvers vegna er Tuminas feng-
inn til að setja upp einmitt Don
Juan? íslenskir leikhúsgestir
hafa tæpast forsendur til aö
meta nýstárlega túlkun á þessu
verki, þaö hefur ekki veriö sett á
sviö í Reykjavík aö ég ætla. Þýð-
ing Jökuls Jakobssonar sem hér
er notuð — og er einkar lipur og
munntöm — var gerö fyrir
Leikfélag Akureyrar og mun
hafa verið leikin nyrðra, en þá
sýningu sá ég ekki.
Tuminas leikstjóri er sem sé í
meövituðu andófi gegn hefð-
bundnum leikstíl, í þessari sýn-
ingu sem Mávinum. Hann sæk-
ist eftir aö slá tóna í sýningum
sínum sem eru í ósamræmi viö
þaö sem við eigum aö venjast,
draga fram og skerpa hliðar sem
fyrri túlkendur hafa horft fram-
hjá, hann leikur sér aö verkinu
býsna frjálslega. En til aö meta
túlkun sem þessa þarf áhorf-
andinn sem sagt að búa yfir
þekkingu sem tæpast er til að
dreifa um Don Juan, aö
minnsta kosti ekki á sama hátt
og um verk Tsjekhovs.
Þaö hefur komið fram í blöð-
um aö meginatriði í túlkun
Tuminas er sú sýn sem hann
hefur á Don Juan annars vegar
og Sganarelle hins vegar, —
enda eru þeir vitaskuld burðar-
ásar verksins. „Ég lít á Don Juan
sem mikinn mann með stóra
sál," segir leikstjórinn. „Hann
er listamaður og eilítiö á skjön
viö samfélagið, í baráttu viö
meðalmennskuna sem birtist í
Sganarelle. En hann hefur ör-
litla trú og um þetta örlitla
veröur sýningin aö vera. Hún
veröur líklega jafnstór og þessi
örlitla glæta sem Don Juan sér."
Tragidía leiksins er svo sú aö
stórmenniö Don Juan ferst og
smámennið Sganarelle tekur
sess hans.
Þetta er athyglisvert sjónar-
mið og gengur í berhögg við
þaö heföbundna og líklega þá
hugsun sem vakti fyrir höfund-
inum á sinni tíö. í raun er það
alveg í samræmi viö ríkjandi
nútímahugsunarhátt þar sem
siðaprédikunum er vísaö á bug,
sérhyggjan leidd í öndvegi,
hinn frjálsi einstaklingur veg-
samaöur. En sú er þverstæöan
aö þetta er gert í skugga þess al-
veldis múgmennskunnar sem
hvarvetna blasir viö í þjóðfélag-
inu og fjölmiðlarnir dekra við.
Þeir eru margir sganarellarnir
sem skríöa fyrir valdinu svo
lengi sem þeir hafa af því
ágóöa, en hika ekki viö að ger-
ast líkræningjar þegar ógnvald-
urinn er dauður. „Launin mín,
launin mín!" hrópar Sganarelle
þá, íklæddur búningi Dón Ju-
ans, og það verða lokaorð leiks-
ins. Satt að segja er þetta verk
mengað mannfyrirlitningu.
En lítum á Don Juan, hinn
mikla mann með stóru sálina,
siðleysingjann, flagarann,
þennan mann sem fer um sam-
félag manna líkt og eyöandi
eldur til þess eins aö brenna að
síðustu upp í loga sem honum
er sendur úr
h e 1 h e i m u m.
Þaö blasir við
frá fyrsta and-
artaki aö Don
Juan er dauð-
anum merktur, — hann er þeg-
ar dauður. En samt verður hann
aö miðla einhverju lífi, ein-
hverjum neista, sem geti gert
manni skiljanlegan feril hans,
áhrifavald hans gagnvart kon-
um. Þaö bregst, í sýningu Þjóö-
leikhússins skorti Don Juan al-
veg lífsneistann. Jóhann Sig-
urðarson var eins og vofa eöa
steingervingur alla sýninguna,
þunglamalegur, lífsþreyttur,
útkulnaöur. Alveg þangað til
undir lokin þegar Don Juan
finnur dauðann nálgast og fiyt-
ur sína meitluöu ræðu um
hræsnina sem stjórnar heimin-
um. Sýningin hlýtur aö eiga að
leiða í ljós aö lífsþorstinn hafi
þrátt fyrir allt veriö hreyfiafl
þessa siðlausa, trúlausa aöals-
manns á grafarbarmi. Sú jafn-
vægislist tekst ekki og fyrir
bragöið dettur sýningin sjálf
dauð niður á löngum köflum.
Kannski hafa leikararnir ekki
tekið nógu fast í strenginn á
móti leikstjóranum. í því við-
tali sem fyrr var vitnaö til ber
hann lof á fagmennsku leikar-
anna, en telur þá stundum of
undirgefna!
Sigurður Sigurjónsson leikur
Sganarelle og gerir þaö vel; ber-
sýnilega eru þeir Jóhann Sig-
uröarson samvaldir í hlutverk
húsbónda og þjóns, eöa kon-
ungs og hirðfífls sem þeir
minna nokkuð á. Annars eru
skoptaktar Siguröar orðnir
nokkuö kunnuglegir, styrkur
hans liggur í hreyfingum og
ýmsu látbragði, þar sem radd-
beiting hans og framsögn er
aldrei nógu góð. Það verður
ekki nógu ljóst hvers vegna
Sganarelle er sá sterkari í þessu
spili eins og leikstjórinn telur,
samkvæmt því sem eftir hon-
um er haft. I þessu meginatriði
er sýningin því óskýr og hinn
hægi og þunglamalegi leikstíll
verður ekki til að skerpa þessar
aðstæður fyrir áhorfandanum.
Fyrir utan þessa tvo sem
nefndir voru eru allmargir leik-
endur í sýningunni og hér má
sjá hreinan stjörnuleik. Nefni
ég þar fyrstan
Ingvar E. Sig-
urðsson í hlut-
verki Don
Carlosar, bróð-
ur Elvíru sem
Don Juan sveik. Hann er í
hefndarhug, en verður fyrir því
að sá sem hann ofsækir bjargar
lífi hans. Ingvar stelur senunni
alveg meðan hann er á sviöinu.
Edda Heiðrún Backman lék
Elvíru á frumsýningu. Hún er
hin þekkilegasta og búningar
hennar fagrir og íburðarmiklir,
enda eru búningar jafnt og leik-
mynd einkar smekkvíslegir og
stílhreinir. Hjálmar Hjálmars-
son leikur Gysman þjón henn-
ar og er látinn skríða um sviðiö
eins og hundur, upphafsdæmi
mannfyrirlitningarinnar sem
markar verkið. — Annaö dæmi
hennar er herra Dimanche
kaupmaður, lítill brjóstum-
kennanlegur karl sem Þórhallur
Sigurðsson býr til skemmtilega
smámynd úr. Gaman að sjá
Þórhall nú á sviðinu, en hann
hefur gert leikstjórn að sérgrein
sinni eins og menn vita. —
Helgi Skúlason Ieikur Don Lou-
is, fööur Don Juans, af öldur-
mannlegum virðuleika.
Hér kemur líka við sögu
sveitafólk sem Don Juan kemst
í einhvers konar kynni við á
ferðum sínum. En þar gerist þó
það atriði sem lífgaði mest upp
á þessa löngu og hægu sýningu,
annar stjörnuleikur í sýning-
unni. Þar eru elskendur í sveit-
inni, hinn málgefni fjasari Pi-
errot sem Hilmir Snær Guðna-
son leikur og Charlotte sem Ól-
afía Hrönn Jónsdóttir leikur.
Hilmir Snær bætir hér dálítilli
rós í hnappagat sitt, — þessi
ungi leikari er með ólíkindum
öruggur í ólíkum hlutverkum.
Skopgáfa Ólafíu Hrannar er al-
þekkt og saman búa þau til
bráöfyndið atriði, þar sem þau
fara með samtal sitt þrisvar
sinnum með ágætum látbragðs-
leik.
Þetta atriði er í fyrri hluta
sýningarinnar. í seinni hluta er
ekkert sem lífgar upp á og verð-
ur hún þá beinlínis langdregin
og þreytandi, þrátt fyrir ýmis
haganleg sviðsbrögð, eins og
þegar þeir félagar koma í graf-
hýsið og sjá hreyfast styttu þess
aðalmanns sem Don Juan drap.
Enda heyrðist mér leikhúsgestir
teknir ab lýjast nokkuð og
sljóvgast um það er lauk, eftir
þrjá og hálfan tíma með hléi.
Það er enginn vafi á að Þjóð-
leikhúsinu er fengur að því að
fá frumlegan útlendan leik-
stjóra til starfa og láta hann
reyna á þolrif leikara hússins
eins og hann gerir hér. Stefán
Baldursson þjóbleikhússtjóri
segir skemmtilega frá kynnum
íslenskra leikhúsmanna við
Rimas í leikskrá — og leikskráin
á reyndar sérstakt lof skilið, full
af athyglisverðu lestrarefni.
Rimas Tuminas hefur sagt að
hann túlki í sýningunni kreppu
hins miðaldra manns. Don Ju-
an var drepinn þótt hann hefði
ekki gert neitt illt, segir leik-
stjórinn. „Líklega hef ég syndg-
að meira, en samt er ég á lífi!"
Svona lagaðar persónulegar pæ-
lingar geta verið hugtækar út af
fyrir sig, einkum fyrir þá sem
orönir eru mibaldra, en annað
mál er hvort eða hvemig þær
skila sér í sýningu á klassísku
verki eins og þessu leikriti
Moliéres. Kannski ætti leikstjór-
inn frekar að semja leikrit sjálf-
ur? Viö getum litið á sýningu
Don Juans sem skáldskap leik-
stjórans og næst lagi aö skoða
hana í því Ijósi. Og víst er skiln-
ingarvitunum hér sitthvað fag-
mannlega til rétta veitt, þótt
borðhaldið reyni töluvert á þol-
inmæbina.
LEIKHUS
GUNNAR STEFÁNSSON
FÖSTUDAGS
PISTILL
ÁRAMÓT í KLÓM
FLUGRÆNINGJA
Pistilhöfundur hitti llluga Jökulsson á
hraöferö um Austurstræti undir mið-
nætti á gamlárskvöldi fyrir nokkrum
árum og leitabi lllugi að staðnum
þar sem árarnir höfðu mælt sér mót
klukkan tólf. Þessi orbaleikur skálds-
ins rifjast stundum upp fyrir pistilhöf-
undi um áramót og almanaksárið líð-
ur í aldanna skaut ásamt bókhaldsári,
fjárlagaári og öbrum árum hagfræb-
innar.
Helstu gjalddagar þjóðfélagsins
eru bundnir við dagana um mánaöa-
mót og þá er álagið mest á stofnun-
um og fyrirtækjum sem afgreiða
þannig mál. Fjöldi starfsfólks og
tækjabúnabur miðast vib að geta
annað starfseminni þegar .-Hgið er
mest. Hægt er að einfalda kerfið
með því að dreifa gjalddögum á fleiri
mánuði og raða mánabargreiðslum
betur á hvern mánuð. í framhaldi af
því má vel leggja niður opinbera inn-
heimtu og fela hana bönkum og
sparisjóðum. Á móti láti bankar af
aukabúgreinum á borð vib prentun
og mötuneyti og annan rekstur sem
er betur kominn hjá vibskiptamönn-
um bankanna.
Gerð fjárlaga er mikilvægasti ein-
daginn við áramót. Alþingi lendir þá
jafnan í tímaþröng og fellur því mið-
ur alltaf á tíma. Þingmönnum gefst
ekki tími til að brjóta einstök bein
fjárlaga til mergjar og nefndarmenn í
Fjárlaganefnd hafa ekki tíma til ab
sinna öbrum þingmálum. Tíma-
þröngin kallar á mikla yfirvinnu hjá
starfsfólki Alþingis og margra stjórn-
ardeilda. Hún býður líka heim ódýr-
um vinnubrögbum.
Á jólaföstu fylgist þjóöin undrandi
meb leikþættinum við gerð fjárlaga
ár hvert. Háleitasta markmib þing-
manna um jól er klukkan hvab Ijúka
eigi þingstörfum og fara heim í jóla-
steikina. Minna er hirt um vönduð
þingstörf eba hvaða starf liggur eftir
þingið þegar upp er staðið. Einu
gildir hvaba flokkar fara meb stjórn
eða stjórnarandstöðu í þessum farsa,
og tímaþröngin færir óprúttnum
þingmönnum vopn í hendur sem
þeir nota á ódýran hátt. Dæmi:
Árið 1989 sat ríkisstjórn Framsókn-
ar, Borgara, krata og komma undir
forsæti Steingríms Hermannssonar.
Sjallinn og Kvennó voru í stjórnar-
andstöbu og Ólafur G. Einarsson,
núverandi forseti Alþingis, var for-
maður þingflokks Sjallans. Morgun-
blaðið birti 19. desember 1989 vib-
tal vib Ólaf Garðar þar sem hann
setti ríkisstjórninni afarkosti um skyld
og óskyld málefni til ab þingib gæti
lokib störfum fyrir jól. Orbrétt sagbi
núverandi forseti Alþingis:
„Þetta eru skilyrbi af okkar hálfu,
ef á ab vera hægt ab halda hér áfram
í sæmilegri sátt og Ijúka þingi fyrir
jól." Svo mörg voru þau orb núver-
andi þingforseta og sorglegt að
hvorki blaðamaöur Moggans né les-
endur blaðsins spurðu manninn
hvort afarkostir hans væru líklegir til
ab auka virðingu Alþingis íslendinga.
Hvort þeir hæfðu ekki betur flugvéla-
ræningjum í Arabíu en þingflokki
sjálfstæðismanna um jól.
Er ekki betra að láta púkum, árum
og llluga eftir gömlu áramótin og
finna önnur áramót fyrir hagfræð-
ina? Meb því að Ijúka gerð fjárlaga
vib þinglausnir á vorin er Alþingi að
minnsta kosti frelsab úr klóm flug-
ræningja um jól. Farsælt komandi ár
og fribur meb árum og mönnum!