Tíminn - 29.12.1995, Blaðsíða 4

4
Vímitm
Föstudagur 29. desember 1995
STOFNAÐUR 1 7. MARS 1 91 7
Útgáfufélag: Tímamót hf.
Ritstjóri: jón Kristjánsson
Ritstjórnarfulltrúi: Oddur Olafsson
Fréttastjóri: Birgir Cuömundsson
Ritstjórn og auglýsingar: Brautarholti 1, 105 Reykjavík
Sími: 563 1600
Símbréf: 55 16270
Pósthólf 5210, 125 Reykjavík
Setning og umbrot: Jæknideild Tímans
Mynda-, plötugerö/prentun: ísafoldarprentsmiðja hf.
Mánabaráskrift 1550 kr. m/vsk. Verb í lausasölu 150 kr. m/vsk.
Skuldbindingar í
uppnámi
Lífeyrissjóðir og lífeyrisskuldbindingar eru að veröa um-
fangsmeiri í umræðunni en oftast áður. Óhóflegur fjöldi
almennra sjóða var áður aðalumræðuefnið og þeir metnir
eftir því hve háar upphæðir sjóðsfélagar gátu fengið að
láni. Nú er farið að hyggja fremur að því hve færir sjóðirn-
ir séu til að standa undir lífeyrisskuldbindingum sínum,
sem í raun er þeirra takmark og hlutverk.
Almennum sjóðum er farið að fækka og þróunin er sú
að fleiri og fleiri þeirra sameinast og verða þar með stærri
og öflugri. Er svo komið að verulegur hluti þess fjár, sem
ávaxtað er í peningastofnunum og á fjármagnsmörkuð-
um, er í eigu almennra lífeyrissjóða og fer hlutur þeirra
vaxandi.
Taliö er að flestir þeirra sjóða, sem fé er safnað í og
ávaxtað, séu sæmilega færir um að standa við þær skuld-
bindingar um lífeyrisgreiðslur, sem til er stofnað og eig-
endur þeirra hafa unnið fyrir.
Hins vegar hefur lítið farið fyrir alvöru umræðu um þær
skuldbindingar, sem opinberir lífeyrissjóðir hafa tekið á
sig gegnum tíðina. En þar hefur lítiö verið lagt fyrir og
þeim, sem heimtingu eiga á lífeyrisgreiðslum opinberra
starfsmanna, fjölgar óðfluga. Samt er farið að hreyfa þess-
um málum og er til að mynda gert ráð fyrir í fjárlögum að
leggja fyrir milljarð króna til að mæta skuldbindingum
framtíðarinnar. Hvort sú upphæð er aðeins táknræn eða
skiptir umtalsverðu máli er látið liggja á milli hluta.
I frétt um aö rekstur Ríkisútvarpsins stefni í halla á ár-
inu segir fjármálastjóri stofnunarinnar að það stafi að
verulegu leyti af því að lífeyrisskuldbindingar hafi verið
tvöfalt hærri en búist var við.
Höröur Vilhjálmsson fjármálastjóri segir í viðtali við
Morgunblaðið: „Þetta er í sambandi við að verið er að
flytja þessar lífeyrisskuldbindingar. Lífeyrissjóður opin-
berra starfsmanna hefur um áratuga skeið veriö nánast
óávaxtaður og síðan hefur verið samið um ýmiss konar líf-
eyrisfríðindi sem ekkert hefur verið gert til að mæta. Nú
eru þessar skuldbindingar allar færðar yfir á b-hluta stofn-
anirnar, og kemur illilega í bakið á okkur."
Þetta er í samræmi við breytingar sem gerðar voru fyrir
ári þess efnis að stofnanir, sem heyra undir b- hluta fjár-
laga, standi sjálfar undir lífeyrisskuldbindingum til starfs-
manna sinna.
Hallinn á Ríkisútvarpinu vegna lífeyrisgreiðslna til fyrr-
verandi starfsmanna endurspeglar þau miklu vandamál
sem opinberir lífeyrissjóðir standa frammi fyrir. í áranna
rás hefur verið samið um alls kyns lífeyrisréttindi, sem
enginn er borgunarmaður fyrir nema skattgreiðendur
framtíðarinnar.
Og það eru ekki aðeins opinberir starfsmenn, sem ríkið
hefur skuldbundið sig til að greiða lífeyri án þess að leggja
fyrir fé til að mæta skuldbindingunum. Ríkið hefur tekið á
sig að létta undir fullorðinsár sjómanna og bænda með
skuldbindingum sem stílaðar eru upp á framtíðartekjur
hins opinbera.
Það er hætt við að það verði fleiri en Ríkisútvarpið sem
ná ekki endum saman vegna illa grundaðra skuldbind-
inga, þegar frá líður.
Ólgan í Frakklandi síðustu vikur stafar ekki síst af því að
opinbera lífeyrissjóðakerfið er að bresta og víða um lönd
standa stjórnvöld agndofa frammi fyrir því að ekki er hægt
að standa við Ioforð flottræflanna, sem lækkuðu eftir-
launaaldurinn óhóflega og hækkubu lífeyrisgreiðslurnar
af enn meira óhófi. Gegnumstreymiskerfið reynist ekki
vera annab en svikin ein.
Uppsöfnunarkerfi almennu lífeyrissjóðanna er allt ann-
ar handleggur, en getur samt haft alvarlegar afleiðingar
þegar frá líður, svo sem óeðlilega mikla uppsöfnun og gíf-
urleg völd í fjármálaheiminum.
Lausnir hljóta ab liggja í því að ályktunarbærir menn
leggi saman krafta sína og finni sameiginlegar úrlausnir.
Disney gegn Dostojevski
Flestir virbast sammála um ab
maður ársins í íslensku sjón-
varpi eigi að vera Jón Viðar
Jónsson, leiklistargagnrýnandi
Dagsljóss. Jón hefur samvisku-
samlega rakkað niður hvert
leikverkið á fætur öðru og verið
svo sannfærndi að Garri er
steinhættur að fara í leikhús.
Don Juan Þjóðleikhússins fékk
til tevatnsins í fyrrakvöld og
ótrúlegt er að nokkur' maöur
fari að sjá þau leiðindi öllsömul
eftir greinargóða lýsingu Jóns
Viðars.
Eitt er þó það leikverk sem
jón Viðar hefur ekki fjallað um
í gagnrýni sinni, en það er
Dagsbrúnarpólitíkin. í verka-
mannafélaginu Dagsbrún hef-
ur nær stöðugt um árabil verið
í gangi leikþáttur þar sem ein-
hverjir strákar í félaginu gera atlögu að Gvendi
Jaka sem verður til þess að Jakinn mjakar sér að-
eins til í lygnunni þannig að öldugangur
myndast í félaginu. í þessum öldugangi hefur
gagnrýnin síðan kafnað og hlutirnir hverfa aft-
ur í sitt gamla horf.
En nú er Jakinn að hætta og mótframboð
komið fram gegn krónprinsum
Guðmundar. Einn riddari upp-
reisnarmannanna segir í Morg-
unblaðsgrein í gær að hann
treysti hvorki formannsefni á leið á eftirlaun né
afganginum af sauðtryggum meöreiðarsvein-
um til stórafreka. „Nei, frekar treysti ég Mikka
mús til að leysa vandann," segir þessi sem ber
titilinn kosningarstjóri lista til nýrrar stjórnar.
Mikill munur
Greinilegt er aö mikill bókmenntalegur
áherslumunur er á andstæðum straumum hjá
Dagsbrún. Annars vegar er mótframboðið sem
tileinkað hefur sér brellur og fjörleika Disneys
og teiknimyndanna þar sem Mikki mús er í for-
grunni hugmyndaheimsins. Hins vegar eru það
þunglamalegri stjórnarmenn úr herbúðum Jak-
ans sem sverja sig meira í ætt við rússnesku
meistarana s.s. Sjólokov, Tol-
stoj og Dostojevskí þar sem
ekkert gerist nema það gerist
hægt og í minnst tveimur
þverhandarþykkum bindum. í
stað hraða og hringiðu Mikka
músar streymir Don lygn í
þeirra starfi og þó allt virðist
meinlaust á yfirborðinu er eins
víst að straumþunginn sé mik-
ill. Þó kosningastjóri Disneys í
Dagsbrún sjái ýmislegt athuga-
vert við það að meðvitundar-
litlir jábræður sitji í trúnaðar-
mannaráði til þess eins að
„drekka kaffi og maula jóla-
kökur" einu sinni í mánuði er
ekki víst að allt sé sem sýnist.
Hin innri rök dostójevskrar
verkalýðsbaráttu eru nefnilega
í gildi hjá núverandi forustu og
þessi rök eru ekki ljós hverjum
Rússneska hefðin
Þannig þarf að beita hinni rússnesku bók-
menntafræði til að sjá að úr því að Jakinn ætlar
að hætta eftir að hafa verið rúm 40 ár í stjórn
félagsins þarf einhver að taka við
sem líka hefur verið næsturn fjör-
tíu ár í stjórninni. Og sá sem á að
taka við þarf að sjálfsögðu líka að
hafa verið varaformaður í Dagsbrún í einhverja
áratugi eins og Jakinn var á sínum tíma. Þess
vegna segir Guðmundur að eðlilegt sé að Hall-
dór taki við af sér sem formaður. Þannig hefur
félagsstarfiö streymt áfram hjá Dagsbrún til
þessa með sínum reglubundnu gárum og jafn-
vel boðum í Bíóborginni í kringum samninga.
Barátta Disneys og Dostojevskís í Dagsbrún,
er vissulega efniviður í mikið drama sem Garri
hefur trú á að gæti loksins glatt langþreytt leik-
húsauga Jóns Viöars. Því hlýtur Garri sem vilj-
ugur greiðandi afnotagjalda að gera þá kröfu til
Dagsljóss RÚV aö Jón Viðar komi með upp-
byggjandi leikhúsgagnrýni á Dagsbrúnarpólit-
íkina með hækkandi sól á nýju ári.
Garri
lakinn.
sem er.
GARRI
Hátíðarnar
Þegar pistilhöfundur settist við skjáinn til þess
að skrifa eftirfarandi Víðavang, rann upp fyrir
honum að þetta er síðasti pistill ársins af þessu
tagi. Niður tímans er þungur og hvert árið af
öðru líður hjá. Blöðin fyllast af efni sem tilheyr-
ir áramótunum, myndum af alls konar fólki
sem hefur verið talið gera eitthvað merkilegt á
árinu, og fólki sem setur sig í stellingar til þess
að segja eitthvað gáfulegt um ástandið í veröld-
inni á árinu sem er að líða. Þetta er tími ára-
mótagreina stjórnmálamannanna, og þetta er
tími spádóma um framtíðina.
markaðssetja jólasveininn og komiö jólasveina-
tívolí í Hveragerði. Sömuleiðis troða gömlu
jólasveinarnir upp í Þjóðminjasafninu, og ég
heyrði ekki betur en að Hurðaskellir væri að
syngja fyrir börnin „I skóginum stóð kofi einn"
í sjónvarpsútsendingu á dögunum. Spurningin
er hvar þessi hrekkjótti jólasveinn hefur lært
þennan söng. Ætli Grýla gamla hafi sett hann á
dagheimili? Svona blandast saman gamlir og
þjóðlegir jólasveinar og nýir söngvar.
Álfar og tröll
Jól að heiman
Jólin og áramótin eru það tækifæri sem flestir
nota til þess að treysta fjölskylduböndin. Fjöl-
skyldan hefur samvistir á jólum, ef tækifæri
gefst til þess. Þessi siöur er þess
valdandi að þeir, sem dvelja í
fjarlægum heimshornum, hugsa
heim á þessum tíma fremur en -----------------
ella. Um þessi jól hafa að líkindum fleiri íslend-
ingar dvalist erlendis en nokkru sinni fyrr. Töl-
ur sýna að óvenjumargir hafa flutt af landi
brott á árinu, og þar að auki fer í vöxt að fólk
dvelji langdvölum erlendis atvinnu sinnar
vegna.
Islensku fjölskyldujólin eru eitt af einkennum
hins smáa og fámenna samfélags hér á landi.
Ab líkindum finnst flestum hin mikla hátíð,
sem jól og áramót eru hérlendis, og nálægðin
milli fjölskyldu og vina vera kostur þess fremur
en galli.
Á víbavangi
Áramótin voru löngum sá tími þegar álfar og
tröll fóru á kreik samkvæmt þjóbtrúnni. Margt
bendir til þess að tímarnir séu ab breytast í þess-
um efnum og allt þetta lið sé fólki ekki eins of-
arlega í huga og áður. Sennilega er rafmagnið
frá Landsvirkjun ab drepa nið-
ur spenninginn fyrir hinu dul-
arfulla og ímyndunaraflið fer
--------------- ekki á kreik í sama mæli og
fyrr.
Mikill aragrúi er til af sögum sem tengjast
þjóbtrúnni, og þab er miður ef þær falla í
gleymsku. í litlu byggbarlagi fyrir austan, Borg-
arfirði eystra, hefur fólk leitað á móti straumn-
um og gert sitthvað til þess að viöhalda hinum
mikla sagnaforða um álfa og huldufólk í byggð-
arlaginu. Það er mjög virðingarvert, því þetta er
menningararfur sem ekki má týnast með hin-
um miklu breytingum sem verða.
Skjótiö allsgáð
Söngvinn Huröaskellir
Ég hef það á tilfinningunni að fólk sé alla-
jafna íhaldssamt í sínum lífsháttum um hátíð-
arnar og reyni eftir föngum að halda í eitthvað
af sínum bernskujólum. Auðvitað er margt
breytt, en margt er þó með líkum svip gegnum
árin. Jólatréð, rjúpurnar, svínahryggurinn,
hangikjötið og bókin halda velli þó að tímar
líði. Jólasveinarnir sömuleiðis. Nú er farið ab
Svo vil ég enda þennan pistil á hvatningu til
fólks að kaupa flugeldana sína hjá björgunar-
sveitunum um áramótin og láta þá sem eru
ófullir í fjölskyldunni kveikja á þeim, svo fari
ekki fyrir þeim eins og manninum fyrir austan
sem hafði flugeldasýningu í þvottahúsinu hjá
sér á gamlárskvöld við takmarkaða hrifningu
fjölskyldunnar.
J.K.