Tíminn - 20.01.1996, Blaðsíða 8

8
mrnitm
Laugardagur 20. janúar 1996
Alþingismönnum frá Islandi var tekib meb kostum og kynjum í Lithá-
en, þegar minnst var 5 ára afmœlis sjálfstœbisbaráttu landsins. Þar í
landi var Jóni Baldvin Hannibalssyni sérlega vel tekib:
Smáþ j óð
breytti sögunni
„Ég lít nú svo á ab þessir atburðir
hafi verib undanfarinn ab hruni
Kommúnistaflokks Rábstjórnar-
ríkjanna. Og þab sýndi þab ab
kommúnistar voru orbnir ör-
væntingarfullir og valdaránstil-
raunin í Moskvu 19. ágúst 1991
var raunverulega fjörbrot þessa
kerfis," sagbi Jón Baldvin Hanni-
balsson, fyrrverandi utanríkis-
rábherra í samtali vib Tímann
þegar hann var spurbur ab því
hvort viburkenning íslands á
sjálfstæbi Eystrasaltsríkjann
hefbi á vissan hátt breytt heims-
myndinni fyrir hálfum áratug
eba svo.
✓
Island fékk kröftugt
lófatak í litháska
þinginu
Jón Baldvin var í Litháen fyrir
síðustu helgi ásamt 5 Alþingis-
mönnum öörum þegar þar var
minnst atburða sem leiddu til sjálf-
stæðis landsins. Var hópnum tekið
með kostum og kynjum, og þá ekki
síst Jóni Baldvini, hvers nafn og
andlit er vel þekkt í löndunum við
Eystrasalt að sögn ferðafélaga hans.
í litháska þinginu stóðu þingmenn
upp og heiðruðu íslensku þing-
mennina, og þá ekki síst Jón Bald-
vin, með löngu og kröftugu lófa-
taki.
í hópnum sem fór austur í boði
þingsins þar var Ólafur G. Einars-
son forseti Alþingis í forsvari fyrir
sína menn, Jón Baldvin, Jón Krist-
jánsson, Ragnar Arnalds og Guð-
mund Hallvarðsson ásamt Friðriki
Ólafssyni skrifstofustjóra. Ferðafé-
lögunum kom á vissan hátt á óvart
hversu vel þekktur fyrrverandi ut-
anríkisráðherra var í landinu.
Djörf ákvöröun
utanríkisráöherra
smáríkis
Þáttur Jóns Baldvins í þróun mála
í Eystrasaltslöndunum er mörgum í
fersku minni. Hann tók sem ráö-
herra djarfa ákvörðum um að ís-
land skyldi ríöa á vaðið meðal
þjóða heims og veita löndunum við
Eystrasalt viðurkenningu sem frjáls
og fullvalda ríki.
Jón Baldvin fór til Litháen á úr-
slitastundu í lífi lithásku þjóðarinn-
ar fyrir réttum fimm árum, þrem
dögum eftir Blóðsunnudaginn
hinn 13. janúar þegar sovéskir her-
menn myrtu baráttufólk frelsis í
landinu purkunarlaust viö sjón-
varpsturn borgarinnar. Til Litháen
fór Jón að beiðni Landsbergis þáver-
andi forseta landsins, sem í dag er
stjórnarandstæöingur.
Opnir eldar á göt-
um og ættjaröar-
söngvar sungnir
„Þá var loft allt lævi blandið enn
og fullkomin óvissa um örlög þjóð-
arinnar. Það sem gerðist þessa daga
voru linnulausir fundir með þeim
erlendu fréttamönnum sem komist
höfðu inn í landið. Landsbergis
notaði sér þaö til hins ítrasta að
kynna fólki á Vesturlöndum að það
væri nýjalta, eða siðferðileg svik, ef
Vesturlönd horfðu á það þegjandi
að Eystrasaltslöndin yrðu á ný inn-
limuð í nýlenduveldið. Ég man að
ég var á einum þremur slíkum
blaðamannafundum með Lands-
bergis. Við fórum líka stöðugt um
borgina þar sem fólkið reyndi að
orna sér við opna elda og söng ætt-
jarðarsöngva. Ég geri ráð fyrir að
margir kannist við mitt andlit síð-
an, því þessir dagar voru þvílíkt til-
finningaumrót fyrir almenning í
Litháen að fólkið gleymir þeim
seint," sagðijón Baldvin.
Það var sjö mánuðum síöar sem
valdaránstilraunin var gerð í
Moskvu. Gorbatsjof var tekinn
að hvort núna eða ekki að ganga frá
endanlegum samningum um form-
lega viðurkenningu og taka upp
diplómatísk samskipti landanna,"
sagði Jón Baldvin.
Og nú gengu hiutirnir hratt. Ráð-
herrarnir þrír komu til Keflavíkur-
flugvallar á laugardegi og skrifað
var undir á sunnudegi 25. ágúst.
Ákvörðun utanríkisráðherrans var
djörf og algjör einleikur. Aðspurður
sagði Jón Baldvin að stefna stjórn-
valda gagnvart sjálfstæði Eystra-
saltsríkja hefði löngu verið mótuð
og samstaða um hana. Hins vegar
hefði hann að sjálfsögðu tilkynnt
forsætisráðherra um komu utanrík-
isráðherranna og áformin um lúkn-
Ólafur C. Einarsson viö
minnismerki um atburöina sem
uröu viö sjónvarpsturninn í Viiníus,
höfuöborg Litháen, fyrir fimm
jón Baldvin Hannibalsson flytur rœöu aö loknu boöi hjá formanni utanríkismálanefndar Litháen.
höndum og um tíma leit út fyrir að
samskonar valdarán yröi framið í
Moskvu og reynt hafði verið í Lit-
háen. Þegar ljóst var ab Jeltsin sem
tók forystu fyrir lýðræðisöflum
landsins hélt velli var haldinn ut-
anríkisráðherrafundur NATO 21.
ágúst. Manfred Wörner aðalfram-
kvæmdastjóri NATO var þá beðinn
að reyna að fá milliliðalaust sam-
band við Jeltsin til að fá úr því skor-
ib hvort valdaránið hefði runnið út
í sandinn. Boðin sem Wörner kom
með inn á fundinn voru þau ab
Jeltsin hefði stjórn á hlutunum. Nú
riði hins vegar á ab vesturveldin
sýndu í orði og verki stuðning við
lýbræðisöflin í Rússlandi. Jón Bald-
vin kom í ræbustól næstur manna á
fundinum eftir þessi boð.
„Ég hélt þarna ræbu sem fékk nú
ekki góðar undirtektir, satt að segja
engar. Ástæðan var sú að Bush
Bandaríkjaforseti skildi stöðu mála
ekki betur en svo að hann hélt að
Gortatsjov væri í fararbroddi lýb-
ræðisafla í Rússlandi og sjálfstæði
Eystrasaltslanda mundi grafa und-
an stubningi vib hann. Þjóbverjar
vildu ekkert gera til að styggja Rússa
vegna sameiningar Þýskalands."
Stóra stundin
runnin upp
„Af þessum fundi fór ég í sendi-
ráð íslands í Kaupmannahöfn á
heimleiðinni, hringdi beint í
Landsbergis í Litháen, Jurkans í
Ríga í Lettlandi og Lennart Meri í
Eistlandi. Ég sagði þeim að nú væri
stundin runnin upp, það væri ann-
ingu málsins um leið og jákvæð
svör lágu fyrir frá þeim.
„Eftir á ab hyggja held ég að þetta
hafi verib rétt tímasetning, þab var
annaö hvort þá eða ekki. Allavega
þýddi viðurkenning okkar það að
boltinn fór að rúlla. Jafnvel Norður-
löndin vildu vera meb, þau höfðu
gætt ítrustu varkárni, sérstaklega
Svíar og Finnar og reyndar Norð-
menn líka. Danir höfðu hinsvegar
eftir að við fórum eindregið að tala
máli Eystrasaltsþjóöanna, þá hafði
Uffe Elleman Jensen utanríkisráð-
herra Dana gjarnan tekiö undir
meb okkur og hann var held ég
númer tvö. En næstu vikurnar
rigndi yfir Eystrasaltslöndin viður-
kenningunum. Þetta er atburðarás
sem fólki í Eystrasaltslöndunum er í
fersku minni, af því að stuðningur
íslendinga kom þegar allir abrir
þögðu," sagðijón Baldvin.
Einnar mínútu þögn
í utanríkisráöuneyt-
inu
„Það má bæta því við að Jeltsín
ákvað að kæra valdaránsmennina
og gerði þaö með því að setja á fót
sérstakan rannsóknardómstól sem
átti að fjalla um ákæru hans á hend-
ur Kommúnstaflokki Rábstjórnar-
ríkjanna. Þetta var 1992. Ákæran
var í raun um þab að þessi flokkur
væri ólöglegur, hann hafi upphaf-
lega verið valdaránsflokur.
Þegar niðurstöður þessa dómstóls
lágu fyrir voru allir sendiherrrar
fyrrum Sovétríkjanna sendir í höf-
ubborgir til ab kynna niðurstöður
dómsins. Það kom í hlut Krasavin
þáverandi sendiherra Sovétríkjanna
á íslandi að koma í sendiráöið í full-
um skrúba til ab flytja þessi skila-
boð. Eins og þeir gerbu gjarnan þá
afhentu þeir skjalið á rússnesku og
fluttu síðan innihaldið í munnlegri
frásögn af minnspunktum á ensku.
Þegar þar kom máli hans að hann
lýsti því yfir að niðurstaða dóm-
stólsins væri sú að Kommúnista-
flokkur Sovétríkjanna væri ekki
stjórnmálasamtök í réttum skiln-
ingi þess orðs — heldur glæpasam-
tök, sem með ólöglegum abgerðum
og ofbeldi hefði „grætt sig inn á
stofnanir rússneska lýðveldisins",
bað ég sendiherrann að gera hlé.
Við skyldum hafa einnar mínútu
þögn og minnast hins látna með
hæfilegum hætti. Um leib setti ég
krossmark á brjóstið," sagði Jón
Baldvin Hannibalsson í samtalinu
við Tímann.
Jón Baldvin segir að sendiherr-
ann hafi ef til vill ekki kunnab að
meta þetta tiltæki, ekki í fyrstunni,
en áttabi sig síðan og tók þátt í
þagnarstundinni.
Kommúnistar sem í
dag heita kratar
Jón segir aö boðiö til Litháen hafi
verið opinbert boð til þingsins sem
nú situr. Við Jóni og félögum hans
blasti við önnur ríkisstjórn en sú
sem í upphafi hins nýja lýðveldis
sat. Þar sitja nú kommúnistar sem
kalla sig jafnaöarmenn. Jón Baldvin
segist ekki kannast við þá menn
arum.
sem skoðanabræður og jafnaðar-
menn. Hann segir ab sér hrjósi hug-
ur viö þeirri spillingu sem þeim
fylgi. Staða stjórnmála í landinu í
dag séu því vonbrigði.
Hvaöa máli skiptir
ísland? spuröi Bush
Ba n d a ríkjaf o rseti
„Árni Snævarr fréttamaður sagði
við mig um daginn að hann sæi
ekkert um þetta hlutverk íslands í
skráðum heimildum sem hann
hefði. Sannleikurinn er sá að það er
búið að skrifa gríðarlega mikið um
þessa atburðarás og víða hef ég séð
þetta lagt út á þann veg að hér sé
dæmi um það hvernig samstaða
smáþjóða hafi borið verulegan ár-
angur. Ég nefndi að Bandaríkin
voru vegna stórveldahagsmuna úr
leik svo og Þýskaland. Þegar við
byrjuðum að tala máli þessara
þjóða á vettvangi Atlantshafs-
bandalagsins, Sameinubu þjób-
anna, Evrópuráðsins og svo fram-
vegis, þá tóku í upphafi engir undir,
en smám saman fór það svo ab þaö
voru smærri þjóbir sem fóru að
leggja vib hlustir og ljá málinu
stuðning. Auðvitað hafði þetta auð-
vitað áhrif ab lokum. Og það gerðist
með svona þegjandi samþykki stór-
veldanna sem gátu ekki tjáð sig op-
inberlega, því auðvitað naut þessi
málflutningur og þessi rök, sem
voru auðvitað pottþétt, víbtæks
stuðnings hjá almenningi í þessum
löndum. Þetta er því dæmi um það
að smáþjóðir, sem ab öllu jöfnu
hafa lítil áhrif á gang heimsmála,
geta á stundum ef það leiðir til sam-
stöbu í þeirra hópi, haft áhrif með
jafnvel afgerandi hætti á örlagarík
mál. Enda má halda því til haga, og
heimild mín er Talbot varautanrík-
isráðherra Bandaríkjanna, ab þegar
Bush Bandaríkjaforseti var gagn-
rýndur fyrir það á blaðamanna-
fundi nokkrum vikum seinna að
Bandaríkin hefðu orðið númer 47 í
röð þjóða aö viðurkenna sjálfstæði
Eystrasaltsríkja, og bent á að ísiand
hefbi haft afgerandi frumkvæði, þá
svarabi forsetinn: „Hvaða máli
skiptir ísland?",,, sagði Jón Baldvin
Hannibalsson ab lokum.
-JBP