Tíminn - 26.01.1996, Blaðsíða 5

Föstudagur 26. janúar 1996
S
Horft yfir Einarsnes, ósasvœbi Hvítár í baksýn. Sést á Kistuhöfba, sunnan Hvítár. Myndir: eh
Veiðiár sem vaxa aö lengd
Umhverfi okkar tekur sífellt
breytingum. Sumt af því veldur
náttúran sjálf, en annað er af
mannavöldum. Útlínur fjall-
anna breytast að vísu lítið á
okkar tíma. En skriður falla og
valda breytingum á fjallshlíð-
um og sömuleiðis hamrabelti,
hvortveggja vegna vatnsflóöa
og frosts, sem molar bergiö. Þá
er ógetið um aðrar meiriháttar
umbreytingar á landi og Iegi,
sem jarðeldar og jarðskjálftar
valda.
Mikill breytileiki
Eitt af því sem gerist einnig er,
að árnar lengjast í annan end-
ann, eins og stundum er sagt.
Os þeirra í annarri á eða í sjó
færist neðar vegna framburðar
jarðefna. En hversu mikill hann
er, er breytilegt frá einni á til
annarrar, og stundum sér höf-
uðáin til þess að halda minni
ánni í skefjum, hvab þetta varð-
ar. Jökulárnar eru drýgstar meb
framburðinn, enda efnisnám
þar auðveldast við upptök
þeirra í jökli sem er að hopa.
Bera því margar þessara áa sam-
nefnib auravötn, sem flæmast
um allt (Sigurjón Rist). Alger
andstæða þeirra eru lindárnar,
sem em stöðugar í rennsli og
eru meb gróna vatnsbakka, sem
halda gerð sinni og lögun.
Mesti ársframburð-
ur 9000 tonn
Sem fyrr segir, er misjafnt
VEIÐIMAL
EINAR HANNESSON
hversu framburður er mikill frá
einu vatni til annars. Ársaur-
burður í Hvítá í Borgarfirði er
talinn vera 250 þús. tn, en Ölf-
usá er með 900 tn (Haukur
Tómasson, Orkustofnun 1987).
Til samanburðar má geta þess,
að það vatnsfall, sem mestan
framburð hefur, sbr. sömu
heimild, er Jökulsá á Dal með
9000 tn og Þjórsá er með töluna
3.700 tn á ársgrundvelli. Hins-
vegar er Þjórsá með 800 tonn
eftir virkjun, eins og þar segir.
Þessu valda stíflur vegna raf-
orkuvirkjana á Efri-Þjórsársvæð-
inu.
Hvítá í Borgarfirbi
jók lengd sína um
90 metra á ári
Þar sem spjall þetta fjallar um
lengingu veiðiáa sökum fram-
buröar jarðefna, má geta þess að
ós Hvítár í Borgarfirði í sjó var
metinn 1977 um 3,5 km neðar
en hann hafði verið áður, árið
1938. Þetta jafngildir því að áin
hafi lengst um 90 metra á
hverju ári vegna framburðar.
Fyrri ósalína var frá Kistuhöfða,
sunnan Hvítár, efst í Einarsnes,
norðan Hvítár. Núverandi ós í
sjó er fast austan við efsta hluta
vegaboga Borgarfjarðarbrúar,
sem er yfir Borgarfjörð, frá Sel-
eyri í Borgarnes, sem kunnugt
er.
Akraós á Mýrum, ósasvœbi Hítarár.
Borgarfjarbarbrú, Borgarnes. Brekkufjall í baksýn.
Sjálft lífiö krefst
Þann 16. janúar s.l. var eitt ár
liðið frá snjóflóðinu í Súbavík,
þar sem fjórtán manns létu lífið.
Og skammt varð stórra högga á
milli, því í október ribu sams-
konar hörmungar yfir Flateyri
og kostuðu tuttugu mannslíf.
Bæði þessi slys vekja svo óhugn-
anlegar spurningar, ab þjóðin
hefur ekki enn þorað að bera
þær upp. Og því fer víðáttu-
fjarri, að „ábyrgir" aðilar í
stjórnkerfinu hafi ómakað sig
við að svara þeim.
Þær spurningar, sem brenna á
fólki varbandi snjóflóðavarnir
og byggð á hættusvæðum, eiga
við um bæði þorpin. Hins vegar
er svo ab sjá, sem eftirleikurinn
hafi allur verið með siðaðri
hætti á Flateyri en í Súðavík.
Spurningarnar, sem hér um-
ræðir, eru m.a. eftirfarandi:
1. Hvernig stóð á því, ab þá-
verandi sveitarstjóri Súðavíkur
(núverandi oddviti) neitaði að
verba við tilmælum sýslumanns
um að halda fund í almanna-
varnanefnd, nóttina fyrir slysið,
og bar við ófærð og illviðri?
Spurt er í ljósi þess, að vitað er
að í framhaldi af símtali sýslu-
manns og sveitarstjóra kl. 02.30
var Trabarkotssvæðib rýmt, en
s.k. „ytra svæði" ekki. Allir þeir,
sem fórust í flóðinu, voru stað-
settir á síðarnefnda svæðinu!
2. Er það rétt, að sveitarstjór-
inn þáverandi hafi aðfaranótt
þess 16. janúar hringt í for-
stöðukonu leikskólans og mælst
til þess að skólinn yrbi lokaður
daginn eftir, með öryggi barna
og starfsfólks í huga? Ef svo er,
hví var þá engin viövörun látin
ganga til íbúa nærliggjandi
húsa? Spurt er vegna þess að
tveir þeirra fórust í flóðinu.
3. Hvers vegna var hreinsun-
arstarfið eftir flóðið í Súbavík al-
farið mibað við þarfir „atvinnu-
lífsins", þ.e.a.s. verkkaupenda,
meb þeim afleiðingum, ab bráð-
ræðið var slíkt ab tilfinningar
syrgjenda voru bókstaflega
trobnar í svabið undir jaröýtu-
beltum? Ég spyr af þeirri ein-
földu ástæbu að ég hef séð
myndbandsupptöku, sem sýnir
með óyggjandi hætti að þannig
var að málum staðið.
4. Daginn eftir ab tvær konur
létust í rútuslysi í Hrútafirði í
haust skipaði dómsmálaráð-
herra hluílausa rannsóknar-
nefnd varðandi það slys. Hví
sýndi hann ekki sömu röggsemi
eftir mun meiri mannskaða í
svara!
SPJALL
PjETUR
HAFSTEIN
LÁRUSSON
Súðavík og á Flateyri?
5. Hvernig stendur á því að
heimilaö var að byggja ekki að-
eins íbúöarhús, heldur einnig
leikskóla (á Súðavík), á vibur-
kenndu hættusvæði? Og hvern-
ig má þab vera að viðkomandi
yfirvöld gerðu íbúunum ekki
viðvart um yfirvofandi hættu? í
því sambandi má nefna, varð-
andi Flateyri, að í tólf ár var
raunhæft hættumat erlendra
sérfræðinga látið liggja í þagnar-
gildi í hátimbruðum kontórum
fyrir sunnan.
Tveimur fyrstu spurningun-
um og fjórðu og fimmtu spurn-
ingunni verður að svara, ekki
einungis vegna ábyrgðar ein-
staklinga í stjórnkerfinu, heldur
vegna samábyrgðar okkar allra
sem þegna í lýðræðisþjóbfélagi.
Hins vegar varðar þriðja spurn-
ingin ekki öryggisatriði, heldur
þann þátt siðmenningar sem
snýr að umgengni við syrgjandi
fólk. Og það er ekki aðeins aum-
ur maburinn ég sem leita svara.
Lífið sjálft krefst svars!
Þaö gefur enda augaleið að
verði þessum spurningum látið
ósvarað, munu hörmungarnar í
Súðavík og á Flateyri endurtaka
sig víða um land á næstu árum
og áratugum. Og ábyrgðin verð-
ur ekki fórnarlambanna, frekar
en var fyrir vestan, heldur þeirra
sem andvaraleysið múlbindur.
Af ofanrituðu ætti ab vera
Ijóst hvílíkt reginhneyksli það
er, að dagskrárstjóri Ríkissjón-
varpsins, Sveinbjörn I. Bald-
vinsson, skuli hafa vogað sér ab
minnast þess að ár var liðið frá
hörmungunum í Súðavík með
því ab ráða óhörðnuð ung-
menni til að gera þátt um upp-
byggingu veraldlegra verðmæta
vestur þar, án þess svo mikið
sem yrt væri á þá sem eiga um
sárast að binda. Fjölmiðlungar,
sem standa vilja undir nafni,
geta ekki unnað sér hvíldar fyrr
en áðurnefndum spurningum
verður svarað.
FÖSTUDACS-
PISTILL
FORSETINN VELJI
FÓLKIÐ
Víglínur eru nú heldur að skýrast í
Orrustunni um Álftanesið eftir liðs-
könnun Dagblaðsins um daginn.
Hver höfðinginn á fætur öðrum var
nefndur til sögunnar og forsetaefnin
þurfa því varla að kvíða einverunni á
kjörseðlinum ef svo fer sem horfir.
Lengi er líka von á einum og öll kurl
eru því sennilega ekki komin til graf-
ar. Of snemmt er því að spá hvaða
höfðingjum lýstur saman þegar á
hólminn er komið. En eitt er víst að
alltaf verður ákaflega gaman þá!
Nú eru kröfur manna til forseta
síns sjálfsagt jafn misjafnar og menn-
irnir eru margir. Sumir vilja líklega
hafa forsetann áhrifalausan sam-
kvæmishrók, sem hefur ekki skoðun
á nokkrum hlut umfram val á mat-
seðlum og vínkorti. Aðrir sjá embætti
forsetans í öðru Ijósi og þeim fer
fjölgandi: Að hann blandi sér hik-
laust í þjóðmálin þegar keyrir um
þverbak og taki af skarið fyrir hönd
fólksins í landinu.
Ríkisstjórn, Alþingi og embættis-
menn eru á einu máli um að tú'ks
vald forseta eins þröngt og framast
er unnt. En stjórnarskrá lýðveldisins
veitirforsetanum miklu frjálsari
hendur en látið er í veðri vaka.
Dæmi: í fimmtándu grein laganna
segir að forseti ákveði tölu ráðherra
og skipti störfum með þeim. Fróð-
legt væri að sjá næsta forseta berja í
borðið og segja þingheimi að ráð-
herrar verði nú fimm talsins og ráðu-
neyti þeirra sem hér segir.
í lögunum segir líka að forseti geti
vikið þeim manni frá embætti sem
hann hefur veitt og að forseti geri
samninga við önnur ríki. Forsetinn
geti rofið þing og lagt fram á Alþingi
frumvörp til laga og annarra sam-
þykkta. Á þetta vald hefur aldrei
reynt, og fróðlegt væri að sjá frum-
kvæði af þessu tagi hjá næsta forseta
lýðveldisins, ekki síður en frumkvæði
í samkvæmishaldi og ferðalögum.
Síðast en ekki síst getur forsetinn
neitað að staðfesta lög frá Alþingi og
verður þá að bera lögin undir at-
kvæði þjóðarinnar til aö hljóta end-
anlegt lagagildi. Hér getur forsetinn
gert þjóð sinni ómetanlegt gagn.
Komið á föstum þjóðaratkvæða-
greiðslum, sem reyndar eru eitur í
beinum þríburanna ríkisstjórnar,
þings og embættismanna.
Forsetinn getur þannig vísað öll-
um lögum úm hækkun skatta beint
til skattgreiðenda. Líka fjárlögum
með halla og bæði innlendum og er-
lendum lántökum ríkissjóðs. Einnig
getur forsetinn borið undir þjóð sína
alla skatta á minni máttar eða sér-
stakar eignir manna. Og loks fengi
fólkið að velja sjáíft helstu embættis-
menn sína. En ekki er öll sagan sögð:
Forsetinn getur látið þjóðina kjósa
um öll stór verkefni á borð við álver
og virkjanir. Samninga við önnur
lönd eins og NATÓ-sáttmálann og
Evrópusamfélagið. Líka viðkvæm
dægurmál sem snerta hjartarætur og
fleira og margt fleira.
Árið 1952 völdu stuðningsmenn
Ásgeirs Ásgeirssonar vígorðið: „Fólk-
ið velur forsetann!" Það er í fullu
gildi í dag. En forsetinn má ekki láta
þar við sitja og verður sjálfur ab velja
fólkið sitt, þegar þríburar valdsins
ganga of langt.