Tíminn - 09.02.1996, Blaðsíða 8

8
mmz__t.___
Föstudagur 9. febrúar 1996
Barist í Königsberg 1945: endalok Austur-Prússlands.
S
tt
Ulfabörn
U
þeirra ótrúlega sterk og bjarg-
aöi mörgum þeirra.
Þúsundir barna þessara
komust um síðir með einu eöa
ööru móti vestur fyrir Oder, til
þess sem þá var eftir af Þýska-
landi. Þar með var þaö versta
afstaðið fyrir þau. Önnur fóru
austur og norður á bóginn, til
Litháens. Það land hafði
sloppið betur frá stríöinu en
Austur-Prússland og til Þjóð-
verjanna sem eftir voru í Aust-
ur-Prússlandi hafði spurst að
hægt væri að fá mat „handan
við Memel".
Christel Apsel meb móbur sinni og systur fyrir stríbslok.
Fyrstu árin eftir
heimsstyrjöldina
síöari reyndu þús-
undir munaöar-
lausra austurprúss-
neskra barna aö
bjargast eins og
best þau kunnu í
rústum œttlands
síns. Sum þeirra
komust vestur til
Þýskalands, önnur
flýöu undan hungr-
inu til Litháens
s
rin 1944-45 hertók
sovéski herinn Aust-
ur-Prússland. Þar meb
lauk sögu merkilegs menn-
ingarsamfélags, sem margt
átti sameiginlegt með Norð-
urlöndum. Þessháttar gerist
enn í Evrópu, sbr. fyrrver-
andi Júgóslavíu.
Sovétmenn og Pólverjar
skiptu Austur-Prússlandi á
milli sín og útrýmdu þar
þýsku þjóðerni. Þýskir íbúar
svæðisins voru drepnir, fluttir
í fangabúðir, flýðu eöa voru
reknir vestur á bóginn. Þeir,
sem eftir voru í landinu fyrstu
árin eftir stríð, fengu hvorki
mat (nema þeir sem Sovét-
menn tóku í vinnu), föt, hús-
næði né læknishjálp og
hrundu niður úr hungri og
sjúkdómum. í augum Sovét-
manna og Pólverja voru þeir
réttlausir meb öllu.
„Vib deyjum bráð-
um hvort sem er"
Austurprússneskur læknir,
sem Sovétmenn tóku til fanga
og höfðu í þjónustu sinni um
skeiö, segir svo frá: Fyrsta eða
annað sumarið eftir stríðslok
var hann ab baða sig í tjörn í
miðborg Königsberg, höfub-
borgar Austur-Prússlands, sem
Rússar kalla Kalíníngrad. Þá
komu nokkur horuð börn,
þýsk, og steyptu sér út í tjörn-
ina, busluðu mikib og voru
hress og kát. Læknirinn furb-
abi sig á því hve mikið af lífs-
orku var eftir í þeim. Hann
varaði þau vib að súpa á vatn-
inu, því að lík mundu vera á
botni tjarnarinnar. Börnin
svöruðu: „Hvab um það? Við
vitum ab við deyjum bráðum
hvort sem er."
Nokkur athygli beinist nú að
þessum þætti Evrópusögunnar
af því tilefni ab Ruth Kibelka,
þýskur sagnfræöingur, er um
þessar mundir að senda frá sér
bók um austurprússnesk börn,
sem voru eða urðu munaðar-
laus í stríðslok og björguðu sér
síðan eins og best jaau kunnu.
Þau, sem enn lifa af þeim (flest
nú á sextugs- og sjötugsaldri),
kalla sig Wolfskinder, „úlfa-
börn".
Þau voru mörg þúsund, eng-
inn veit nákvæmlega hve
mörg og ekki heldur hve mörg
þeirra dóu í hrakningunum
fyrstu árin eftir stríð. Þau vissu
ab dauðinn var hvarvetna á
næsta leiti og virðast mörg
hafa horfst ' augu við hann
með jafnabargeði, en jafn-
framt var sjálfsbjargarviðleitni
Tvö til fjögur
saman
Einnig var vitaö ab litháískir
bændur sóttust eftir Þjóðverj-
um í vinnu, helst börnum.
Sum „úlfabarnanna" földu sig
í járnbrautarlestum á austur-
leið og fóru af þeim á stöðvum
í Litháen. Ef Rússar fundu þau
í lestunum, hentu þeir þeim
út. Veturinn 1946-47 var
harður og sennilega hafa mörg
barna þessara, grindhoruð, í
tötrum, meb hungurþaninn
kvið og mörg veik, frosið í hel
á leiðinni. Sum þeirra, sem
komu sér fyrir uppi á lestar-
vögnum, frusu föst við þakið.
Önnur barna þessara lögðu
land undir fót, helst tvö til
fjögur saman. Þau vildu síður
vera ein á ferð, því ab bófa-
flokkar voru á kreiki. Börnin
sváfu í útihúsum eða undir
beru lofti, þegar hlýtt var. Eftir
að þau komust til Litháens
betluðu þau á bæjunum. Þau
Christel Apsel fyrir nokkrum vikum
heima hjá sér í Litháen.
BAKSVIÐ
DAGUR ÞORLEIFSSON
vildu ekki hafa vandalausa
fullorðna með sér, því að þau
höfðu á tilfinningunni að lit-
háíska sveitafólkið aumkaði
sig frekar yfir þýsk börn en
fullorðna af þeirri þjóð.
í Litháen voru sum þeirra
sett á munaðarleysingjahæli,
önnur í vinnu hjá bændum.
Þeim voru gefin litháísk nöfn,
sögb vera börn fólksins sem
þau voru hjá og sum skírö til
kaþólsku (Austur-Prússar eru
mótmælendur). Þetta var
óhjákvæmilegt, því að sovésk
yfirvöld bönnubu Þjóðverjum
vist í Litháen og hótubu lands-
mönnum hörbu, ef þeir
leyndu Þjóðverjum.
Litháar komu misjafnlega
fram við „úlfabörnin". Stund-
um, sérstaklega í borgum, var
sigað á þau hundum og þau
kölluð fasistar, hitlerar og
fritzar. Sumir bændanna, sem
höfðu þau í vinnu, meinuðu
þeim að ganga í skóla. En sum
barnanna urbu til þess aö gera
heppin með sína litháísku
„foreldra".
Tvær brúbur
Hannelore Weintke var
fimm ára, er móbir hennar
komst meb hana til Kaunas í
Litháen á flótta undan hung-
urdaubanum. Kraftar móður-
innar voru þá þrotnir og hún
dó undir hestvagni við mark-
aðstorg. Sölukona ein tók
barnið, veikt og grálúsugt,
með sér og kom því á munað-
arleysingjahæli. Hannelore
gleymdi öllu um uppruna
sirin nema fornafni sínu og
því að hún var frá Austur-
Prússlandi. Á hælinu sótti á
hana sú árátta ab stela þýskum
bókum og fela þær í rúmi sínu,
þótt ekki gæti hún lesið þær.
Christel Apsel, átta ára, var
ásamt vinkonu sinni aö leita
að einhverju ætilegu á sorp-
haug sovéska hersins í Königs-
berg, er nærstaddur sovéskur
hermaður skaut vinkonu
hennar til bana. Móðir Christ-
el var þá dáin úr hungri og
telpunni tókst að komast til
Kaunas með því að fela sig í
flutningavagni innan um vél-
arhluta úr flugvélum. Hún óx
upp sem einskonar ambátt á
litháískum bóndabæ og giftist
litháískum pilti. 1966 komst
hún í bréfasamband við föður
sinn, sem hún hafði síðast séð
1941, er hún var fjögurra ára.
Hann var þá á leið á vígstöðv-
arnar og lofaði aö gefa henni
tvær brúður er hann kæmi
heim næst. Síðan hafði hún
ekkert af honum frétt.
Skömmu eftir þessa endur-
fundi bréfleiðis frétti Christel
lát föbur síns, en fékk um leið
í pósti pakka sern hann hafbi
verið búinn að taka til handa
henni þegar hann dó. I pakk-
anum voru tvær brúður.
Síðan 1991 hafa „úlfabörn-
in" í Litháen getað tekib upp
óhindraö samband við Þýska-
land. Sum flytja líklega þang-
að, önnur verða kyrr. I augum
þeirra er Austur-Prússland ætt-
landið, Þýskaland nútímans
hinsvegar frekar framandi. Og
Austur-Prússland er ekki leng-
ur til, og til Kalíníngradhér-
aðs, eins og rússneski hluti
Austur-Prússlands er nú kall-
aður, vill þetta fólk ekki fara.
Heldur vill það vera í Litháen,
þótt lífið þar hafi verið mörgu
af því erfitt. Það segir sem svo
að þar séu lífskjör betri en í
fyrrverandi Austur-Prússlandi,
borgirnar vistlegri og minna af
Rússum.
■