Tíminn - 09.03.1996, Blaðsíða 12

12

Laugardagur 9. mars 1996
STÍGAMÓT tóku til starfa á al-
þjóölegum baráttudegi kvenna
8. mars áriö 1990. Frá stofnun
samtakanna hafa alls 1949
einstaklingar leitaö til Stíga-
móta. Um það bil þriðjungur
leitar þangaö vegna nauögun-
ar og um tveir þriðju vegna
sifjaspella. Yfir 90% eru konur.
Á síðasta ári leituðu 283 ein-
staklingar sér aðstoðar hjá
Stígamótum í fyrsta sinn sem
jafngildir því að eitt nýtt mál
berist þangað að jafnaði á
hverjum virkum degi ársins.
Upphafib
Þann 8. mars árið 1989
ákváðu konur frá fjölda
kvennasamtaka og félaga að
helga daginn baráttunni gegn
kynferðislegu ofbeldi á íslandi.
Ýmsir hópar kvenna höfðu
starfað að þessum málum áður
og höfðu þeir forgöngu að
samstarfinu. Hóparnir kynntu
starfsemi sína á fjölmennum
baráttufundi sem haldinn var í
Hlaðvarpanum þennan dag.
Þessir hópar voru Barnahópur
Kvennaathvarfsins, Ráðgjafar-
hópur um nauðgunarmál,
Kvennaráðgjöfin og Vinnu-
hópur gegn sifjaspellum.
A Hlaðvarpafundinum árið
1989 var samþykkt að stofna
samtök kvenna gegn kynferð-
islegu ofbeldi. Vegna starfs
hópanna sem áður er minnst á
þóttust konurnar vita að
spurningin væri ekki hvort
þörf væri fyrir hendi fyrir frek-
ari þjónustu fyrir fórnarlömb
kynferðisofbeldis, heldur
hvernig væri best aö mæta
henni. Markmib samtakanna
var því að koma á ráðgjafar- og
upplýsingamiðstöð fyrir konur
og börn sem verba fyrir kyn-
ferðisofbeldi og byggja í starfi
á starfsreynslu og hugmynda-
fræði ofangreindra sjálfboða-
liðahópa.
Fjárveiting til starfsins fékkst
á fjárlögum ársins 1990. Stíga-
mót hófu síöan starfsemi 8.
mars 1990.
Umdeildir starfs-
hættir
Frá því ab Stígamót tóku til
starfa má segja ab umræðan
um kynferðislegt ofbeldi hafi
komið upp á yfirborðiö og al-
mennt er nú viðurkennt að
kynferbislegt ofbeldi sé alvar-
legt vandamál. Þannig virðast
allir sem til þekkja vera sam-
mála um að brýn þörf sé fyrir
samtök eins og Stígamót. Á
hinn bóginn eru ekki allir sátt-
ir við þá hugmyndafræði sem
hefur orðið ofan á í starfi sam-
takanna og hvernig starfshætti
þau hafa tileinkað sér.
Nokkrar af þeim konum sem
voru virkar við stofnun Stíga-
móta drógu sig út úr starfinu
skömmu eftir að Stígamót
tóku til starfa vegna óánægju
með vinnubrögðin sem urðu
ofan á. Konur sem þekkja til
ráðgjafarstarfs við konur sem
hafa orðið fyrir nauðgun, bæði
hérlendis og erlendis, eru sum-
ar á þeirri skoðun að hjá Stíga-
mótum sé ekki nægilega gætt
að því að hjálpa konunum til
að vinna sig í gegnum atburð-
inn með það að markmiði að
öölast sjálfsöryggi og sjálfs-
traust ab nýju. Þeim þykir
sumum að konurnar séu of
lengi undir verndarhendi sam-
takanna og telja jafnvel að ein-
hverjar þeirra verði „háðar"
samtökunum og þeirri sam-
kennd sem þær finna þar. Þær
segja dæmi vera til um að kon-
ur séu árum saman í tengslum
við Stígamót og eigi erfitt með
að slíta sig frá þeim. Konurnar
gagnrýna einnig harölega að
ekki hafi tekist að ná
sátt við Neyðarmót-
töku fyrir þolendur
nauðgana um að
starfskonur Stíga-
móta komi þar að.
Þær segja slíkt fyrir-
komulag tíðkast er-
lendis og þykja gefa
góða raun. Þá eru
ekki allir sannfærðir
um að rétt sé ab taka
fremur mið af því
hvort konur hafi orð-
ið sjálfar fyrir kyn-
ferðisofbeldi en
menntun við ráðn-
ingu starfsfólks.
Staöur fyrir þol-
endur
Guðrún Jónsdóttir, félags-
ráðgjafi hefur starfað hjá Stíga-
mótum frá upphafi og er sú
sem hefur átt mestan þátt í að
móta það.
Gubrún segir það rétt að
margar konur haldi tengslum
við samtökin árum saman en
hún er ekki sammála því að
það sé endilega neikvætt.
„Mér finnst það vera mikill
misskilningur. Stígamót eru
staður fyrir þolendur kynferði-
sofbeldis. Þeir nota þá þjón-
ustu sem hér er í boöi eftir því
sem þeir þurfa á að halda.
Stígamóta og þeim
afhentur bæklingur
frá Stígamótum.
Trúnaöur
gagnvart
þolendum
Gubrún Jónsdóttir
segir mikið hafa ver-
ið gert til að reyna að
ná sáttum við Neyð-
armóttökuna þótt
það hafi því miður
ekki tekist.
„Það sem gerðist þar var að
hingað leitaði ung stúlka sem
hafði farið á lögreglustöðina
og kært nauðgun. I staö þess
ab fara með hana í Neyðar-
móttökuna lokaði lögreglan
hana inni í fangaklefa í 10
klukkustundir. Stúlkan og fjöl-
skylda hennar leituðu hingað
og vildu koma á framfæri
óánægju sinni með þessi
vinnubrögð, sem okkur fannst
mjög eðlilegt. Móðirin og
dóttirin sögðu frá reynslu
sinni í fjölmiðlum. Þegar við
vorum síðan spurðar álits þá
sögðum við að sjálfsögðu að
þetta væru óásættanleg vinnu-
brögð. Þetta olli miklu uppþoti
hjá þeim sem voru samstarfs-
aðilar að Neyðarmóttökunni
Cubrún Jónsdóttir.
Cuörún Jónsdóttir, starfskona Stíga-
móta segir aö sér hafi ekki oröiö á nein
mistök varöandi mál þeirra kvenna sem
ásaka biskup Islands um kynferöislega
áreitni. Hún segir þjóöfélagsumrceöu
undanfarinna vikna sýna aö fordómar
gagnvart þolendum kynferöisofbeldis
hafí lítiö minnkaö frá því aö Stígamót
voru stofnuö fyrir sex árum. Cuörún
segist hafa miklar áhyggjur af kynferö-
islegu ofbeldi í samfélaginu og þœr
áhyggjur œttu aö vera áhyggjur samfé-
lagsins alls.
Kynferöisleg áreitni
meiðir og lítillækkar
Sumar konur leita hingað aftur
síðar á lífsleiðinni ef eitthvað
annað kemur upp í þeirra lífi
sem þær vilja ræða og fá stuðn-
ing út af. Ég met það mikils að
okkur skuli hafa tekist að vera í
tengslum við jafn margar kon-
ur frá fyrri árum og raun ber
vitni. Það segir mér að það sem
þær hafa fengið hér, hefur
reynst þeim vel. Mér finnst
það ekki bera vott um að þær
séu háðar að neinu leyti."
Grasrótin virkar
Stígamót eru óformleg gras-
rótarsamtök kvenna og allir
starfshættir þeirra markast af
því. Sérstakur framkvæmda-
hópur, skipaður fulltrúum frá
Kvennaráðgjöf, Kvennaat-
hvarfi og fulltrúum leiðbein-
denda í sjálfshjálparhópum
Stígamóta ásamt fulltrúa
starfskvenna Stígamóta, tekur
ákvarðanir í stefnumarkandi
málum og hefur stjórn á fjár-
málunum. Tekjur Stígamóta
eru opinberir styrkir frá ríki,
nokkrum sveitarfélögum, ein-
staklingum og fyrirtækjum svo
og eigin fjáröflun. Grasrótar-
hreyfingar eru oft gagnrýndar
fyrir að starfa ómarkvisst og
þar ríki ringulreið og óreiða.
Guðrún telur hins vegar að
þessir starfshættir hafi reynst
vel í starfi Stígamóta. Hún lýs-
ir þeim þannig:
„Við höfum reynt að byggja
upp starf á jafnræðisgrund-
velli. Hér em ekki sérfræðingar
að meðhöndla konur heldur
em hér konur ab ræðast við
um kynferðisofbeldi fyrst og
fremst og hvernig það hefur
sett mark sitt á líf þeirra. Hér
eru alltaf starfandi konur sem
hafa sjálfar þessa reynslu eöa
hafa langa reynslu af því að
starfa á jafnræðisgrundvelli.
Hér tíðkast lýðræðisleg vinnu-
brögð að því leyti að það er
enginn valdastrúktúr meðal
starfsmanna og engin starfs-
heiti. Við erum allar jafnábyrg-
ar og allar á sömu launum, án
tillits til starfsreynslu, mennt-
unar eða annars slíks. Mörgum
úti í samfélaginu finnst erfitt
að skilja svona vinnubrögð og
finnst að þau hljóti að leiða af
sér lausung. Það er alls ekki
rétt."
N eyða r m ótta ka n
Þegar Neyðarmóttaka vegna
nauðgunar var stofnuð á Borg-
arspítalanum árið 1993 var
ætlunin að Stígamót tækju
þátt í starfseminni með því að
veita þolendum stuðning strax
eftir nauðgun. Samstarfi Stíga-
móta og Neyðarmóttökunnar
lauk hins vegar um mitt árib
1994 en félagsráögjafar og sál-
fræðingar veita nú þolendum
stubning og rábgjöf.
Gubrún Agnarsdóttir, yfir-
læknir á Neyðarmóttökunni
segir að ólíkar starfsaðferðir
hafi leitt til þess að beinni
þátttöku Stígamóta lauk.
„Þessir aðilar byggja á ólík-
um starfsaðferðum að því leyti
að á Neyðarmóttökunni starfar
fagfólk en Stígamót em sjálfs-
hjálparhópur sem hefur unniö
þarft starf á sinn hátt. Ekki er
víst að starfsaðferðirnar fari
alltaf saman en mikilvægast er
að framlag þessara tveggja að-
ila, Neyðarmóttökunnar og
Stígamóta, nýtist skjólstæð-
ingunum sem best."
Guðrún vill ekki segja til um
hvað það var í starfi Stíga-
mótakvenna sem starfsfólk
Neyðarmóttökunnar var ósátt
við en segir aðeins að starfið
hafi verið unnið á ólíkum for-
sendum og ekki veriö full sátt
um alla þætti þess.
Hún segir að öllum sem leita
til Neyðarmótökunnar sé bent
á þann möguleika að leita til
en þeim fannst við hafa brotið
trúnað gagnvart sér. Þá kom
upp þessi spurning, gagnvart
hverjum höfum við trúnað,
gagnvart einhverjum starfs-
hópum eða fagaðilum úti í bæ,
eða gagnvart því fólki sem Ieit-
ar hingað? Fyrir okkur var það
ekki spurning, trúnaðurinn er
gagnvart þeim sem leita hing-
að."
Brutum ekki trúnab
gagnvart biskupi
Tölvunefnd hefur beðið
Stígamót um skýringar á því
hver stefna þeirra sé gagnvart
því ab gefa upp nöfn meintra
ofbeldismanna. Tilefnið er að
Gubrún Jónsdóttir staðfesti í
fjölmiðlum að til hennar
hefðu leitað konur vegna
áreitni af hálfu biskups.
-Var þetta einstakt tilfelli eða
er um að rœða nýja stefhu hjá
ykkur?
„Þegar konur leita hingað og
óska eftir því að við staðfest-
um, ef við verðum spurðar af
fjölmiðlum, að þær hafi leitað
hingab og hvers vegna er um
tvennt ab velja. Annað hvort
að standa með þessum konum
og sýna okkar stuðning með
því ab verða við þessari ósk eða
að við segjum nei, okkar holl-
usta er gagnvart hinum
meinta ofbeldismanni."
-En er þá ekki hcetta á að þið
verðið misnotaðar til að koma
höggi á einhverja menn?
„Nei. Ef konurnar hefbu beb-
ið okkur um að opna þetta mál
hefðum við ekki gert það. í
þessu tilviki var málið búið ab
vera í fjölmiölum í hálfan
mánuð þegar þær leituðu til
Stígamóta með þessa beiðni.
Þá var búib að staðfesta í við-
tölum við formann siðanefnd-
ar prestafélagsins í fjölmiðlum
ab þessi mál hefðu komið inn
á borb til þeirra. Það kom fram
að um var að ræða þrjár konur
og nefnt nafn þess sem þær
ásaka. Þess vegna finnst mér
erfitt að tala um trúnaðarbrest
í þessu sambandi."
-/ Ijósi niðurstaðna skoðana-
könnunar Tímans þar sem 68%
þeirra sem taka afstöðu segjast
ósáttir við framgöngu Stígamóta
í málinu telurðu þá að ykkur hafi
orðið á mistök í umfjöllun um
þetta mál?
„Nei"
-Hvaða skýringar telurðu lík-
legar á þessari niðurstöðu?
„Ég hef ekki hugmynd um
það."
Kynferðisleg
áreitni
er alvörumál
-Eftir að mál biskuþs komst í
hámceli íþjóðfélaginu hefur mik-
il umrceða verið um kynferðis-
lega áreitni. Margir hafa sagt,
kannski bceði í gamni og alvöru,
að þeir viti ekki lengur hvar
mörkin liggja á milli eðlilegs
daðurs annars vegar og kynferð-
islegrar áreitin hins vegar og þori
ekki lengur að renna hýru auga
til hins kynsins. En er hcegt að
skilgreina kynferðislega áreitni?
„Eg held að allir sem hafa
hugleitt þetta í alvöru gangi út
frá því sem útgangspunkti að
það teljist kynferðisleg áreitni
þegar snertingar eru kynferðis-
legs eölis og þú vilt þær ekki.
Ég vann um tíma á vinnustað
þar sem karlmaður kom aftan
að mér og tók utan um brjóst-
in á mér. Fyrir mér var þetta
kynferðisleg áreitni, þetta var
eitthvað sem ég vildi ekki og
ég sagbi það en þab dugði ekki
til. Ef mér hefði fundist þetta
spennandi hefði þetta hins
vegar verið allt í lagi. Kynferð-
isleg áreitni er eitthvað sem
meiðir viðkomandi eða hann
upplifir sem lítillækkun. Það er
mannréttindabrot að fá ekki
að hafa líkama sinn í friði. Allt
kynferðislegt ofbeldi í hvaða
formi sem það er, er alvarlegt.
Það er ekkert til að gera grín
að.
En það að segja að karlmenn
megi ekki lengur daðra við
konur er álíka fáránlegt og að
segja ab feður megi ekki lengur
halda á börnunum sínum."
Sé ekki nauðgara í
hverjum karli
í umræbunni um mál bisk-
ups hafa heyrst raddir sem
segja starfskonur Stígamóta
vera hálf móðursjúkar konur
sem sjái misyndismann í
hverjum karlmanni. Ein kona
sem rætt var við og starfaði að
þessum málum í tíu ár sagðist
veröa að viðurkenna að hún
hafi upplifað þessa tilfinningu.
Hvað segir Guðrún við þessari
gagnrýni?
„Ég get sagt þér eins og er.
Fyrst þegar ég fór að setja mig
inn í þessi mál fékk ég þessa
tilfinningu sterkt. Ég horfði á
karlmenn með þessa spurn-
ingu í huga: Hvað skyldi hann
hafa gert? En þetta var bara
tímabil. Síðan fer maður að sjá
það að sem betur fer er þab að-
eins eirihver ákvebinn hluti
karlmanna sem fremur kyn-
ferðislegt ofbeldi. Ég tel mig
ekki yfirfæra yfir á alla karl-
menn það sem ég verð áskynja
um einstaka karlmenn. Ég vil
því ekki fallast á það að hér ríki
karlahatur. Við höfum hins
vegar miklar áhyggjur af því
hvað það er erfitt að taka á
þessum málum og hafa þau
áhrif ab þeim fækki. En það
mega ekki vera aðeins okkar
áhyggjur heldur áhyggjur sam-
félagsins alls." -GBK