Tíminn - 23.05.1996, Blaðsíða 9

Fimmtudagur 23. maí 1996
9
son gæfumaður í bráð og lengd
— hann var reglumaður, eign-
aðist konu sem var stjarna
drauma hans, og varð þeirrar
gæfu aðnjótandi að stunda
sinn garð — ritstörf og stjórn-
mál — alla ævi. Honum gekk
því flest í haginn á langri ævi,
þótt ekki fæddist hann með
silfurskeiö í munninum, öðru
nær. Hann var sonur fátækrar
sjómannsekkju sem missti
mann sinn frá barni þeirra
ófæddu. Og á þeim tímum, fyr-
ir 82 árum, áttu slíkar mæður
eða börn þeirra yfirleitt fárra
góðra kosta völ.
Ég var svo lánsamur að kynn-
ast Kristjönu Magnúsdóttur,
aldraðri móður Þórarins, vestur
í Ólafsvík fyrir mörgum árum.
Og þótt dauðinn byndi fyrr en
varði enda á þann kunnings-
skap, þá duldist mér aldrei að
Kristjana var með allra merk-
ustu konum fyrir góðsemi sína,
gáfur og mannlegt innsæi. Hún
hafði verið flutt hreppaflutn-
ingum frá Vatnsleysuströnd
vestur í Hítardal þegar hún var
átta ára, þar sem séra Árni Þór-
arinsson forðaði henni frá þeim
illu örlögum að vera boðin upp
og sett í fóstur til lægstbjóð-
anda, og kom henni fyrir hjá
góðu fólki. Ung giftist hún svo
Þórarni Þórðarsyni frá Ytra-Bug
í Fróðárhreppi, greindum og
bókhneigðum sjómanni, sem
ljósmynd sýnir að hafði þann
svip er sterkur var með Þórarni
syni hans og mörgum afkom-
endum allt í 4. liö og nefndur
hefur verið Bugssvipur í fjöl-
skyldunni. Að Þórarni stóðu
semsagt góðir stofnar alþýðu-
fólks.
Þegar Þórarinn var tæplega
3ja ára gerðist Kristjana ráðs-
kona hjá ekkjumanni með
mörg börn, Bjarna Sigurðssyni
bónda í Kötluholti. Þau giftust
og ólst Þórarinn síðan upp í
Kötluholti. Hann var
langyngstur þar á bæ og naut
mikils ástríkis heimamanna.
Þótti hann bráðþroska og les-
gefinn, en æði stríðinn — sum-
ir kölluðu hann óþekka strák-
inn í Holti. Það sagði okkur
gömul ljósmóðir þaðan úr
hreppnum til marks um þá há-
vegu sem Kötluholtsmenn
héldu Þórarin í, að eftir að
hann var farinn suður til
Reykjavíkur þóttist sveitin
mega merkja það að „greinilega
væri Doddi í Holti að koma
heim í dag" þegar Óli vinnu-
maður þar á bænum var kom-
inn í kirkjufötin sín á virkum
degi. En Ólafur Jónsson var
einstæðingur sem þau Kötlu-
holtshjón höfðu tekið að sér og
fylgdi Kristjönu til Ólafsvíkur
eftir að hún varð ekkja öðru
sinni.
Þegar Þórarinn hafði aldur til
var hann sendur í barnaskóla
til Ólafsvíkur og átti þá athvarf
hjá Guðmundi föðurbróður
sínum og Ólafíu Sveinsdóttur,
konu hans. Þar voru kennarar
Sigurvin Einarsson, síðar al-
þingismaður, og séra Magnús
Guðmundsson sem talinn er að
hluta fyrirmynd Jóns prímuss í
Kristnihaldi Laxness. I skólan-
um reyndist Þórarinn snarpur
námsmaöur, en einnig rök-
ræðumaður mikill, svo sem Sig-
urvin minntist 40 árum síðar í
afmæliskvæði þar sem hann
segir barnið hafa staðið full-
orðnum á sporði í þeirri grein.
Og lauk barnaprófi einu eða
tveimur árum yngri en venja
var.
Þórarinn fékk ungur brenn-
andi áhuga á stjórnmálum.
Þegar hann var 12 ára sendi
læknirinn í Ólafsvík hann til
Reykjavíkur að fá gleraugu, og
notaði hann þá hverja frístund
til að sitja á þingpöllum og
fylgjast með umræðum. Þar
veitti Jónas Jónsson athygli
hinum áhugasama sveini, og
sendi honum síðan Alþingistíð-
indin vestur í Fróðárhrepp. Var
áhugi Þórarins svo mikill á
þeim fræðum að sagt var að
hann læsi þau meðan hann sat
yfir fé. Fyrir tilstilli Jónasar sett-
ist Þórarinn í Samvinnuskólann
haustið 1931, og að loknu
námi þar 1933 gerðist hann
blaðamaður við Nýja dagblaðið
sem þá var nýstofnað. Þá var
hann 19 ára, og 22ja ára tók
hann við ritstjórn blaðsins. Rit-
stjóri Tímans varð hann tveim-
ur árum síðar og gegndi því
starfi óslitið uns hann varð sjö-
tugur 1984. Á þeim vettvangi
varð hann smám saman helsti
túlkandi stefnu Framsóknar-
flokksins auk þess sem hann
átti drjúgan þátt í að móta
hana. Áuk daglegra skrifa um
flokkapólitík hélt Þórarinn úti
áratugum saman pistlum um
utanríkismál og erlend stjórn-
mál, sem voru meðal helstu
áhugamála hans, en jafnframt
skrifaði hann um ýmis menn-
ingarmál, ekki síst sögu og bók-
menntir, en hann var mikill
ljóðaunnandi. Sennilegt er að
Þórarinn hefði lagt fyrir sig
sagnfræði, hefði hann gengið
langskólabraut.
Ekki er ástæða til að rekja hér
margvísleg störf Þórarins að
stjórnmálum og félagsmálum,
enda verða aðrir til þess. Senni-
lega voru áhrif hans þó snöggt-
um meiri en fram kemur al-
mennt, en sem höfundur
þriggja binda verks um sögu
Framsóknarflokksins, Sókn og
sigrar, stendur hann sjálfur
jafnan í skugga atburðanna.
Kunnugir segja að áhrif hans á
stefnu og meðferð íslendinga á
ýmsum málum, ekki síst utan-
ríkis-, hafréttar- og landhelgis-
málum, hafi verið mjög veru-
leg.
Alúðarstarf Þórarins í garði
stjórnmála og blaðamennsku
varð honum gleðigjafi alla ævi,
en hann var líka hamingju-
maður í einkalífinu. Árið 1943
kvæntist hann Ragnheiði Vig-
fúsdóttur Þormar frá Geitagerði
í Fljótsdal, glæsikonu mikilli og
skemmtilegri, og entust ástir
þeirra þar til yfir lauk. Til henn-
ar orti Þórarinn þessa vísu:
Eitt syngur hœst í hugans duldu
borg,
svo hátt og skœrt, að aðrar raddir
þagna:
Ævi minnar örlög, gleði og sorg,
eru lögð í hendur þínar, Ragna.
Eftir að Þórarinn veiktist fyrir
átta árum, og hrakaði í skrefúm
upp frá því, reyndist Ragnheið-
ur manni sínum hinn mesti
stólpi, og með aðstoð heilbrigð-
iskerfisins tókst henni að sjá
um hann heima, þar sem hann
vildi helst vera, til hins síðasta.
Enda hélt hann að mestu full-
um andlegum kröftum þar til
yfir lauk, þótt hann væri hálf-
blindur og nánast rúmfastur
síðustu árin, og ætti að auki erf-
itt um mál. Var sjóndepurðin
honum einkum mikil raun, því
allt frá barnæsku hafði hann
verið sílesandi og skrifandi, en
gat nú hvorugt. Við þær að-
stæður varð útvarpið, og einnig
Hljóðbókasafn Blindrafélagsins,
honum mikil afþreying, enda
veit ég ekki til þess að hann
hafi kvartað í eitt einasta skipti
yfir þeirri sviplegu breytingu
sem í einu vetfangi hafði orðið
á högum hans, sem áður
kenndi sér aldrei meins. Sýnir
það óvenjulegan skapgerðar-
þroska.
Þótt Þórarinn virtist jafnan
vera með allan hugann við fé-
lagsmálin og iðulega fremur ut-
an við sig, var hann góður fjöl-
skyldumaður og hlýr heimilis-
faðir. Eftir að börnin þrjú voru
flogin úr hreiðri og búin að
stofna eigin fjölskyldur, fylgdist
hann náið með öllu, oft með
daglegum símhringingum, og
studdi yngri kynslóðina eftir
föngum í veraldarvafstrinu. Og
með þroska fjölgandi barna-
barna fylgdist hann af áhuga
og gleði.
Kynslóðir koma, kynslóðir
fara, segir skáldið, og bráðum
fer mín kynslóð sömu leið og
sú sem nú er að kveðja. Enda er
ekkert við því að segja þótt
maður á níræðisaldri skilji við
þennan heim.-Samt get ég ekki
annað en séð með söknuði á
bak mínum góða tengdaföður
um 30 ára skeið, því með hon-
um er genginn mætur maður
og gegn. Hann skildi við garð-
inn betri en hann tók við hon-
um.
Sigurður Steinþórsson
„Nóg er hvað þú ert ljótur, en
þú þarft nú ekki að vera leiðin-
legur líka," sagði gefandinn,
þegar hann rétti mér forkunn-
arfagra kassamyndavél í leður-
tösku, þar sem ég pjakkur stóð
albúinn á leið í sveitina. „Vertu
nú svolítið mannborulegur og
skemmtilegur, taktu myndir af
fólkinu í sveitinni, fallegu hest-
unum, hundunum, kúnum og
fénu."
Ég lét ekki segja mér þetta
tvisvar og þetta mikla undra-
tæki, með aðeins einum takka
— úti eða inni — varð mér
ómældur gleðigjafi alveg fram
undir fermingu, þegar ég sá
fyrst svokallaða „reflex"-
myndavél. Fékk ég þá þvílíka
minnimáttarkennd fyrir minni
dyggu kassamyndavél, að ég
kom henni fyrir á góðum stað
og ég hef ekki séð hana síðan.
Eftir nám varð svo eitt mitt
fyrsta verk að kaupa notaða
„reflex"-vél og hafa hún og ætt-
ingjar hennar fylgt mér síðan.
Á Alþýðublaðinu þótti þetta
framtak mitt líka þjóðráð, því
allir voru sammála um það að
mikið af myndum ætti aö vera í
málgagninu, þótt af tæknileg-
um ástæðum enginn þekktist af
mynd í blaðinu á þessum tím-
um.
Benedikt Gröndal, ritstjóri
Alþýðublaðsins, var svo vinsæll
og skemmtilegur, að einn rit-
stjóra Tímans, Indriði G. Þor-
steinsson, sá ástæðu til þess að
koma daglega í Alþýðuhúsið í
síðdegiskaffi. Af Indriða bjarm-
aði jafnan af skagfirskri ættjarð-
arást og hestamennsku. Lagði
ég því snemma leið mína í
Edduhúsið með myndir af
hestamótum.
Gafst mér um leið tækifæri
að kynnast nokkrum þeirra öðl-
inga sem ritstýrðu Tímanum,
störfuðu á ritstjórn og við ljós-
myndir, m.a. sjálfum stjórn-
málaritstjóranum Þórarni Þó'r-
arinssyni. Mér var þetta sérstak-
ur heiður, vegna þess að ég tók
blaðamennsku mína alvarlega
og vissi gerla hvaða orðspor fór
af manninum. Tíminn skipaði
líka sérstakan sess í sveitinni,
þar sem hann kom tveggja
nátta gamall með mjólkurbíln-
um — ásamt íslendingi- ísafold
á tyllidögum.
Þórarinn var hrífandi per-
sónuleiki, einstaklega hlýr í
framkomu og traustur. Helga
dóttir hans var bekkjarsystir
mín í MR og Sigurður tengda-
sonur hans vinur minn. Þórar-
inn var úr Ólafsvík eins og
kona mín og reyndar náskyldur
tengdamóður minni úr Fróðár-
hreppnum. Þórarinn vék oft
orði að þeim Snæfellingum og
ég fann hvað héraðið lifði
sterkt í honum. Þótt alþjóða-
mál hafi verið viðfangsefni
hans lengst af og hann líklega
skrifað meira um þau en nokk-
ur annar, þá var stutt í hjarta
breiðfirska sjómannsins eða
bóndans í fögrum dal og alþýð-
unnar um allt ísland.
Þórarinn hvatti mig mjög
með hestamyndirnar í Tíman-
um, taldi þab gott efni. Innti
líka eftir gangi mála á forseta-
skrifstofunni, þar sem frænka
hans vann. Ekki gleymdi hann
heldur Alþýðuflokknum, enda
forystumaður Framsóknar-
flokksins og þingmaður. Hann
hafði mikla kímnigáfu, en fág-
un persónuleikans var slík að
minnti mig oft á það besta hjá
helstu landsfeðrum okkar.
Hugsjón hans var eldur jafn-
aðar og samvinnu, borin uppi
af óbilandi trú á þjóðina og
hlutverk hennar í veröldinni.
Ég þakka velgjörðarmanni
mínum vináttuna og votta eig-
inkonu, börnum, fjölskyldu og
vinum mína dýpstu samúb.
Drengskapur og ættjaröarást
Þórarins hvíli nú í náðarfaðmi
Drottins.
Guðlaugur Tryggvi Karlsson
Með Þórarni Þórarinssyni er
genginn einn reyndasti stjórn-
málamabur þessarar aldar, einn
umtalaðasti ritstjóri okkar tíma
og einn trúasti hugsjónamaður
Framsóknarflokksins, ekki að-
eins í Reykjavík heldur á land-
inu öllu. Þórarinn var einn
þeirra manna, sem með þrot-
lausu starfi og óbilandi áhuga
og trú á hugsjónina hafði hvað
mest áhrif á þá stefnu sem
Framsóknarflokkurinn aðhyllist
og hefur unnið að í áranna rás.
Hann þekkti innviöi flokksins
og uppbyggingu betur en flestir
aðrir og átti gott samstarf við
forystumenn hans hverju sinni.
Hann ólst upp í flokknum
undir handarjaðri Jónasar frá
Hriflu og var einn af hans
helstu stuðningsmönnum.
Engu að síður var hollustan við
heildina honum svo mikilvæg
að þegar leiðir flokksins og Jón-
asar skildu, árið 1946, hélt Þór-
arinn tryggð við flokkinn og
ritstýrbi Tímanum af stökum
sóma í þeim krappa dansi sem
stjórnmálabaráttan var í þá tíð.
Þórarinn var einn af áhrifa-
mönnum Framsóknarflokksins
í áratugi. Hann tók við starfi
ritstjóra Tímans árið 1938, að-
eins 24 ára gamall, og ritstýrði
blaðinu til ársins 1984, eða í 46
ár. Hann varð formaður Sam-
bands ungra framsóknarmanna
sama ár og hann tók við rit-
stjórastarfinu á Tímanum og
gegndi því embætti í sex ár. Þá
átti hann, í gegnum tíðina, sæti
í fjölmörgum nefndum og ráð-
um fyrir hönd flokksins. Hann
var hógvær og lítillátur fyrir
eigin hönd, en röksemdafærsla
fyrir stefnumálum stjórnmála-
flokksins, sem hann helgaði
ævistarfið, var honum eins og í
blóð borin og fáir stóðust hon-
um snúning í kappræðum á
þeim vettvangi.
Árið 1959, ríflega tuttugu ár-
um eftir að Þórarinn tók vib rit-
stjórastarfinu á Tímanum, tók
hann forystusæti á lista Fram-
sóknarflokksins í Reykjavík
vegna alþingiskosninga. I tæp
tuttugu ár var hann farsæll
þingmaður Reykvíkinga, en
Framsóknarflokkurinn fékk tvo
menn kjörna á þing í Reykjavík
mestanpart þeirra nítján ára
sem Þórarinn var oddviti
flokksins. Á þessum árum urðu
trúlega einna mestar þjóðfé-
lagslegar sviptingar sem Islend-
ingar hafa gengið gegnum og
þab kom ekki síst fram í borg-
inni. Hún óx og þandist út,
umbjóðendunum fjölgaði með
undraverðum hætti, nútíminn
hélt ótrauður innreið sína og
stjórnmálamenn þurftu þá,
ekki síður en nú, að hafa sig
alla við til ab fylgjast með
breyttum aðstæðum, vera í takt
við tímann. Þetta tókst Þórarni
með ágætum, án þess þó að
missa tengslin við þær rætur
sem hann hafði vaxið af.
Með Þórarni Þórarinssyni
hverfur af sjónarsviðinu sterkur
stjórnmálamaður, blaðamaður
og ritstjóri. Fyrir okkur Reyk-
víkinga er nú horfinn einn af
forystumönnum Framsóknar-
flokksins í höfuðborginni, eftir
velheppnað, óeigingjarnt og ár-
angursríkt starf í áratugi. Um
leib og hann er kvaddur í þess-
um heimi af þakklátum sam-
ferðamönnum er ég þess full-
viss að fallnir foringjar og aðrir
félagar hans hafa tekið á móti
honum þar sem vib endum öll.
Starfa minna vegna verð ég
fjarverandi þegar Þórarinn
verður jarbsunginn og verð því
ab láta þessar línur mínar verða
lokakveðju til Þórarins. Fram-
sóknarmenn í Reykjavík og á
landinu öllu eiga honum margt
að þakka.
Finnur Ingólfsson,
iðnaðar- og viðskiptaráðherra