Tíminn - 23.05.1996, Blaðsíða 10

i?r
Þórarinn Þórarinsson, fyrrv.
alþm. og ritstjóri, er til grafar
borinn í dag. Er þá lokiö langri
mannsævi, því aö hann var á
82. aldursári er hann lést. Er
þess þá ekki síður að minnast,
aö hann átti manna lengsta
starfsaévi sem blaðamaöur og
ritstjóri, eöa meira en hálfa öld
samfleytt.
Þórarinn Þórarinsson var
fæddur í Ólafsvík 19. sept.
1914. Móöir hans, Kristjana
Magnúsdóttir, var ættuð af
Suðurnesjum, en faðir hans,
Þórarinn Þóröarson, var Ólafs-
víkingur, sjómaður aö atvinnu.
Foreldrar Þórarins voru ungt
fólk að koma undir sig fótun-
um í því litla sjávarplássi sem
Ólafsvík var á þeim árum. Þór-
arinn Þóröarson var innan viö
þrítugt um þessar mundir, en
þá þegar formaöur á fiskibáti.
En honum var ekki ætlaður
langur aldur, því að hann
drukknaöi í róöri á vertíðinni
1914. Kona hans var þá með
barni, sem ekki fæddist fyrr en
nokkrum mánuðum eftir
drukknun eiginmannsins. Þór-
arinn Þórarinsson hafði því
misst föður sinn áður en hann
fæddist, en fylgdi ætíb móður
sinni fyrstu bernskuárin í Ólafs-
vík, en síðar í Kötluholti í Fróð-
árhreppi. Giftist Kristjana
Bjarna Sigurðssyni, bónda þar,
og ólst Þórarinn þar upp og átti
heimili, uns hann hleypti
heimdraganum og settist að
fullu að í Reykjavík á nítjánda
ári. Þar stóð heimili hans æ síð-
an.
Þórarinn Þórarinsson sýndi
þegar á barnsaldri að hann var
greindur vel og bráðþroska til
náms og skilnings og fróöleiks-
fús að sama skapi. Hann varð
snemma fiuglæs, og þótti lestr-
aráhugi hans óvenjulegur. Hef-
ur sú saga gengið meðal kunn-
ugra að drengurinn í Kötluholti
hafi gert sér að námsefni allt
prentmál, sem á vegi hans
varð, þ.ám. ræðupart Alþingis-
tíöinda og e.t.v. þingskjalahlut-
ann líka. Hins vegar naut Þór-
arinn stutts formlegs skóla-
náms. Hann var í barnaskóla
Ólafsvíkur um skeið og naut
þar kennslu skólastjórans, Sig-
urvins Einarssonar (síðar al-
þingismanns), og sr. Magnúsar
Guðmundssonar, hins merka
sóknarprests Ólafsvíkinga. En
augljóst er að Þórarinn var
drjúgur við heimanám, því að
hann lauk fullnaðarprófi barna-
fræðslunnar löngu á undan
jafnöldrum sínum.
Sigurvin hafði miklar mætur
á þessum unga nemanda sín-
um. Því til vitnis er afmælis-
kvæði, er Sigurvin sendi Þór-
arni fimmtugum, en þá voru
þeir samþingsmenn, og segir
svo í upphafi kvæðisins:
Ungan dreng ég þekkti þig.
Þú varst fáum líkur.
Alltafsíöan undrar mig,
hve andi þinn var ríkur.
Við aðrar þjóðfélagsaðstæður
hefði ekki veriö áhorfsmál að
svo skarpur námsmaður sem
Þórarinn var barn og ungling-
ur, gengi langskólabraut. Svo
varð þó ekki. Hafði hann þó
mikla löngun til háskólanáms.
Þórarinn sat síðan tvo vetur í
Samvinnuskólanum í Reykja-
vík, lauk þar prófi vorið 1933.
Var þá lokiö setu hans á skóla-
bekk. Þrátt fyrir það skorti ekk-
ert á menntun hans. Honum
nýttist samvinnuskólanámið
vel í þeim störfum sem hann
tók sér fyrir hendur. En drýgst
varð honum til menntunar, að
hann hafði tamið sér sjálfsnám
frá barnsaldri, kunni þá list að
verða sér -úti um þekkingu af
sjálfsdáðum, en greind og

skilningur var sálargáfa hans.
Hann kunni að vinna úr því
sem hann las. Sjálfsnám af
þessu tagi varð hlutskipti
margra fátækra unglinga hér á
landi á ofanverðri 19. öld og
fram eftir 20. öldinni. Reyndar
var sjálfsnámsaðferðin ekki
endilega íslenskt fyrirbæri. Hún
var algeng í nágrannalöndum,
Norðurlöndum og Bretlands-
eyjum. Greindir og framsæknir
unglingar úr alþýðustétt
menntuðu sig á þennan hátt.
Átti það við um sveitaunglinga
og ekki síður unga menn í
verkalýðsstétt sem alkunna er
um ýmsa forustumenn þar og
fræga stjórnmálamenn. Bevin,
utanríkisráöherra Breta við
mikinn orðstír fyrir hálfri öld,
var fátækur munaðarleysingi og
kerrukarl að atvinnu. Óg Staun-
ing, sá svipmikli sósíaldemó-
krati og árum saman forsætis-
ráðherra Dana á fyrrihluta ald-
arinnar, var vindlagerðarmað-
Þórarinn á þingi Sameinuöu þjóöanna.
ur. Ætt og auður skilaði þessum
mönnum engu, enda ekki fyrir
að fara. Þá skipti mestu að þeir
voru miklir af sjálfum sér.
Þórarinn Þórarinsson átti um
margt sammerkt með þessum
mönnum. Hann var sjálf-
menntaður alþýðumaður, aö
því leyti var hann allt af sjálf-
um sér. Ungur hlaut hann
traust samherja í þjóðmálum
og ráðamanna í sinn hóp. Hon-
um var treyst til ábyrgðarstarfa
vegna þess að hann hafði góða
þekkingu og þann skapgerðar-
þroska, sem öllu ræður um far-
sæld í störfum. Þórarinn var
ráðinn blaðamaður við Nýja
dagblaðið, þá nýstofnað, haust-
ið 1933, tæpra 19 ára gamall.
Hann var þá svo þroskaður að
ritfærni og vel að sér um þjóð-
félagsmál að ekki þurfti á að
horfa að fela honum margs
konar ritstörf á blaðinu, enda
starfsmenn fáir og fjölhæfni
krafist af þeim, sem þar unnu.
Nýja dagblaðið kom út í
u.þ.b. fimm ár. Þórarinn var
gerður að ritstjóra þar 1936 (þá
22ja ára). Hins vegar kom í ljós
að dagblað í Reykjavík með yf-
irbragði framsóknar- og sam-
vinnustefnu var ekki til langlíf-
is fallið, enda var blaðið sam-
einað Tímanum árið 1938. Tók
Þórarinn þá við ritstjórn Tím-
ans ásamt Gísla Guðmunds-
syni. Þar með var hafið starf
sem Þórarni entist í 46 ár. Þór-
arinn varð fljótlega landskunn-
ur sem ritstjóri Tímans. Blabið
var þá útbreitt vikublað, mjög
áhrifamikib í landsmálum.
Á þessu tímabili og lengi síð-
an var ekki farið dult með það
að meginblöð landsins voru
tengd stjórnmálaflokkum og
þjóömálahreyfingum. Tíminn
var blað Framsóknarflokksins,
eins og allir vissu að Morgun-
blaðið var máttarstólpi Sjálf-
^tæðisflokksins og önnur blöð
eftir því. Blöðin báru þessara
tengsla augljós merki í leiðara-
skrifum og þjóöfélagsumræðu.
Það var því ekkert því til fyr-
irstöðu að ritstjóri Tímans tæki
virkan þátt í stjórnmálum og
litið væri á hann sem foringja í
framvarðasveit Framsóknar-
flokksins. Það var ekki fyrr en
löngu seinna að sú hreinlífis-
stefna varð ofan á í íslenskri
blaðaútgáfu að „flokksblöð"
voru dæmd óalandi og óferj-
andi, óhrein samkvæmt pólit-
ískri kenningu um „frjáls og
óháð blöð" og sjaldan að því
gætt, hvort sú kenning muni
ekki vera jafn hræsnisfull sem
aðrar hreinlífishugmyndir fyrr
og síðar.
Sem ritstjóri og leiðarahöf-
undur svo áhrifamikils blaðs
sem Tíminn var á þessu tíma-
bili, gat Þórarinn sér orð sem
líklegur maður til frekari afreka
á stjórnmálasviði. Enda vitað
að hann var ekki einungis
ágætlega ritfær, heldur var
hann að auki mikill ræðumað-
ur, búinn þeim hæfileika að
flytja mál sitt rökvíslega og
áreynslulítið á fjölmennum
fundum með þeim sannfæring-
arkrafti sem fær áheyrendur til
að þekkjast mál ræðumanns.
Að þessu leyti var Þórarinn
mjög vel til forustu fallinn, því
að hann var jafnvígur á list tal-
aðs orðs og ritaðs máls eins og
því verður beitt í stjórnmálum.
Þórarinn komst því snemma
til verulegra áhrifa í Framsókn-
arflokknum. Skal síst úr því
dregiö að þau áhrif tengdust
ritstjórastarfinu við Tímann.
Tíminn var málgagn Framsókn-
arflokksins, sótti og varði
stjórnmál í samræmi við það.
En það er hins vegar misskiln-
ingur að almennar fréttir og
fréttaskýringar blaðs af þessari
gerð þurfi að vera svo litað efni
að á því sé ekkert mark takandi.
Sú ásökun er oft ranglega fram
borin, þótt hún annars ráði
miklu í fræðilegri umræðu um
fjölmiðlamál. Skal það mál ekki
frekar rætt hér, þótt ástæða
væri til.
Hvað varðar störf Þórarins að
stjórnmálum og hvernig þau
hlóbust á hann hvert af öðru
því virkari sem hann varð í
Framsóknarflokknum, væri
hægt ab rita langt mál. Hann
var fyrsti formaður Sambands
ungra framsóknarmanna og
gegndi því hlutverki með ágæt-
um. í miðstjórn sat hann meira
en hálfa öld. Hann sat í fjöl-
mörgum milliþinganefndum á
vegum flokks síns og gegndi
þar ýmsum öðrum trúnaðar-
störhim. Hann átti m.a. sæti í
útvarpsráði um áratugaskeiö og
var um tíma formaður þess.
Þórarinn var mikill áhugamað-
ur um utanríkismál, heimsmál í
víðari merkingu þess orbs.
Fylgdist hann vel með á því
sviði og ritaði mikið um heims-
málin í Tímann, þá sem athug-
ull fréttaskýrandi. Þóttu skrif
hans um „erlend málefni" at-
hyglisverð og voru mikið lesin.
Það leiddi af áhuga Þórarins á
heimsmálum, og jók auk þess
skilning hans á þeim, að hann
sat mörg allsherjarþing Samein-
uðu þjóðanna á árabilinu 1954-
1974. Á þessu tímabili voru
hafréttarmál mjög í brenni-
depli, m.a. fyrir frumkvæði og
bein áhrif íslendinga á alþjóða-
vettvangi. Er af því mikil saga
og stór þáttur í íslenskri stjórn-
málasögu á fullveldis- og lýð-
veldistíma. Þórarinn haföi mik-
il afskipti af þessum málum frá
fyrstu tíð. Hafði hann yfirgrips-
mikla þekkingu í hafréttarmál-
um, átti auðvelt með að ræða
þau frá ýmsum hliöum og
skýra þau fyrir öðrum. Áhrifa
Þórarins um stefnumótun og
rökstuðning í hafréttarmálum
gætti verulega, að sjálfsögðu
innan Framsóknarflokksins, en
einnig almennt á stjórnmála-
vettvangi, ekki síst eftir að
hann varð alþingismaður.
Þórarinn Þórarinsson var
kjörinn þingmaður Reykvík-
inga árið 1959. Mátti kosning
hans heita söguleg, því aðeins
einu sinni áður hafði Fram-
sóknarflokkurinn komið að
manni í Reykjavík í alþingis-
kosningum. Rannveig Þor-
steinsdóttir hæstaréttarlögmað-
ur var kjörin á þing 1949 og sat
til 1953. Með kjöri Þórarins
hófst minnisstæður velgengnis-
tími Framsóknarflokksins í
Reykjavík og sótti enn meira á
þegar Einar Ágústsson náði
kjöri 1963 sem annar maður á
lista flokksins. í hálfan annan
áratug sátu þeir Einar og Þórar-
inn báðir sem þingmenn
flokksins, kjörnir í Reykjavík.
Nutu þeir mikils álits og voru
giftudrjúgir.
Þórarinn hafði mikla reynslu
þegar hann kom til starfa á Al-
þingi. Hann var vaskur skylm-
ingamaður í orðasennum og
ágætur ræðumaður í hvívetna.
Hann var á engan hátt deilu-
gjarn, ól aldrei á illindum. í
sannleika var Þórarinn laginn
samningamaöur og manna-
sættir, þegar nokkuð lá við.
Honum var gefið margs konar
vit, þ.ám. einstakt sambúðarvit.
Hann kunni þá list að komast
af vib menn án þess að láta
neitt af sínu, svo að aldrei sá á
honum reiði. Formaður þing-
flokks Framsóknarflokksins var
Þórarinn 1971-1978 og fórst
það afarvel úr hendi. Þar réð
lagni hans miklu, sanngirni og
sáttalund, auk þess sem hann
var fyrir málefnasakir manna
færastur til þess að veita góða
leiðsögn í þingflokknum.
Þegar litið er yfir lífsferil Þór-
arins Þórarinssonar, verður þar
fyrst fyrir að ekki var mulið
undir hann í bernsku og æsku.
En Þórarinn var mikill af sjálf-
um sér, gæddur ágætum gáfum
og vilja til þess að verða hug-
sjónamálum að liði. í dagfari
var hófsemi hins vegar ein-
kenni hans. Hann barst ekki á
og tamdi sér enga yfirborðslega
hætti. Honum var eðlilegt að
umgangast alla menn fordóma-
laust og ljúfmannlega. Þótt svo
vildi til, ab hann velktist löng-
um í hörðum heimi stjórnmála
og lægi þar ekki á liði sínu, var
fræðimannsupplagið afarríkt í
honum og dómar hans um
menn og málefni mótaðir af
sanngirni. Þetta verður ljóst af
því að kynna sér greinasafn
hans, Svo varstu búinn til bar-
daga, er út kom 1992. Þórarinn
ritaði sögu Framsóknarflokksins
1916-1976 í þremur bindum og
nefnist Sókn og sigrar, útg. 1966,
1986 og 1987.
Þórarinn var lengst ævinnar
heilsuhraustur og ekki kvelli-
sjúkur. En að því kom fyrir
nokkrum árum að hann missti
heilsu og starfsþrek án þess að
hann léti nokkru sinni bugast,
því að hann fylgdist vel með
öllu til hinstu stundar og lét í
ljós skoðanir sínar á málefnum
þeim sem efst eru á baugi.
Þórarinn Þórarinsson skilur
eftir sig góða minningu. Hann
vann samtíö sinni vel og þeim
hugsjónum sem hann aðhyllt-
ist. Hann var einnig frábær
samverkamaður sem samherjar
hans minnast og eru þakklátir
fyrir. Eftirlifandi eiginkonu Þór-
arins, Ragnheiði Þormar frá
Geitagerði, eru sendar hugheil-
ar samúðarkveðjur svo og börn-
um þeirra og öðru venslafólki.
Ragnheiður stóö ætíð heil við
hlið manns síns og bjó honum
fagurt og friðsælt heimili. í erf-
iðum veikindum Þórarins hefur
mikið reynt á Ragnheiði, en vel
hefur hún staðið undir þeim
skyldum ab gera sjúkum manni
sínum lífið sem léttast.
Blessuð sé minning Þórarins
Þórarinssonar.
Ingvar Gíslason
Kvebja frá Sambandi ungra
framsóknarmanna
Með Þórarni Þórarinssyni er
genginn einn af frumkvöðlum
Sambands ungra framsóknar-
manna. Þórarinn var einn af
forvígismönnum um stofnun
samtakanna. Hann var formað-
ur Félags ungra framsóknar-
manna í Reykjavík á árunum
1936-38 og beitti sér þá
snemma fyrir stofnun lands-
sambands ungra framsóknar-
manna. Á fjölmennu stofn-
þingi Sambands ungra fram-
sóknarmanna á Laugarvatni
dagana 11.-14. júní 1938 var
Þórarinn kjörinn fyrsti formað-
ur samtakanna og var hann þab
næstu árin. Með Þórarni sátu í
fyrstu framkvæmdastjórn SUF
Egill Bjarnason, Guðmundur V.
Hjálmarsson, Jón Helgason og
Valdimar Jóhannsson.
Starfsemi Sambands ungra
framsóknarmanna fór af stað
meö miklum krafti undir for-
mennsku Þórarins. Samtökin
gáfu út ritverk Jónasar frá
Hriflu, blöð og þjóðmálarit og