Tíminn - 26.06.1996, Síða 7
Miövikudagur 26. júní 1996
TIIVIINN KYNNIR FORSETAFRAMBJOÐENDUR 1996
te/ öð sé misskilningur að forseti íslands
eigi að vera einangraður embœttismaður á Bessastöð-
um, sem fyrst og fremst birtist þjóð sinni við
formlegar stjómkerfisathafnir
Ólafur Ragnar Crímsson og nokkrir félagar íþingmannasamtökunum er hlutu verölaun Indiru Candhi. Hér er
Ólafur aö rœöa viö Rajiv heitinn Candhi, forsœtisráöherra Indlands, en hann féll fyrir moröingjahendi fyrir
nokkrum árum.
aö ég sem fjármálaráðherra
þurfti að glíma við mjög erfið
verkefni. Við stóðum í því í rík-
isstjórn Steingríms Hermanns-
sonar að flytja íslenskt samfélag
úr áratuga óðaverðbólgu og
óstöðugleika yfir í hina nýju
tíma stöðugleika, jafnvægis og
lágrar verðbólgu. Og það var
ótrúlega hörð glíma. Og hún
hafði í för með sér að ég þurfti
að taka margar erfiðar ákvarð-
anir, sem um hríð nutu ekki
stuðnings meðal þjóðarinnar.
Nú held ég hins vegar að þegar
menn horfa um öxl og eru farn-
ir að venjast samfélagi stöðug-
leika og efnahagslegs sjálfstæð-
is, að þá vilji ekki nokkur mað-
ur hverfa til fyrri tíbar," sagði
Ólafur.
Vísindastörf oq
störf á erlendum
vettvangi
Ólafur Ragnar hefur ekki ein-
ungis sinnt stjórnmálastörfum.
Allt frá því að hann starfaði
hjá Tímanum forðum, hefur
hann jafnframt sinnt sínum
vísindum. Hann sat daginn
langan, þegar tími gafst til frá
fréttamennskunni, á Lands-
bókasafninu og hefur um
tveggja áratuga skeib sinnt iðk-
un fræðanna. Ólafur segir að
hann hafi orðið var við það í
viðræðum við fjölmarga, bæbi
áður en hann tók ákvörðun
sína og eins á eftir, að menn
horfi annars vegar á starf hans
við Háskóla íslands, rannsóknir
og fræðastörf í tuttugu ár, sem
fyrst og fremst fjölluðu um ís-
lenska stjórnkerfið, og svo hins
vegar starf sitt á erlendum vett-
vangi á jafnlöngum tíma.
Forsetinn og lífskjör
alþý&u
Margt hefur verið ritað og
rætt um forsetaembættið og
sumir talið það völdum sneytt
embætti og til lítils gagns. Ólaf-
ur er ekki sammála.
„Menn gera sér grein fyrir því
að okkar litla þjóð þarf mjög á
því að halda í harðri samkeppni
við nær 260 önnur þjóðríki í
veröldinni að efla tengsl sín og
abgang víba um veröld. Slíkt
getur nýst þjóðinni sem eins-
konar orkugjafi á nýrri öld.
Staðreyndin er auðvitaö sú að
við verðum að heyja harða sam-
keppni við mikinn fjölda ann-
arra ríkja um þau efnahagslegu
gæði sem við fáum í okkar hlut.
Það er því meira um vert að for-
setinn og aðrir ráðamenn sinni
því verkefni," sagði Ólafur
Ragnar.
„Mér hefur fundist það und-
arlegt að heyra það í aðdrag-
anda þessara kosninga að það sé
ekki við hæfi að forseti íslands
sinni þeirri verkskyldu á alþjóð-
legum vettvangi að reyna að
treysta lífskjörin í landinu með
því að auka þjóðartekjur og efla
atvinnulífið í landinu. Við sjá-
um að nágrannaþjóðir okkar og
stærstu þjóðir veraldar leggja í
auknum mæli þá verkskyldu á
herðar forseta sinna að tryggja
atvinnulíf og efnahag lands-
manna með traustum aðgangi
þjóðanna ab mörkuðum um all-
an heim. Ef við ættum að taka
upp þann sið að forseti okkar
ætti ekki að taka þátt í lífskjar-
abaráttu þjóðarinnar meb þess-
um hætti, værum við að afsala
okkur möguleikum," sagði Ólaf-
ur Ragnar Grímsson.
Ólafur sagði að kosningabar-
áttan hefði verið heiðarleg,
drengilegri en til dæmis 1952,
að ekki sé talað um 1968. Hann
og Guðrún Katrín hefðu sett sér
það markmið í upphafi að
leggja ríka áherslu á það við
stuðningsmenn sína að fram-
gangur þeirra yrði heiðarlegur.
Það hafi yfirleitt tekist.
„Auðvitað hafa ákveðnir ein-
staklingar, sem styðja aðra
frambjóðendur, komið á vett-
vang með skrif sem ekki hafa
verið vib hæfi að mati þjóðar-
innar, án þess að skaða mig hið
minnsta. Þetta hefur verið
minna en við fyrri forsetakjör.
Satt að segja er þetta svo lítill
hópur manna að þeir rúmast
nánast í einni bifreið sama
vinahópsins. En þeir hafa hins
vegar látið mikið fyrir sér fara,"
sagði Ólafur Ragnar.
„Það má frekar líkja þessari
baráttu við huggulegt teboð.
Auðvitað hefur einn og einn
mabur viljað hleypa þessu te-
boði upp. Það hefur ekki tekist,
vegna þess að þjóðin sjálf for-
dæmir þennan málflutning og
slíkar tilraunir. Ofstækisfullar
tilraunir í þessa átt hafa engan
tilgang. Þjóbin er í hátíðarskapi.
Þjóbin er ekki bara ab velja sér
forseta, þjóðin er einnig að
fagna því að hún er sjálfstætt
lýðveldi. Þeir, sem hafa með-
höndlað þessa kosningabaráttu
eins og hún sé vítaspyrnu-
keppni í Evrópukeppni í fót-
bolta og hliöstæð spörk og á
vellinum séu við hæfi, hafa
bara ekki áttab sig á hugarfari
þjóðarinnar í aðdraganda kosn-
inganna," sagði Ólafur Ragnar.
Málskot til þjóðar-
innar
Málskotsféttur forseta íslands
er réttur sem ekki hefur verið
nýttur í 52 ára sögu lýðveldis-
ins, en hefur verið mjög í um-
ræðunni milli forsetaframbjóð-
enda. Einkum hafa hæstaréttar-
dómarinn Pétur Hafstein og
stjórnmálafræðiprófessorinn
Ólafur Ragnar deilt um notkun
hans.
„í samræður okkar Péturs
Hafstein um málskotsrétt for-
seta og þjóðaratkvæðagreiðslu
varðandi abild að Evrópusam-
bandinu hef ég haldið því fram
að það beri að viðhafa þjóbarat-
kvæðagreiðslu í því máli. Ég
fagna því að stjórnmálaflokkar
hafa lýst þeirri skoðun sinni. En
ég hef tekið það fram að ef
gengið yrði á bak þeirra orða,
þá eigi forseti eindregið að beita
málskotsréttinum þannig að
þjóðin geti á sjálfstæðan hátt
greitt atkvæði um það mál líkt
og frændþjóðir okkar á Norður-
löndum. Pétur Kr. Hafstein hef-
ur hins vegar lýst þeirri skobun
sinni ítrekað að ef Alþingi gerir
breytingar á stjórnarskrá um
leið og það samþykkir frumvarp
um aðild að Evrópusamband-
inu, þá telji hann að alþingis-
kosningarnar, sem fylgdu í kjöl-
farið, væru ígildi þjóðarat-
kvæðagreiðslu. Hér er auðvitað
um að ræða grundvallarmun á
sýn til bæbi hlutdeildar þjóðar-
innar í slíkri ákvörðun og eins
til hlutverks forseta. Einnig
hafa komið fram í þessari um-
ræðu mismunandi áherslur
varðandi hlut forseta til ab
tryggja hagsmuni okkar á al-
þjóðlegum vettvangi til að
greiða götu atvinnulífsins. Sum-
ir frambjóðendur hafa jafnvel
hæðst að þessum málflutningi.
Að mínum dómi er þetta gam-
aldags hugsun," sagði Ólafur.
„Núna lifum við á tímum
mikilla breytinga, staða þjóðar-
innar í heiminum er óvissari en
áður, samskipti okkar vib aðra
eru með nýjum hætti, hug-
myndir um fullveldi eru að
breytast, tengsl við aðrar þjóðir
eða ríkjasambönd eru í deigl-
unni. Á dagskrá kunna að koma
ýmis málefni sem snerta grund-
vallarafstöðu til siðferðis og gil-
diskerfa, snerta hugmyndir
manna um stöðu einstaklinga
og samfélags. Allt þetta kann að
stuðla að því ab þjóðinni finnist
meira til um þann rétt sinn að
geta sjálf metið hvab gera skuli
í þessum efnum, í staö þess að
láta rába þær víglínur, sem ráða
á Alþingi eða í sveitarstjórnum,
alfarið um það að skipa þessum
málum," sagbi Ólafur Ragnar
Grímsson.
Hefbi skotiö EES til
þjóbarinnar
Ólafur sagðist tvímælalaust
ekki mundu hafa notað mál-
skotsrétt sem forseti gagnvart
stéttarfélagsfrumvarpinu sem
Alþingi afgreiddi nú í vor. Þab
hefði ekki verið við hæfi. Gagn-
vart Evrópska efnahagssvæðinu
hefði gilt annað. Persónulega
hefði hann talið að þjóðarat-
kvæðagreiðsla hefði átt að fara
fram um það mál.
„Hins vegar ætla ég ekki að
fara að fella dóm yfir ákvörðun
Vigdísar Finnbogadóttur í því
máli. Það var greinilega erfib
ákvörðun hjá henni. Hún var
beitt töluverðum þrýstingi. í
þeirri umræbu var að mínum
dómi farið meö fleipur, þegar
fullyrt var að ákvörðun forseta
um málskot til þjóbarinnar gæti
ögrað sitjandi ríkisstjórn. Sú
röksemdafærsla, bæði þá og
eins núna undanfama mánuði,
er hvorki fræðilega né efnislega
rétt. Það er auðvitað ekki eðli-
legt að menn séu að reyna að
hræða bæði forseta og þjóöina
frá að afdráttarlausu ákvæði í
stjórnarskránni sé beitt. Það er
þjóðin sem hefur fullveldisrétt-
inn í hendi sér. Það getur ekki
verið ögmn við einn eða neinn
að handhafi þess, þjóðin sjálf,
fái að hafa síðasta orðið. Þeir
sem þannig tala em búnir aö fá
þá flugu í höfuð að þeir séu
þjóðinni æðri," sagði Ólafur
Ragnar.
Margvíslegur far-
angur annar en
pólitíkin
Ólafur segir það ekki verða
neitt „kúltúrsjokk" fyrir sig,
verbi hann kjörinn forseti ís-
lands á laugardag. Hann segir
að auk þátttöku sinnar í stjórn-
málum hafi hann meðal annars
lengi haft áhuga á fjölmörgum
málefnum öðrum, meðal ann-
ars listum og menningu, sögu
lands og þjóðar, sem hann
skrifaði reyndar doktorsritgerö
sína um, og margt annað.
„Það er margvíslegur farangur
sem ég flyt með mér, fari svo að
þjóðin feli mér þessa ábyrgð. Ég
tel að starf forseta í nútíma
þjóðfélagi sé mjög margslungið.
Eg tel að það sé misskilningur
að forseti íslands eigi að vera
einangraöur embættismaður á
Bessastöðum, sem fyrst og
fremst birtist þjóð sinni við
formlegar stjórnkerfisathafnir.
Þvert á móti tel ég að forsetinn
eigi að vera virkur þátttakandi í
þjóðlífinu, taka þátt í fjölmörgu
því sem þjóðin er að glíma við
hverju sinni," sagði Ólafur
Ragnar Grímsson að lokum.
-JBP
Ólafur Ragnar og Cuörún Katrín, kona hans, í heimsókn í álverinu í Straumsvík í liöinni viku.