Tíminn - 12.07.1996, Blaðsíða 11

n
Hundraö ára minning:
Þórunn Pálsdóttir
og Jón Gíslason
í Noröurhjáleigu í Álftaveri
Hjónin í Noröurhjáleigu meö börnum sínum tólf á gullbrúökaupsdaginn, 17. nóvember 1967. Standandi f.v.: Sigþór, Siguröur, Cuölaugur, Gísli, Böövar,
jónas, jón og Júlíus. Sitjandi f. v.: Sigrún, Þórhildur, jón Gíslason, Þórunn Pálsdóttir, Pálína og Fanney.
í ár, 1996, minnast afkomend-
ur hjónanna Jóns Gíslasonar
og Þórunnar Pálsdóttur í
Norðurhjáleigu þess að 100 ár
eru liðin frá fæðingu beggja.
Jón Gíslason var fæddur í
Norðurhjáleigu í Álftaveri 11.
janúar 1896. Hann var einka-
sonur hjónanna Gísla Magn-
ússonar hreppstjóra og konu
hans, Þóm Brynjólfsdóttur.
Auk Jóns eignuðust þau fjórar
dætur. Þær voru: Vigdís Anna,
Matthildur Málfríður og Guð-
laug Marta. Ein dóttir, Júlía
Ágústa, lést á öðru aldursári.
Hjá Þóm og Gísla ólst einnig
upp Rannveig Jónsdóttir,
Sverrissonar í Holti.
Þórunn Pálsdóttir var fædd í
Jórvík í Álftaveri 5. september
1896. Hún var dóttir Páls Sím-
onarsonar og síðari konu
hans, Hildar Runólfsdóttur.
Þórunn átti sjö hálfsystkini og
fjögur alsystkini. Alsystkini
hennar voru Kristján, Guðlaug
og Símon og einnig Guðrún
sem lést á fyrsta ári.
Jón og Þórunn ólust bæði
upp á myndarheimilum og
nutu almennrar skólagöngu
eins og hún þá tíðkaðist. Auk
þess fór Jón í unglingaskóla til
Víkur í Mýrdal. Þau gengu í
hjónaband 17. nóvember
1917 og hófu búskap í Norður-
hjáleigu þar sem þau tóku við
búsforráðum árið 1922.
Þórunn og Jón eignuðust 13
börn. Af þeim komust 8 synir
og 4 dætur til fullorðinsára, en
ein dóttir, Guðlaug, dó
skömmu eftir fæðingu. Systk-
inin tólf eru:
Þórhildur, sem lést í febrúar
s.l., gift Kjartani Sveinssyni frá
Vík í Mýrdal. Þau eiga 28 af-
komendur.
Júlíus, bóndi í Norðurhjá-
leigu, kvæntur Arndísi Salvars-
dótmr frá Reykjafirði við ísa-
fjarðardjúp. Þau hafa eignast
28 afkomendur.
Gísli, símamaður í Mosfells-
bæ, kvæntur Svövu Jóhannes-
dóttur frá Herjólfsstöðum í
Álftaveri. Hún lést 1995. Þau
eiga níu afkomendur.
Pálína, húsfreyja í Vest-
mannaeyjum, gift Ragnari K.
Bjarnasyni frá Norðfirði. Hann
lést 1991. Þau eiga átta afkom-
endur.
Böðvar, bóndi í Norðurhjá-
leigu, ókvæntur.
Siguröur, bóndi í Kastala-
brekku í Ásahreppi, kvæntur
Steinunni Sveinsdóttur frá
Þykkvabæjarklaustri í Álfta-
veri. Þau hafa eignast 33 af-
komendur.
Guðlaugur, bóndi á Voð-
múlastöðum í Austur-Land-
eyjum, kvæntur Sæbjörgu Tyr-
fingsdóttur frá Lækjartúni í
Ásahreppi. Þau hafa eignast
sjö afkomendur.
Jón, járnsmiður í Mosfells-
bæ, kvæntur Guðrúnu Jóns-
dóttur frá Þverspyrnu í Hruna-
mannahreppi. Þau hafa eign-
ast 12 afkomendur.
Fanney, húsfreyja á Selfossi,
gift Hergeiri Kristgeirssyni lög-
reglumanni. Þau eiga ellefu af-
komendur.
Sigrún, húsfreyja á Selfossi,
gift Stefáni Ármanni Þórðar-
syni frá Vík í Mýrdal. Þau eiga
18 afkomendur.
Sigþór, bóndi í Hjaröartúni í
Hvolhreppi, kvæntur Gerði
Óskarsdóttur frá Varmadal á
Rangárvöllum. Þau eiga tíu af-
komendur.
Jónas, bóndi í Kálfholti í
Ásahreppi, kvæntur Sigrúnu
ísleifsdóttur frá Ekru á Rangár-
völlum. Þau eiga tíu afkom-
endur.
Svo sem sjá má áttu þau Jón
og Þórunn í Norðurhjáleigu
miklu barnaláni að fagna og er
ættbogi þeirra nú orðinn all-
stór, telur 174 afkomendur. Þá
er ekki síður mikils um vert að
hópurinn er samheldinn og
frændrækinn með afbrigðum,
svo að hver samkoma innan
fjölskyldunnar er á við ættar-
mót.
Ekki er hægt að minnast
þeirra hjóna án þess að Kötlu-
gosinu 1918 verði gerð nokkur
skil, svo mjög sem það mark-
aði fyrstu búskaparár þeirra og
efalaust allt lífsviðhorf. Þann
12. október voru bændur úr
Álftaveri að koma úr annarri
leit með nokkurt fjársafn. Alls
vom fjórtán manns við smala-
mennsku, Jón Gíslason þar á
meðal, þegar þeir urðu varir
við jökulhlaupið, sem jafnan
fylgir Kötlugosum, aðeins 200-
300 metra að baki sér. Áttu
menn ekki annan kost en að
hleypa hestum sínum eins og
þeir framast komust til að ná á
hraunbrúnir norðan viö Álfta-
verið, skammt þar frá sem
heitir í Skálmabæjarhraunum.
Mátti engu muna, því að flóð-
hrönnin skall að baki þeim,
t MINNING
aðeins um 40 metrum aftan
við síðasta hest sem á brúnina
komst. Flóöinu fylgdi mikill
gnýr og brestir, því að það
velti á undan sér margra metra
háum jakahrönnum, sem
plægðu upp jarðveginn og
skófu sums staðar niður í
klappir. Til að auka enn á
ósköpin dundi yfir öskufall
með myrkri og miklum þórd-
unum. Gátu menn sig hvergi
hreyft þann dag og næstu
nótt. Á sama tíma og smala-
menn hleyptu hestum sínum
sér til lífs, flýði fólk af bæjum
sunnar í sveitinni í útihús sem
hærra stóðu. Þeirra á meðal
var Þórunn Pálsdóttir, sem þá
var langt gengin með fyrsta
barn þeirra hjóna, og er tæp-
lega hægt að gera sér í hugar-
lund hve skelfilegt hefur verið
að hugsa til sinna nánustu í
flóðvegi Kötlu og vita ekki af-
drif þeirra. Má nærri geta feg-
inleik beggja að hittast og
frétta að allir sveitungar þeirra
höfðu sloppið lífs undan ham-
förunum. Kötluhlaupið 1918
olli miklum búsifjum í Álfta-
veri og engar voru viðlaga-
tryggingar til að létta mönn-
um áföllin. Það var því mikið
fyrir ábúendur að takast á við,
og kom sér vel fyrir þau Jón og
Þórunni að þau voru ung og
hraust og til stórátaka fallin á
fyrstu búskaparárum sínum,
sem mörkuðust af vetrarharð-
indum og náttúruhamförum.
Ástríki og samheldni var
mikil með þeim Jóni og Þór-
unni í Norðurhjáleigu. Þau
voru samstíga um allt er laut
að þörfum hins stóra heimilis
þeirra og einnig þeim fjöl-
mörgu skyldustörfum sem Jón
tók að sér um ævina. Auk þess
að vera hreppstjóri og oddviti
Álftavershrepps um áratuga-
skeið, var Jón framarlega í öll-
um málum sem til heilla
horfðu bændum í Vestur-
Skaftafellssýslu og á Suður-
landi, svo sem mjólkursölu-
málum og málefnum Sláturfé-
lags Suðurlands. Hann átti
sæti á Alþingi fyrir Framsókn-
arflokkinn á árunum 1947-
1953. Fulltrúi Búnaðarsam-
bands Suðurlands var hann á
Búnaðarþingi árin 1954-1972.
Sýslunefndarmaður var hann
frá 1944 til æviloka. Önnur
skyldustörf, sem Jón rækti fyr-
ir heimahéraö sitt, er of langt
mál upp að telja.
Jón var mikill áhugamaður
um nýtingu allra hlunninda
sem töldust á þeim tíma, svo
sem eggjatöku, selveiði og sjó-
birtingsveiði í Kúðafljóti og
viðarreka á fjörum. Einnig þar
voru þau hjón samhent, því
að Þórunn verkaði selskinn og
nýtti silung og egg til matar á
ýmsa lund.
Jón Gíslason var hrókur alls
fagnaðar í vinahópi, meðal-
maður á hæð en sýndist stór,
því hann bar höfuðið hátt eins
og þeir geta sem vinna verk
sín vel og af kostgæfni. Hann
var maður athafna og skilaði
gifturíku ævistarfi. Jón lést 79
ára að aldri, 2. apríl 1975.
Þórunn Pálsdóttir var mjög
smávaxin kona, fínleg og ein-
staklega glaðlynd. Hún hafði
þann sérstaka hæfileika ab sjá
alltaf það besta í hverjum
manni og gerði gott úr öllum
aðstæðum, hversu erfiðar sem
þær sýndust öðrum. Það varð
flestum barnabörnum hennar
kappsmál að verða stærri en
amma og líklega tókst þeim
það öllum. Ekki skorti hvatn-
inguna af hennar hálfu. En
líkamleg stærð hennar var í
engu samræmi vib það rúm
sem hún fyllir í hugum afkom-
enda sinna, sem minnast
hennar með þakklæti og gleði
í huga.
Góðrar heilsu til líkama og
sálar naut Þórunn tvö ár fram
yfir nírætt og hélt heimili í
Norburhjáleigu með Böðvari,
syni sínum. Þar var ævinlega
allt fáð úr úr dyrum og aldrei
var skortur á kökum og kjarn-
góðum íslenskum mat, sem
hún reiddi fram af elskusemi
og umhyggju fyrir gestum sín-
um. 1988 varð hún fyrir því
óláni að beinbrotna og slíkt er
erfitt öldnum. Hún varð þá
háð umönnun góðs fólks, sem
hún þábi með sinni glöðu
lund. Þórunn Pálsdóttir lést
27. október 1989, 93 ára að
aldri.
Helgina 12.-14. júlí 1996
koma á annað hundrað af-
komendur þeirra Jóns og Þór-
unnar í Norðurhjáleigu saman
til að minnast 100 ára fæðing-
arárs þeirra. Hvar skyldi
skemmtilegra að koma en á
fæðingarstað pabba og
mömmu, afa og ömmu, lang-
afa og langömmu í Norðurhjá-
leigu í Álftaveri, þar sem ábú-
endur bjóða frændsystkini sín
velkomin með sama höfðings-
skap og Jón og Þórunn buðu
áður til sín.
Eygló Gísladóttir