Réttur - 01.07.1982, Blaðsíða 57

að vinna. Verkfæri hans, pólski leynilög-
regluforinginn Jozef Swiatlo, fór „vestur
yfir“ 21. des. 1953 og var vel tekið á móti
honum. Hann hafði unnið illt verk sitt
„vel“. Og nú hóf hann að segja frá verkum
sínum í útvörpum Vesturlandanna.
Þess gerist vart þörf að minna á að á
sama tíma og hér um ræðir geisaði og
„Kalda stríðið“ gegn kommúnistum í
Bandaríkjunum „McCarthyisminn“, menn
eins og Chaplin o.fl. urðu að flýja land,
Paui Robson o.fl. voru raunverulega
lokaðir inni í Bandaríkjunum sem fangelsi
og hámarki náðu ofsóknirnar með dóms-
morðinu á Rosenberghjónunum 19533.
Snúum nú aftur sögunni til þess manns,
sem þessi grein er um: Gomulka.
Jozef Swiatlo tók Gomulka fastan í
ágúst 1951.
Hetjubarátta Gomulka
— og að lokum sigurinn
Næstu þrjú ár var Gomulka að mestu
einangraður frá umheiminum, lengst af í
stofufangelsi. Hann var beittur þungum
þrýstingi af flokksforustunni, til að játa
ýmislegt, en aldrei pyntaður. Hann hafði
verið sviftur trúnaðarstörfum sínum og
síðar rekinn úr flokknum og flestir nán-
ustu fylgismenn hans beygðir. En Go-
mulka stóð sig sem hetja. Hvorki véla-
brögð Allan Dulles, áhrif Stalíns né síðar
skírskotanir Krustoffs gátu beygt hann.
Eftir dauða Stalíns 1953 þvarr ofsókn-
aræðið. Fólkið úr fangabúðunum streymdi
heim frjálst, þ.á m. þúsundir flokks-
manna, er kröfðust þess að gert væri
hreint borð — og að lokum flutti Krustoff
sem aðalritari Kommúnistaflokks Sovét-
ríkjanna hina sögufrægu „leyniræðu“, er
afhjúpaði málaferlin illu 1936—38 og
gagnrýndi Stalín, sem frægt er orðið.
Gomulka varð nú frjáls maður í sept-
ember 1954. Hvarvetna í alþýðulýðveld-
unum hófst sú fjöldahreyfing, er hrakti
ofstækismennina frá völdum. í Póllandi
dó Bierut, flokksritarinn, 12. mars 1956
og við tók Ochab, er reyndist ágætur
leiðtogi í þessari ólgu, er nú hófst. Eftir
óeirðirnar í Posnan 28. júní, þegar 50
manns létu lífið, tók Ochab þá afstöðu,
að hér væri stjórnarfari um að kenna og
18—19. október var gerð mikil breyting
á forustu flokksins og Gomulka kosinn
aðalritari að nýju. Það var mjög storma-
samt í þeim „pólska október“, en höfuð-
atriðið tókst: Pólverjar höfðu öðlast
þjóðarleiðtoga, sem að heita má öll þjóð-
in sameinaðist um.
Gomulka naut fyrstu árin mikilla vin-
sælda og framkvæmdi margar endurbæt-
ur. En vafasamt er hvort pólskur landbún-
aður verður hlutverki sínu vaxinn, meðan
smábændur yrkja hina litlu skika sína með
hesti og plógi, í stað þess að taka upp
samvinnurekstur með stórvirkum vélum,
þótt svo einkaeignaréttur hvers bónda á
sinni litlu jörð haldist.
En það sem varð Gomulka erfiðast er
fram í sótti, var að nú var hann sem vold-
ugasti maður landsins umkringdur af fjöl-
mennum her embættismanna og skrif-
finna, sem smám saman einangruðu hann
frá alþýðunni. Þetta er hið mikla vanda-
mál velviljaðra ríkisstjórnarleiðtoga, —
jafnt í sósíalískum sem borgaralegum
löndum —, sem verður þorra þeirra að
falli eða hindrar að þeir vinni þau verk,
er fólkið fyrst og fremst vænti af þeim.
Gomulka spilltist ekki af háum launum
og sérréttindum — hann greiddi alltaf
helming launa sinna til baka í flokkssjóð-
185