Fréttablaðið - 07.03.2009, Qupperneq 22

22 7. mars 2009 LAUGARDAGUR
greinar@frettabladid.is
FRÁ DEGI TIL DAGS
FRÉTTABLAÐIÐ Skaftahlíð 24, 105 Reykjavík SÍMI: 512 5000, ritstjorn@frettabladid.is FRÉTTASTJÓRAR: Arndís Þorgeirsdóttir arndis@frettabladid.is, Kristján Hjálmarsson, kristjan@frettabladid.is Trausti Hafliðason trausti@frettabladid.is og Höskuldur Daði Magnússon (dægurmál) hdm@frettabladid.is
MENNING: Páll Baldvin Baldvinsson fulltrúi ritstjóra pbb@frettabladid.is VIÐSKIPTARITSTJÓRI: Óli Kr. Ármannsson olikr@markadurinn.is HELGAREFNI: Anna Margrét Björnsson amb@frettabladid.is og Sigríður Björg Tómasdóttir sigridur@frettabladid.is ALLT OG SÉRBLÖÐ: Emilía Örlygsdóttir emilia@frettabladid.is
og Roald Eyvindsson roald@frettabladid.is ÍÞRÓTTIR: Henry Birgir Gunnarsson henry@frettabladid.is LJÓSMYNDIR: Pjetur Sigurðsson pjetur@frettabladid.is FRAMLEIÐSLUSTJÓRI: Kolbrún Ingibergsdóttir kolbrun@frettabladid.is
ÚTGÁFUFÉLAG: 365 miðlar ehf.
RITSTJÓRAR: Jón Kaldal jk@frettabladid.is og Þorsteinn Pálsson thorsteinn@frettabladid.is AÐSTOÐARRITSTJÓRI:
Steinunn Stefánsdóttir steinunn@frettabladid.is. Fréttablaðið kemur út í 103.000 eintökum og er dreift ókeypis á heimili
á höfuðborgarsvæðinu og Akureyri. Einnig er hægt að fá blaðið í völdum verslunum á landsbyggðinni. Fréttablaðið áskilur
sér rétt til að birta allt efni blaðsins í stafrænu formi og í gagnabönkum án endurgjalds. Issn 1670-3871
UMRÆÐAN
Einar K. Guðfinnsson skrifar um skila-
skyldu á matvælum
Leitarvefurinn Google er mikið þarfaþing. En ofurtrú á þessa undratækni getur leitt
menn á villubrautir, eins og dæmin sanna
hjá bergsteini@frettabladid.is, sem skrifar
dálkinn Frá degi til dags í Fréttablaðið sl.
miðvikudag.
Þar víkur hann að þingsályktunartillögu
þar sem ég er fyrsti flutningsmaður og allmargir
þingmenn Sjálfstæðisflokksins eru meðflutnings-
menn að, um skilaskyldu á matvælum. Hann vitnar
í greinargerð tillögunnar þar sem sagt er að mikil
umræða hafi átt sér stað um skilaskylduna, fer á
Google, fær sjö niðurstöður og dregur í efa að það
sé til marks um að mikil umræða hafi farið fram
um þetta mál.
Hér skýst hinum skýra dálkahöfundi og er sjálf-
sagt að varpa betra ljósi á málið. Skilaskyldan felur
það í sér að verslunareigandi getur krafist þess að
framleiðandi taki til baka vörur sem eru að nálg-
ast síðasta söludag, sér að kostnaðarlausu. Þetta á
við um íslenskar matvörur, en ekki þær
erlendu. Margir íslenskir matvælafram-
leiðendur telja þetta fyrirkomulag skekkja
samkeppni mjög. Meðan innlendir framleið-
endur þurfi að bera kostnað af þeirri rýrn-
un sem hlýst af því að vöru sé skilað, geti sá
er flytur inn matvörur, velt ábyrgðinni og
kostnaðinum yfir á herðar kaupmannsins.
Skemmst er frá því að segja að varla
hefur annað mál verið jafn mikið rætt á
öllum þeim ótölulegu fundum með bændum
og framleiðslufyrirtækjum eins og þetta.
Ég hef sjálfur rætt þetta við samkeppnisyfirvöld og
þeim er þessi vandi ljós. Þessar umræður hafa ber-
sýnilega ekki ratað inn á Google!
Það er því ekki að ástæðulausu að þingmenn Sjálf-
stæðisflokksins hreyfa við þessu máli. Þetta varðar
sanngjarnar leikreglur, samkeppnisstöðu íslenskrar
matvælaframleiðslu og hag neytenda. Þetta er því
heldur betur stærra mál en leitarvefurinn Google
upplýsti dálkahöfund Fréttablaðsins og athugasemd
hans því kærkomið tilefni til þess að varpa ljósi á
kjarna málsins og þýðingu þess.
Höfundur er alþingismaður, fyrrv. sjávarútvegs-
og landbúnaðarráðherra.
Jú, skilaskyldan er stórmál
F
orystumenn þeirra tveggja ríkisstjórna sem setið hafa
eftir gjaldmiðilshrunið hafa blásið í glæður bjartsýni
með því að vísa á traustar undirstöður auðlindanýtingar
og landbúnaðar. Veruleikinn er hins vegar sá að þessar
greinar geta ekki staðið undir vexti á komandi tíð nema
hugsanlega orkuiðnaðurinn þegar horft er lengra fram.
Þrátt fyrir þennan kalda veruleika hafa þeir tveir flokkar sem
eiga ráðherra í ríkisstjórninni ekki látið af andstöðu gagnvart
svokölluðu Íslands-ákvæði Kyoto-bókunarinnar. Þar var viður-
kennt að Ísland hafði á undan öðrum þjóðum og fyrir 1990 gert
þær ráðstafanir til að draga úr notkun jarðvegseldsneytis sem
öðrum þjóðum var gert að stefna að eftir það tímamark.
Jafnframt var með þessu ákvæði viðurkennt að virkjun endur-
nýjanlegrar orku til stóriðju hér á landi væri þáttur í lausn vand-
ans á heimsvísu. Viðhald þessa ákvæðis er því bæði mikilvægt
út frá umhverfissjónarmiðum og eins vegna atvinnuhagsmuna í
landinu sem aldrei hafa verið jafn ríkir.
Fyrrum umhverfisráðherra Framsóknarflokksins fer nú fyrir
meirihluta þingmanna með tillögu til þingsályktunar um að ríkis-
stjórnin vinni að því á vettvangi loftslagsráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna að tryggja þessa mikilvægu hagsmuni landsins.
Hér er komin upp sérstök pólitísk staða með því að stefna
umhverfisráðherrans nýtur ekki meirihlutastuðnings á Alþingi.
Að sumu leyti minnir þetta á stöðu dönsku ríkisstjórnarinnar
undir lok kalda stríðsins. Hún var varin vantrausti en hafði ekki
þingmeirihluta að baki stefnu sinni um að styðja varnarviðbúnað
Atlantshafsbandalagsins í Evrópu.
Þessi pólitíska klemma var leyst með svokölluðum neðanmáls-
greinum dönsku stjórnarinnar við yfirlýsingar bandalagsins. Það
dugði að láta ógert að lýsa stuðningi við stefnuna. Danski utan-
ríkisráðherrann þurfti því ekki að fara frá. Svipuð aðstaða var
uppi í hvalamálinu á dögunum.
Hér er aðstaðan önnur. Umhverfisráðherra þarf að beita sér
með virkum hætti og reyndar miklum þunga í alþjóðasamfélaginu
til þess að fylgja eftir meirihlutavilja Alþingis. Hjáseta eða óvirk-
ur skilaboðaflutningur er ekki fullnægjandi og dugar ekki.
Þá vaknar sú spurning hvort umhverfisráðherrann þurfi að
víkja af þessum sökum. Í fljótu bragði virðast rök ekki standa til
þess. Hann sýnist hafa traust meirihluta þingsins í öðrum málum.
Í ljósi þingræðisreglunnar er hann hins vegar vanhæfur til að
fara með þetta einstaka mál.
Vanhæfisreglur stjórnsýsluréttarins eiga að vísu ekki beint
við í tilvikum sem þessum. Eðlilegt hlýtur þó að teljast að eins sé
farið að þegar ráðherra verður vanhæfur til meðferðar einstaks
máls gagnvart þingræðisreglunni og sýnt er að þörf er á virk-
um athöfnum af hans hálfu til að fullnægja skyldum gagnvart
henni.
Í því ljósi væri rétt að forsætisráðherra setti sérstakan ráð-
herra til þess að fara með þetta einstaka mál í samræmi við
þingviljann. Það gæti verið annar af utanþingsráðherrum stjórn-
arinnar, maður utan þings og stjórnar eða þingmaður úr hópi
flutningsmanna tillögunnar. Aðalatriðið er að meirihluti Alþingis
geti treyst því að ráðherrann framfylgi stefnu þingsins í sam-
ræmi við eigin sannfæringu. Önnur framganga er ótrúverðug.
Nú reynir á virðinguna gagnvart Alþingi.
Vanhæfi í einstöku máli vegna þingræðisreglu:
Setja ber ráðherra
ÞORSTEINN PÁLSSON SKRIFAR
Sögur af spilltum valdhöfum Afríkuríkja hafa löngum
komið óorði á álfuna, alls konar
Bókassar og Múbassar vaðið uppi
og sölsað undir sig heilu ríkin,
blóðmjólkað í óhófslífi og skotið
undan fúlgum fjár í skattaskjól.
Skattborgarar þessara landa
vita að þeim er ætlað að greiða
„lánin“ sem þjófarnir tóku. En
spilling birtist því miður ekki
bara í formi svona stórþjófa. Hún
er lúmskari en svo.
Ímyndum okkur lítið land í Afr-
íku sem fékk sjálfstæði eftir síð-
ari heimsstyrjöld. Landið heitir
Einangrun (Isolation). Lýðræðis-
hefð var lítil en persónupólitík
alls konar höfðingja ráðandi þótt
látið væri heita að ,,stjórnmála-
flokkar“ kepptust um völdin. Lýð-
veldið var svo óheppið að lenda
strax í kapphlaupi risaveldanna
og fékk útlenda herstöð í vöggu-
gjöf. Um veru þessa erlenda hers
var hægt að þræta endalaust og
því fátt um gagnlega hluti talað
meðan landinu lá á að þróast. Það
sem verra var, lýðveldið unga
svalg í sig herstöðvagróða gegn-
um klíkur. Tveir ráðandi flokkar
undir sterku höfðingjaveldi
skipulögðu einokunarfyrirtæki
fyrir vildarvini og sáu til þess að
enginn græddi á hernum nema
nokkrar forríkar fjölskyldur.
Þær studdu flokkana að launum.
Sama fyrirkomulagi var komið á
við olíuverslun og margs konar
gróðavænlegan innflutning sem
háður var haftastjórn.
Á þessum frumvaxtarárum var
óðaverðbólga. Bönkum var stýrt
af ríkisvaldinu með þeim hætti
að sparnaður almennings brann
upp meðan bandamenn í pólitíska
kerfinu fengu niðurgreitt fé. Þar
voru allir „stjórnmálaflokkarnir“
í samansúrruðu klíkuveldi. Höfð-
ingjum kom vel saman í banka-
ráðum. Einangrun lenti í því sama
og mörg önnur smáríki sem eiga
eina mikilvæga auðlind: Hagkerf-
ið stóð bara á einum fæti. Mörg
lönd hafa lent í svona klemmu,
sem er merkileg þversögn, að ein
mikilvæg náttúruauðlind veldur í
raun þróunartjóni fyrir hagkerfið
í heild. Skiptir ekki máli hvort um
er að ræða olíu, kopar, eða fisk ef
menn vanda sig ekki. Fræðimenn
hafa sýnt fram á að þetta leiði
ekki bara til hagstjórnarvanda,
heldur pólitískrar spillingar.
Ungir frumkvöðlar og athafna-
fólk sáu að besta leiðin til auðs
og valda var í gegnum flokka-
kerfið og með því að fá aðgang að
ódýru fjármagni til að kaupa sig
inn í auðlindina. Þannig gat það
gerst að fólk fékk meira en 100%
lán til að fjárfesta í vinnslutækj-
um, meðan aðrar atvinnugrein-
ar áttu í vök að verjast. Framtak,
sköpun og dugnaður fór í að koma
sér fyrir í spillingarkerfinu en
ekki í uppbyggingarkerfinu. Ein-
angrun varð því misþroska efna-
hagslega og pólitískt. Að lokum
fór svo í Einangrun að mikilvæg-
asta auðlind ríkisins var einka-
vædd handa þeim sem áður höfðu
tryggt sér aðgang að henni gegn-
um Kerfið. ,,Kerfið“ var í hugum
landsmanna jafn alræmt og aðrar
efnahagsmafíur og stundum kall-
að ,,Flokkurinn“ þótt ætti að heita
að flokkarnir væru margir. Það
var algengt í Afríku að auðlindir
færðust undir einræði eða klíku-
veldi, og síðan undir ,,einkafram-
tak“ án þess að þjóðin sjálf fengi
gjald af. Lesa má hroðalegar lýs-
ingar af svona arðráni í Afríku
og mörgum blöskrað. Íslending-
ar voru svo heppnir að fiskurinn
í sjónum er lagalega skilgreindur
,,sameign þjóðarinnar“.
Verra tók við í Einangrun.
Bankakerfið var fært úr ríkiseign
í klíkueign með svokölluðum
„einkavæðingaráformum“. Póli-
tískir vildarvinir ráðandi flokka
(sem furðulegt nokk, voru sömu
flokkarnir og skiptu með sér her-
manginu og auðlindinni) fengu
bankanna gefna. Fræðimenn hafa
fjallað um þetta land. Menn reyna
nú að átta sig á er hvernig svona
vanþróað ríki getur komist á lapp-
irnar. Menn sjá í fréttatímum
alþjóðlegra gervihnattastöðva
að eldar loga við þinghúsið og
múgur gerir aðsúg að lífvörðum
ráðamanna; Einangrun er eins
og hvert annað Sierra Leóne eða
Kongó. Margir óttast að endur-
reisn sé ómöguleg því í embættis-
mannaveldi og í „stjórnmála-
flokkum“ sé samtrygging fyrir
því að breyta ekki fornum hátt-
um. Ríki sem veita þróunar-
aðstoð velta því fyrir sér hvort
upp á þetta land sé púkkandi enda
kemur það óorði á Afríku.
Á þessu vori horfa menn með
nokkurri von um að í tveimur
Afríkuríkjum verði stigin veik-
burða spor í átt til lýðræðisvæð-
ingar: Í Suður-Afríku þar sem
verða forsetakosningar og í Mal-
aví. Í báðum löndum á lýðræði
innan við 20 ára sögu. Í Einangr-
un er enn ein kosningabarátt-
an hafin: „Gerum nafn landsins
að kjörorði þess,“ segja þeir sem
vilja loka landinu fyrir utanað-
komandi áhrifum svo ekkert
breytist. Sem betur fer dettur
engum í hug að gera nafn Íslands
að kjörorði enda yrði þá allt botn-
frosið, bæði hagkerfi og pólitík.
Já, það er margt bölið í henni Afr-
íku.
Höfundur starfar fyrir Þróunar-
samvinnustofnun í Namibíu.
Spilling í Afríku?
STEFÁN JÓN HAFSTEIN
Í DAG | Stjórnmál
EINAR K.
GUÐFINNSSON
Ofeldið launað
Guðmundur Magnússon, ritstjóri
Eyjunnar, reynir að hafa hemil á
búpeningi sínum, en nokkrir vænir
kálfar í bloggbásum vefsins launa
síðuhöldinum nú ofeldið með bauli
um pólitíska slagsíðu hans. Guð-
mundur sá sér þann kost vænstan að
taka á þessu máli í bloggfærslu í gær.
„Stundum er eins og frambjóðendur
í prófkjörum og til þings og
sveitarstjórna – og erindrek-
ar þeirra – missi jafnvægis-
skynið og glutri niður
heilbrigðri dómgreind
í orrahríðinni. Þeir sjá
samsæri út um allt,
ekki síst í fjölmiðlun-
um,“ skrifar Eyjubónd-
inn. Spurning hvort
þetta sé til þess fallið
að róa æstustu bolana á Eyjunni, til
dæmis þennan á Vesturgötunni, sem
sér bara rautt.
Takmörkuð alsýn
Ísafjarðarbær réð á dögunum
ráðgjafarfyrirtækið Alsýn til að
gera úttekt á atvinnumöguleikum
í bænum. Skýrsla fyrirtækisins var
kynnt í gær en á vef Bæjarins besta
var sagt frá því að lokaskýrsla fyrir-
tækisins mætti ekki koma fyrir
sjónir almennings og væri
merkt sem trúnaðarmál.
Hefði ekki mátt búast
við aðeins meira
gagnsæi frá fyrir-
tæki sem kallar
sig Alsýn?
Norðaustan logn
Vinstri hreyfingin - grænt framboð
hefur stundum gefið sig út fyrir að
vera saltið á hálkublettum sam-
félagsins og hindrar nú að þjóðin
missi fótanna á vegamótum gamla
Íslands og þess nýja; ávallt með
sleiktan fingur á lofti til að skynja
vind breytinganna, svo gripið sé til
líkingamáls þýsku rokksveitarinnar
Scorpions. Sá vindur hefur þó ekki
blásið í Norðausturkjördæmi, þar
sem flokkurinn teflir fram
sama fólki og í síðustu
alþingiskosningum. Er
kannski allur vindur úr
flokknum fyrir norð-
austan og dottið á
dúnalogn?
bergsteinn@frettabladid.is
Jórunn Frímannsdóttir
2. sæti
treystum grunninn - tryggjum velferð
www.jorunn.is
Kaffifundur verður með
eldri borgurum
sunnudaginn 8. mars
kl. 16 í Glæsibæ
Allir velkomnir
Kosningaskrifstofa Glæsibæ, sími 618 4469
Opið virka daga frá kl. 17-20 og um helgar frá kl. 13-18.