Fréttablaðið - 07.03.2009, Qupperneq 70

7. MARS 2009 LAUGARDAGUR10 ● fréttablaðið ● karlar og krabbamein
Nanna Rögnvaldardóttir, matgæð-
ingur og höfundur matreiðslubóka
á borð við Matarást, vann upp-
skriftir í þriðja bindið af Af bestu
lyst í samstarfi við Krabbameins-
félag Íslands, Hjartavernd og Lýð-
heilsustöð. Hún segir hollt matar-
æði eitt af grundvallaratriðum
góðrar heilsu.
„Mataræði og hreyfing eru þeir
ytri þættir sem fólk getur haft
áhrif á sjálft. Öðrum þáttum eins
og loftslagi og mengun getur fólk
ekki stýrt. Mér finnst mikilvægt
að börn læri snemma að borða
hollt og að ekki sé haldið að þeim
feitum eða sætum mat. Auðvitað er
alltaf hægt að breyta mataræðinu
en það er auðveldara ef fólk hefur
vanist hollu.“
Nanna leggur áherslu á að
þriðjungur matardisksins fari
undir kjöt eða fisk, þriðjung-
ur undir kolvetni eins og grjón
eða kartöflur og svo þriðjungur
undir grænmeti og ávexti. Fjöl-
breytt fæða skili bestum árangri
þegar kemur að forvörnum gegn
sjúkdómum.
„Bara að fæðan sé fjölbreytt
og holl og innihaldi mikið af
grænmeti og hollari fituteg-
undum. Því auðvitað þarf að
vera fita en ekki mettuð fita
heldur mjúk eins og olíur og
jurtafeiti.“
Nanna bendir einnig á að
nú sé grænmeti dýrara en
undanfarið og mælir með
því að fólk láti hugmynda-
flugið ráða í kreppunni við
matargerðina. Hún
bendir á að leita upp-
skrifta á netinu.
„Það er um að gera að
skoða eitthvert annað græn-
meti en maður er vanur og
leita að nýjum leiðum til að
nýta ódýrt íslenskt grænmeti.
Til dæmis þekkir fólk gulróf-
ur bara soðnar eða sem rófu-
stöppu og finnst þær kannski
ekki spennandi en það er hægt
að gera svo margt annað við þær.
Baka þær í ofni eða steikja á pönnu
eða rífa í salöt. Laukur er líka
ódýrasta grænmeti sem völ er á og
það er hægt að gera marga góða
rétti úr honum fyrir lítinn pening.“
- rat
Nanna Rögnvaldardóttir
matgæðingur mælir
með því að prófa nýjar
uppskriftir með ódýru
grænmeti. FRÉTTABLAÐIÐ/HEIÐA
Nota hugmyndaflugið
Guðmundur Júlíusson, verslunarstjóri í Nóatúni, segir karlmenn kaupa minna af
hollustuvörum en konur. Þeir kaupi frekar það sem þá langar í hverju sinni.
FRÉTTABLAÐIÐ/GVA
Guðmundur Júlíusson hefur verið
verslunarstjóri í Nóatúni í tólf ár.
Hann segir kaup á lífrænni vöru
hafa verið nánast óþekkta þegar
hann hóf störf í verslun.
„Það var varla til lífræn vara
þegar ég byrjaði og maður þekkti
hana ekkert, en aukningin hefur
verið mikil síðustu fjögur, fimm
árin. Þeir sem á annað borð hafa
vanið sig á þessar vörur halda sig
við þær,“ segir Guðmundur. „Líf-
rænar vörur eru yfirleitt dýrari
og fólk heldur kannski aðeins um
aurinn núna.“
Guðmundur segir konur í mikl-
um meirihluta kaupa hollustuvör-
ur og lífrænar. Þær leggi meiri
hugsun í innkaupin en karlarn-
ir sem grípi yfirleitt það sem þá
langar í þá stundina.
„Konurnar kaupa meira af
hollustuvörum, það er ekki spurn-
ing. Við karlar hugsum ekki eins
mikið þegar við erum að kaupa
inn og drífum innkaupin bara af.
Þá kippum við hverju sem er úr
hillunum. Annars er nú örugg-
lega einhver hópur karlmanna
sem hugsar út í hollustuna, en
meðal karlmaðurinn er samur
við sig miðað við það sem ég tek
eftir hér í búðinni,“ segir Guð-
mundur og viðurkennir að sjálf-
ur kaupi hann frekar það sem
hann langar í en lífrænt hollust-
unnar vegna.
„Ef ég finn vöru sem ég er
ánægður með þá kaupi ég hana,
en ég eltist nú ekki sérstaklega
við lífrænt.“
- rat
Karlar kaupa
sjaldnar lífrænt
Sveinbjörn Kristjánsson, doktor
og verkefnisstjóri hjá Lýðheilsu-
stöð, skrifaði doktorsverkefni sitt
um húðkrabbamein. Hann segir
heilbrigðan lífsstíl snúast um að
reykja ekki, hreyfa sig reglulega,
borða holla fæðu, neyta áfengis
í hófi og haga sér skynsamlega í
sólinni.
„Húðkrabbamein er hættuleg-
asta krabbameinið og það mein
sem hefur aukist mest á Norður-
löndunum,“ segir Sveinbjörn. „Auk
þess er aldurinn að færast neðar.
Þetta er þó það krabbamein sem
við vitum hvað veldur: útfjólubláir
geislar sólar og ljósabekkir.“
Sveinbjörn segir mikilvægt að
verja sig gegn sólinni. Hann segir
skaðann meiri eftir því sem ein-
staklingur er yngri þegar hann
brennur í sól. Hann segir ekki
liggja fyrir hversu mikið notkun
ljósabekkja spili inn í þá aukningu
húðkrabbameins sem orðið hefur
en aukningin sé meiri hjá ungum
konum. Hann bendir þó á að karl-
menn beri síður á sig sólarvörn.
„Karlmenn bera sjaldan á sig
krem en á móti sækja þeir ekki
eins í sólina og konur. Þó er munur-
inn ekki eins mikill milli drengja
og stúlkna á notkun ljósabekkja í
dag.“
Spurður hvort hraði í sam-
félaginu geti haft áhrif á heilsufar-
ið segir hann rétt álag í eðli sínu
ekki þurfa að vera til ills. Mikil-
vægt sé þó að láta álagið ekki ná
yfirhöndinni og gefa sér tíma fyrir
hvíld, hreyfingu og hollt mataræði.
Hreyfing og útivist sé mest heilsu-
eflandi af öllu sem fólk gerir.
„Þetta hangir allt saman. Við
höfum einbeitt okkur að ljósa-
bekkjunum og Lýðheilsustöð,
Geislavarnir ríkisins, Landlækn-
isembættið og Krabbameinsfé-
lag Íslands standa fyrir átakinu
Hættan er ljós. Þar beinum við
okkar áróðri til foreldra ferming-
arbarna. Mér persónulega finnst
að setja eigi 16 eða 18 ára aldurs-
takmark í ljósabekki.“
- rat
Slæmt að brenna í sólinni
Sveinbjörn Kristjánsson, doktor og verkefnisstjóri hjá Lýðheilsustöð, segir mikilvægt
að verja sig gegn útfjólubláum geislum. FRÉTTABLAÐIÐ/STEFÁN
Þriðjungur þess sem við setj-
um á matardiskinn okkar skal
vera grænmeti eða ávextir.
Íslenskt grænmeti er hlaðið
næringarefnum og einstak-
lega ferskt.
Gildi grænmetis fyrir heilsuna er
löngu sannað. Tómatur inniheld-
ur til dæmis B1-vítamín, C- og A-
vítamín, auk járns og kalíum, að
ógleymdum trefjunum, en næg
trefjaneysla er talin vera vörn
gegn krabbameini í ristli. Einnig
innihalda tómatar andoxunarefn-
ið lýkópen sem er talið vörn gegn
krabbameini. Sérstök tegund tóm-
ata er ræktuð hér á landi sem hefur
verið nefnd heilsutómatar.
„Íslenskir garðyrkjubænd-
ur framleiða margar tegundir af
tómötum,“ útskýrir Kristín Linda
Sveinsdóttir, markaðsstjóri Sölu-
félags garðyrkjumanna. „Venju-
lega tómata, plómutómata, kirsu-
berjatómata og konfekttómata svo
eitthvað sé nefnt og svo heilsutóm-
atana. Allir tómatar eru hollir en
heilsutómatarnir innihalda þrefalt
meira magn af efninu lýkópen en
aðrir tómatar. Heilsutómatarnir
eru ræktaðir af bóndanum á Melum
á Flúðum.“
Kristín segir að það sem geri ís-
lenska tómata og íslenskt grænmeti
yfir höfuð einstakt að bragðgæð-
um og hollustu sé ræktunartækni
íslenskra garðyrkjubænda.
„Íslenska grænmetið er bragð-
meira en erlent grænmeti. Ástæðan
er sú að við notum íslenskt hreint
vatn og grænmetið fær að þroskast
á plöntunni í friði þann tíma sem
það þarf því ekki þarf að tína græn-
metið snemma til dæmis vegna
langra flutninga. Hér er grænmetið
komið til neytenda daginn eftir að
það er tínt, eins ferskt og það getur
verið. Það er alls ekki sjálfsagð-
ur hlutur og í raun forréttindi að
hafa aðgang að þessum ferskleika
vegna nálægðarinnar við sveitina
og ræktendur.“
Kristín bendir einnig á að við
ræktun grænmetis á Íslandi
séu ekki notuð vaxtarörvandi
efni eða eitur á plönturnar.
Garðyrkjubændur notist
við náttúrulegar varnir
eins og býflugur. Einnig
sé lágt hitastig hér á landi
kostur þegar kemur að úti-
ræktun því grænmetið fær
að þroskast hægt og á sínum
hraða sem skerpi bragðgæðin.
„Íslendingar eru meðal færustu
þjóða í heimi í ræktun grænmet-
is í gróðurhúsum. Slagorðið Einn
tómatur á dag kemur heilsunni í
lag á sannarlega við um íslenska
tómata,“ segir Kristín.
Á heimasíðunni
www.islenskt.is er að
finna greinargóð-
ar upplýsingar um
ræktun græn-
metis á Íslandi
og nánari fróð-
leik um heilsu-
tómata.
- rat
Ferskleikinn forréttindi
Kristín Linda Sveinsdóttir, markaðsstjóri Sölufélags garðyrkjumanna, segir íslenskt
grænmeti einstakt að ferskleika. FRÉTTABLAÐIÐ/VILHELM
„Allir tómatar eru
hollir en heilsutómatar
innihalda þrefalt meira
magn af efninu lýkópen en
aðrir tómatar,“ segir Kristín
Linda.
NORDICPHOTOS/GETTY