Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.2006, Page 8

Lesbók Morgunblaðsins - 18.03.2006, Page 8
8 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 18. mars 2006 W agner kom fyrst til Feneyja árið 1858. Hann varð sam- ferða landafræðingnum Karl Ritter, en þeir veittu hvor öðrum félagsskap í Feneyjadvölinni. Wagner dvaldi veturlangt í borginni, nánar til tekið í einni af Giustiniani-höllunum við Canal Grande eða Stórasýki. Árin þar á undan höfðu verið við- burðarík og stormasöm – eins og allt líf tón- skáldsins var raunar. Hann hafði um nokkurt skeið átt í ástarsambandi við Mathilde Wesend- onck, en hana hitti hana fyrst árið 1852, en maður hennar, Otto von Wesendonck, var mik- ill Wagneraðdáandi. Hún var skáldkona og veitti Wagner mikinn innblástur og fyrir hana samdi hann bæði píanósónötu og ljóðaflokkinn Wesendoncklieder. Sama ár og Wagner kynnist Mathilde skrifar hann ljóðin bæði fyrir Rínargullið og Valkyrjuna, en 1854 hefst hann handa við að semja tónlistarhluta Valkyrjunnar sem hann svo lýkur við tveimur árum síðar. Árið 1858 um það leyti sem Wes- endonckljóðin líta dagsins ljós, finnur eiginkona Wagners, Minna „ástarbréf“ ætlað Mathilde. Hjónin skilja um tíma, hún fer til Dresden en hann til Feneyja. Svo virðist sem tilfinningar Wagners til Mathilde hafi blásið honum í brjóst þá ákvörðun að leggja Hringinn (hina mögnuðu fjögurra óperu seríu) til hliðar, en hefjast hins vegar handa við annað meistaraverk, ástarsög- una um Tristan og Ísoldu. Wagner þurfti al- gjört næði og einveru við verkið og því hélt hann til Feneyja haustið 1858 og varð sér fljótt úti um húsnæði við hæfi, eða tvö stór og rúm- góð herbergi í einni af þremur Giustinianihöll- unum við Canal Grande. Eftir að hafa fengið farangur sinn fluttan þangað sagði Wagner: „Loksins bý ég í Feneyjum.“ Wagner lifði ein- földu lífi í Feneyjum, eða eins og hann segir sjálfur frá í Feneyjardagbók sinni: „Ég vann til klukkan tvö, þá steig ég upp í gondól sem beið ætíð tilbúinn og bar mig eftir hinum virðulega Canal Grande út að upplýstu og glaðlegu torg- inu, en sérstæður sjarmi þess hafði alltaf upp- lífgandi áhrif á mig. Að svo búnu fór ég á veit- ingastaðinn minn á Markúsartorginu og að loknum snæðingi gekk ég einn eða með Karli eftir bökkunum og að almenningsgörðunum, Giardini Pubblici, sem er eina útivistarsvæðið í Feneyjum þar sem tré er að finna og um sól- arlag hélt ég til baka með gondólnum niður sík- ið, sem þá var mun alvarlegra og þögulla, uns ég kom að staðnum þar sem ég sá ljóstíruna úr einmana lampanum mínum í glugga næt- urskýldrar framhliðar hinnar gömlu Giust- inianihallar.“ Það eru engar ýkjur að halda því fram að all- ir sem komi til Feneyja heillist af borginni. Tugir þúsunda túrista flykkjast þangað árlega og það „skemmir“ óneitanlega upplifun á töfr- um borgarinnar sé hún heimsótt yfir sumartím- ann. Ráðlegast er að fara þangað á vorin eða haustin. Listamenn hafa löngum sogast að Fen- eyjum eins og mý að mykjuskán, enda varla hægt að hugsa sér magnaðri stað á byggðu bóli, bæði í sögulegu, listalegu og landfræðilegu til- liti en þessa töfraborg Venetóhéraðs. Umsvipað leyti og Wagner dvaldi í fyrra skiptið í Fen- eyjum bjó þar einnig (í annarri Giustinianihöll) bandaríski konsúllinn William Dean Howell sem árið 1866 gaf svo út bókina Venetian life eða Feneyjalíf, þar sem hann lýsir lífinu í Fen- eyjum á mjög lifandi hátt: „Það er eitthvað í hinum blessaða andardrætti Ítalíu (hversu fljótt finnur maður það eftir því sem sunnar dregur og hversu ljúft það er eftir hið harða loft alpanna!) sem undirbýr þig fyrir komu þína að næturlagi til þessa staðar; og ó þú! hver sem þú ert, sem ferðast í fyrsta sinn til töfraborg- arinnar, leyf mér að segja þér hve lánsamur þú ert! Skynfæra þinna bíður sýning sem býr yfir svo einstakri fegurð sem engin mynd eða bók gæti nokkurn tíma miðlað þér, – fegurð sem þú munt finna fullkomlega fyrir aðeins einu sinni, og sakna að eilífu.“ Orð Howell hitta naglann á höfuðið, a.m.k. hafa margir átt í erfiðleikum með að lýsa með orðum fyrstu upplifun sinni af Feneyjum, jafn- vel færustu skáld, svo sterk og ólýsanleg hefur hún verið þeim. Orð hans eiga einnig við um Wagner, en Feneyjar náðu sterkum tökum á sálarlífi hans þótt hann hafi ekki snúið þangað aftur fyrr en 24 árum síðar eða í september 1882, eftir Bayreuthátið þar sem Parsifal var flutt. Aftur var stefnt á vetrardvöl í Feneyjum, nú ásamt seinni eiginkonu, Cosimu Wagner, dóttur Franz Liszt og þremur börnum, en 13. febrúar 1883 fékk Wagner hjartaáfall sem dró hann til dauða sama kvöld. Líkkista hans var flutt frá Palazzo Vendramin (oft nefnd Il Cas- inò, því þar er Feneyjarkasínóið staðsett) í tól- færingsgondól til lestarstöðvarinnar, en Wag- ner var svo jarðaður í Bayreuth 18. febrúar 1883. E.t.v. má lesa einhvers konar fyrirboða út úr eftirfarandi dagbókarbroti Wagners (sem fyrr frá 1858): „Um eina svefnlausa nótt, þegar mér fannst ég eins og knúinn til að fara út ásval- irnar mínar um miðja nótt, heyrði ég í fyrsta skipti hinn fræga gamla söng gondólaræðarans. Mér fannst ég heyra fyrsta kallið, í kyrrð næt- urinnar, berast frá Rialtobrúnni í um mílu fjar- lægð líkt og hrjúft kvein og því var svo svarað með sama tóni ennþá fjær í aðra átt. Þetta dap- urlega samtal, sem endurtók sig með löngu millibili, hafði svo djúp áhrif á mig að mér tókst ekki að leggja hið ofur einfalda tónamynstur þess á minnið. Engu að síður var mér við síðara tækifæri tjáð að þetta þjóðlag væri mjög áhuga- vert út frá ljóðrænu sjónarmiði. Er ég var eitt sinn á leið heim seint um kvöld eftir drungalegu síkinu, birtist tunglið skyndilega og lýsti upp stórkostlegar hallirnar og hina háu mynd gón- dólaræðarans sem gnæfði yfir skut gondólsins og hreyfði hægt árina sína. Skyndilega gaf hann frá sér djúpt kvein, sem líktist helst dýr- söskri, sem svo dvínaði smám saman í styrk og breyttist, eftir langdregið ó!, í hina einföldu tónlistarlegu upphrópun: Venezia! eða Fen- eyjar! Í kjölfar upphrópunarinnar fylgdu svo önnur hljóð sem ég man ekki nákvæmlega hvernig voru, því þetta ákall hrærði svo djúpt við mér þar og þá. Það voru slík hughrif sem virtust mér mest sérkennandi fyrir Feneyjar er ég dvaldi þar og þau fylgdu mér þar til ég hafði lokið við annan þátt Tristans og voru e.t.v. inn- blásturinn að hinu langdregna kveini hornsins í byrjun þriðja þáttar.“ Sjáðu Feneyjar og dey! Þetta gamla orðtak hefur löngum loðað við Feneyjar. Það hefur líklega orðið til vegna hug- hrifa þess sem „fann það upp“ þegar hann leit Feneyjar í fyrsta sinn. Líklega hefur meiningin verið: „Úr því þessum toppi hefur verið náð er ekkert annað eftir en að deyja.“ Manni finnst þetta dálítið öfugsnúin athugasemd þar sem hins vegar meira viðeigandi væri að segja: „Sjáðu Feneyjar og lifðu.“ En líklegast hefur orðatiltækið semsé orðið til við geðshræringu höfundarins við að líta dýrðina augum. Hins- vegar hefur dauðatengingin loðað við Feneyjar í gegnum tíðina og hjá listamönnum rómantíska tímabilsins mætti halda að það hafi verið í „tísku“ að deyja í Feneyjum. Breska skáldið Wagner í Feneyjum Orson Welles gerði heimildarmynd 1982 þar sem hann segir frá og nær að fanga hið sérstaka samband sem var á milli listamannsins og mannsins Richards Wagners og hinnar rómantísku borgar, Feneyja. Á sýninguValkyrju meistarans í hinu fallega, nýuppgerða óperuhúsi La Fenice skartaði sönghópur sýningarinnar m.a. tveimur íslenskum söngvurum, þeim Kristni Sigmundssyni og Elsu Waage. Rialto-brúin: Wagner barst þaðan söngur gondólaræðarans fyrir 148 árum. Það telst ekki langur tími í sögu Feneyja. Stórsöngvarar: Tenórinn Christofer Ventris (Sigfried) og Kristinn Sigmundsson (Hunding) í hlutverkum sín Vel fagnað: Flytjendur hneigja sig í lok sýningar á Val Eftir Hönnu Friðriksdóttur hannasoprano@yahoo.it

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.