Lesbók Morgunblaðsins - 26.08.2006, Síða 9

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 26. ÁGÚST 2006 9
inga almennt og hvaða lærdóm mætti draga af
sögunni hvað slíkt varðaði. "Það eru til mörg
gömul og ný dæmi um það hvernig stórfelldir
fólksflutningar hafa gerbylt aðstæðum á heilum
heimssvæðum. Menn þurfa ekki að leita alla leið
aftur til upprunalegu þjóðflutninganna í Evrópu
til að sjá þetta því að mörg dæmi eru til frá 19.
og 20. öld um gagngerar breytingar í heilum
heimshlutum vegna stórra mannflutninga. Á
síðustu áratugum hafa fólksflutningar á milli
landa aftur færst stórlega í vöxt og nú eru lík-
lega 200 milljónir manna búsettar í öðru landi
en þær fæddust í. Líklega eru 30 milljónir
þeirra á flótta vegna versnandi umhverfisskil-
yrða. Mörg þeirra landa, sem menn leita mest
til, eru á meðal þéttbýlustu ríkja heims og í
langflestum tilvikum á norðurhveli. Fá, ef nokk-
ur, samfélög eru tilbúin að taka við stórauknum
straumi flóttamanna þótt mörg vilji fá til sín
menntað fólk frá öðrum löndum í einhverjum
mæli. Stórfelld aukning á mannflutningum get-
ur því ekki átt sér stað án alvarlegra átaka.“
Vatnsaflsvirkjanir og bráðnun jökla
Ör rýrnun jökla á Íslandi er vart umdeild.
Glögglega má sjá minnkun þeirra með því að
bera saman loftmyndir á milli ára. Bráðnun
jöklanna er einnig áþreifanleg að því leyti að
vatnsmagn í jökulsám landsins eykst jafnt og
þétt og hefur þar með áhrif á raforkufram-
leiðslu hér á landi. Blaðamaður ræddi við Elías
B. Elíasson hjá Landsvirkjun og spurði hvort
veruleg eða mælanleg aukning hefði orðið á raf-
orkuframleiðslu vatnsaflsvirkjana landsins á
síðustu árum og hvaða áhrif það gæti haft á af-
komu fyrirtækisins og þjóðarbúsins. „Í fyrsta
lagi er í raun um tvær tegundir virkjana að
ræða. Annarsvegar virkjanir sem eru hannaðar
fyrir almenna notkun, heimili og þess háttar, og
hins vegar þær sem eru ætlaðar stóriðju og
senda út meira eða minna sama magn af orku,
jafnt og þétt, allan ársins hring. Þær fyrr-
nefndu eru í meirihluta og voru byggðar með
tilliti til þess að hægt væri að nýta meira vatns-
flæði en virkjuninni var upphaflega ætlað að
taka við. Þær ráða, sem sagt, við meira en með-
alnotkun. Gallinn er bara sá að rafmagn er
óvenjuleg vara og hana er ekki hægt að geyma
fyrir seinni tíð. Við höfum líka tekið eftir því að
þó svo að almennt séð hafi vatnsflæði í ánum
aukist eru töluverðar sveiflur á milli ára. Okkar
vandamál felst þess vegna í því að við verðum
að vita fyrirfram hvað við getum framleitt mikið
rafmagn og það er ekki hægt að reiða sig alfarið
á þessar aukningar á milli ára. Þær skila vissu-
lega sínu en sveiflurnar eru ekki enn áreið-
anlegar.“
Samfara hlýnun jarðar hafa margar dýra- og
plöntutegundir færst á milli landsvæða und-
anfarna áratugi og allt bendir til þess að sú þró-
un haldi áfram þar sem lífríki fylgja hitastigi og
loftslagi náið eftir. Hér á landi hefur brotthvarf
loðnunnar, en loðnan er fiskur sem þrífst best í
köldum sjó, nú þegar haft veruleg áhrif á efna-
hagslíf og byggðastefnu. Ætla má að Íslend-
ingar, sem og aðrar þjóðir, þurfi að búa sig und-
ir frekari breytingar af þessu tagi. Blaðamaður
ræddi við Snorra Baldursson hjá Nátt-
úrufræðistofnun og spurði hann út í breyttar
aðstæður í náttúru Íslands.
Snorri tók það fram að hann væri ekki dýra-
fræðingur, en hann hefur þó fylgst töluvert með
þróun lífríkis landsins. „Það er vitað að sjórinn í
kringum landið hefur verið að hlýna frá árinu
1995 og að hitastig sjávar hefur mikil áhrif á
fiskgengd. Kaldsjávarfiskar á borð við loðnu
hafa væntanlega leitað norður og vestur á bóg-
inn út úr landhelginni undanfarin ár og hugs-
anlega heldur hún sig nú að einhverju leyti und-
ir hafís þar sem erfitt er að finna hana. Í
staðinn verða suðrænni tegundir, sem eru van-
ari hlýrri sjó, algengari.Ýsa, skötuselur og aðrir
hlýsjávarfiskar hafa t.d. verið að veiðast í
óvenjulega miklum mæli fyrir norðan land und-
anfarið. Sömu sögu má segja af fuglalífinu,
stofnar norrænna tegunda dragast væntanlega
saman en stofnar suðlægari tegunda styrkjast.
Nefna má greinilega fækkun í hvítmáf og
stuttnefju, en báðar þessar tegundir eru nor-
rænar, þ.e. algengari fyrir norðan okkur en
sunnan. Ef veðurfar heldur áfram að mildast
með þessum hætti má líka gera ráð fyrir því að
flækingsfuglar lifi af veturinn og setjist hér að í
auknum mæli.“
Aðspurður um heildaráhrif jarðhlýnunar á
lífkerfi Íslands sagðist Snorri telja að fram-
leiðni þess og fjölbreytni hlyti að aukast. „Nor-
rænar tegundir verða væntanlega minna áber-
andi en hingað til, en þær hafa reyndar aldrei
verið verulega stór hluti af lífríki landsins. Aft-
ur á móti getur vaxandi ársmeðalhiti, einkum
aukinn vetrarhiti, gefið nýjum tegundum tæki-
færi á að ná fótfestu hér á landi, en það er erfitt
að spá nákvæmlega fyrir um hverjar þessar
tegundir verða eða hver langtíma áhrif slíks
landnáms verða á það lífríki sem fyrir er ."
Reuters
Al Gore Bráðnun Grænlandsjökuls veldur ísöld og gerir stóran hluta norðurhvels óbyggilegan.
Morgunblaðið/Sverrir
luti landsvæðis um miðbaug óbyggilegur og meirihluti fólks mun flytja til norðurhvels jarðar.
Höfundur er sjálfstætt starfandi blaðamaður.
– Öldungadeildarþingmaður repúblikana, James Inhof að nafni, hefur opinberlega líkt mynd Als
Gore An Inconvenient Truth við áróðursrit Adolfs Hitler: Mein Kampf.
– George W. Bush, forseti Bandaríkjanna, hefur lýst því yfir að hann sé ekki sannfærður um að
gróðurhúsaáhrifin séu vísindaleg staðreynd.
– Olíufyrirtækið ExxonMobil hefur verið bendlað við áróðursmyndband í gamansömum tón þar
sem gert er stólpagrín að Al Gore og áhyggjum hans af umhverfismálum. Myndbandið var sett á
internetið af fyrirtækinu DCI media sem sér um ýmis markaðsmál fyrir ExxonMobil.
– Hópur andstæðinga gróðurhúsakenninga bauðst árið 1998 til að veðja ótiltekinni upphæð á
það að hitastig jarðar myndi lækka jafnt og þétt á tíu ára tímabili. Loftslagsfræðingurinn James
Annan hafði samband við hópinn árið 2005 og benti þeim á að þeir væru að tapa meintu veðmáli
sínu en bauðst til að leggja pening á borðið og byrja upp á nýtt frá árinu 2005. Því var neitað og
upprunalega veðmálið dregið til baka skömmu seinna.
– Þeir sem efast um áframhaldandi hlýnun jarðar benda á að á áttunda áratugnum myndaðist
til skamms tíma ótti við nýja ísöld sökum kólnandi veðurs. Loftslagsmælingum hefur þó farið mik-
ið fram síðan.
Viðbrögð og deilur
Trausti Valsson:
– Innan hundrað ára verður stór hluti
landsvæðis um miðbaug óbyggilegur og
meirihluti fólks mun þurfa að flytja á norð-
urhvels jarðar.
– Menning og uppbygging alþjóða-
samfélagsins mun að öllum líkindum taka
stakkaskiptum í kjölfarið.
– Skipaleiðir munu gjörbreytast og meg-
inhluti skipaumferðar í framtíðinni verður
um norðvesturhliðið, fram hjá norð-
urpólnum.
– Lífkerfi Íslands mun breytast og verða
fjölbreyttara eftir því sem veturnir verða
mildari.
– Hækkandi sjávarmál mun sökkva mörg-
um fátækari löndum en tækni og fjármunir
Vesturlanda munu koma í veg fyrir stórfellt
landtap þar.
Al Gore:
– Bráðnun Grænlandsjökuls mun leiða til
ísaldar í Evrópu og því verður ekki býlt á
stórum hluta norðurhvels jarðar.
– Samsæri stórfyrirtækja og stjórnmála-
manna hefur komið í veg fyrir að nokkuð sé
aðhafst til að sporna við losun gróðurhúsa-
lofttegunda.
– Að vekja fólk til vitundar um yfirvof-
andi hörmungar af völdum gróðurhúsa-
áhrifa er langmikilvægasta mál nútímans.
– Aukin fjölbreytni í lífkerfi getur þýtt
aukna sjúkdómahættu.
– Hækkun sjávarmáls mun sökkva stórum
hluta jarðar í sæ, þar á meðal þéttbýlum
landsvæðum á Vesturlöndum.
Ólík sýn Gore og Trausta