Lesbók Morgunblaðsins - 26.08.2006, Page 12

12 LAUGARDAGUR 26. ÁGÚST 2006 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Ég var að kíkja á nýjan lista yfiraðsóknarmestu myndirnar í
heiminum það sem af er árinu. Í
fyrsta sæti er framhaldsmyndin Pira-
tes of the Caribbean: Dead Mańs
Chest. Í öðru sæti er Da Vinci lykill-
inn og því næst koma þrjár fram-
haldsmyndir, Ice Age: The Melt-
down, X-Men: The Last Stand og
Mission: Impossible III. Mikið var
rætt um það að kvikmyndaárið (þá á
ég við Hollywoodframleiðsluna) í
fyrra hafi verið það ófrumlegasta og
minnst spennandi í manna minnum.
Það hafi aðallega einkennst af form-
úlukenndum framhaldsmyndum. Ég
sé ekki betur en að það sama eigi við í
ár. Kvikmyndaframboðið hér á landi
það sem af er árinu hefur ekki verið
upp á marga fiska. Nú eru kvik-
myndahátíðir að hefjast og því ætti
úrvalið vonandi að batna en það er
bara tímabundið. Mér finnst vanta
svona „artí poppkúltúrbíó“ í Reykja-
vík. Slík kvikmyndahús eru algeng og
vinsæl í borgum víða erlendis og sýna
þau myndir sem flokkast kannski
ekki alveg á jaðarinn en heldur ekki
undir formúlukenndu klisjurnar.




Leikarinn Johnny Depp er ein-staklega laginn við að leika sér
að mörkunum í kvikmyndaheiminum.
Hann er meg-
instraumsmaður
en samt ekki.
Margir glöddust
eflaust yfir frétt-
inni um að Depp
og leikstjórinn
Tim Burton ætli
enn einu sinni að
vinna saman.
Þeirra samstarf
hefur gengið mjög vel í gegnum tíð-
ina en að þessu sinni ætlar Burton að
leikstýra Depp í Sweeney Todd. Ég
hlakka mikið til að sjá hvernig Depp
leikur sér með titilpersónuna, en
þetta er stórskemmtilegt hlutverk.
Morðóður rakari í leit að hefndum.
Depp er klár leikari. Eins og margir
vita byggði hann kaptein Jack Spar-
row í Pirates of the Caribbean á
Keith Richards í Rolling Stones. Mér
fannst reyndar síðasta samstarf
þeirra Depp og Burton misheppnað.
Charlie and the Chocolate Factory
var léleg og Depp rústaði einum
skemmtilegasta karakter barna-
bókmenntanna, Willy Wonka. Maður
á ekki að byggja hann á Michael
Jackson.




Annar leikari sem mér finnst ótrú-lega góður í því að hoppa á milli
mismunandi stíla og hlutverka er Me-
ryl Streep. Hún
virðist geta allt.
Leikur í há-
dramatískum
Óskars-
verðlaunamynd-
um, frumlegum
grínmyndum og
hefur oft tekið
áhættu í alls kyns
tilraunakenndum
verkefnum. Í sumar var frumsýnd
mynd með henni í aðalhlutverki sem
fékk aðsókn umfram væntingar (ein
fárra í sumar) og hlaut góða dóma.
Um er ræða The Devil Wears Prada
sem frumsýnd verður á Íslandi í
október. Myndin, sem byggð er á vin-
sælli bók frá árinu 2003, fjallar um
unga konu sem fær vinnu sem aðstoð-
armaður valdamesta ritstjóra í tísku-
iðnaðinum í dag. Miranda Priestly,
sem leikin er af Streep, er hrokafull
og ósanngjörn og á hin unga aðstoð-
arkona ekki sjö dagana sæla. Orð-
rómur hefur verið á kreiki um að kar-
akterinn sé byggður á hinni umdeildu
Anna Wintour, sem ritstýrir tískurit-
inu Vogue.
Tim Burton
Ice Age: The Meltdown
Meryl Streep
KVIKMYNDIR
Eftir Jón Gunnar Ólafsson
jongunnar@mbl.is
Þannig er málum háttað að Sahar, ungkona um tvítugt, er að fara að giftasig. Þó er ekki allt með felldu. Innstinni er hún í raun ekki í miklum gift-
ingarhugleiðingum og í ljós kemur að hún kærir
sig lítið um væntanlegan eiginmann. Stað-
reyndin er hins vegar sú að Sahar á ekki
margra kosta völ. Eiginmaðurinn var valinn af
bróður hennar sem tók þessa ákvörðun án þess
að ráðfæra sig við hana. Það sem Sahar dreymir
um er starfsferill og sjálfstæði, en slíkar vonir
lenda í hörðum árekstri við rótgrónar hefðir
samfélagsins um hlutverk kvenna. Í grófum
dráttum er þetta söguþráðurinn í kvikmyndinni
Keif al Hal (Hvernig gengur, 2006) sem kemur
frá Sádi-Arabíu og þótt einhverjum kunni að
þykja sögulýsingin örlítið gamaldags verður því
ekki neitað að hér er á ferðinni verk sem leynir
á sér og verðskuldar heilmikla athygli. Hvernig
gengur er nefnilega fyrsta kvikmyndin í fullri
lengd sem gerð er í Sádi-Arabíu, þjóðlandi þar
sem ekki er að finna eitt einasta löglega kvik-
myndahús.
Að þessu leytinu til brýtur mynd þessi blað í
kvikmyndasögu Mið-Austurlanda og markmiðið
er, að sögn aðstandenda, að fá því framgengt að
kvikmyndahús verði opnuð í landinu og reyna að
skapa rými fyrir innlendan kvikmyndaiðnað, auk
þess auðvitað að gera framúrskarandi kvik-
mynd. Þá vekur einnig athygli að myndin tekur
til umfjöllunar málefni sem eru viðkvæm og að
sögn þeirra sem til landsins þekkja afar vand-
meðfarin, en það eru réttindi kvenna og tilvist
þeirra í samfélagi þar sem karlmenn ráða öllu.
Rök má færa fyrir því að mynd þessi eigi til-
vist sína að þakka þeirri staðreynd að einn
framleiðandi hennar, Walid bin Talal, tilheyrir
hinni sádi-arabísku konungsfjölskyldu. Hann er
með öðrum orðum prins og nýtur þannig mikilla
forréttinda í samfélaginu og hefur umtalsverð
völd þegar að menningarframleiðslu kemur, en
án verndunar úr slíkri átt, og slíkum hæðum, er
vandséð að framleiðsla myndarinnar hefði orðið
að veruleika vill Hassan Fattah meina, en hann
er blaðamaður New York Times og skrifaði ný-
verið fréttagrein um myndina.
En til hliðar við menningarsögulegt mikilvægi
Hvernig gengur birtast aðrir þættir sem vert er
að gefa gaum, enda lúta þeir að styrkleikum
kvikmyndaformsins sjálfs og samfélagslegum
aðstæðum á nýrri öld, en þá mætti í sömu andrá
minnast á verk á borð við hina afgönsku Osama
eftir Siddiq Barmak, Cidade Baixa (Neðri borg-
in) eftir Sérgio machado frá Brasilíu og írösku
myndina Lakposhtha ham parvax mikonand
(Skjaldbökur geta flogið) eftir Bahman Ghobadi
(en hún er fyrsta myndin sem kemur frá Írak
eftir að „opinberum“ stríðsátökum lauk) svo að-
eins fáein dæmi séu nefnd um myndir sem ræt-
ur eiga að rekja til samfélaga og heimshluta
sem að mörgu leyti standa Íslandi fjarri. En það
er einmitt annarleiki söguheimsins sem þarna
birtist á tjaldinu, framkallaður í krafti menning-
arlegs mismunar, sem er þess fær að vekja
áhorfendur til umhugsunar um þær miklu hug-
myndalegu og menningarlegu fjarlægðir sem að-
skilja samfélög og þjóðlönd, en slíkar fjarlægðir
taka þeim landfræðilegu langt fram í mikilvægi
þegar kemur að samskiptum í hnattvæddum
heimi, þar sem fjarlægðir eru orðnar afstæðar
og nálægð er orðin að hreinni blekkingu.
Galdur kvikmyndarinnar er nefnilega sá að
listformið sem slíkt talar og tjáir sig á marga
ólíka vegu. Þeir fagurfræðilegu staðlar sem
gjarnan eru notaðir til að dæma listaverk ná
ekki alltaf yfir kvikmyndir sökum þess að jafn-
vel „léleg“ kvikmynd birtir svo margt sem ligg-
ur handan listrænna marka, strangt tiltekið.
Þannig elti ég stundum uppi kvikmyndir af
þeirri ástæðu einni að þær eru búnar til í lönd-
um sem ég hef áhuga á, og fylgist síðan með því
hvernig götulífinu í höfuðborg Kolumbíu er
miðlað í gegnum myndavélina, hvaða sögu inn-
anstokksmunirnir segja sem kvikmyndagerð-
armenn í Bogota ákveða að nota, hvernig lest-
arstöðin í Búkarest birtist á filmu. Ástæðan
fyrir því að áhorf af þessu tagi veitir mér
ánægju tengist framsetningarkerfi kvikmynda,
því sem kannski mætti kalla raunsæisfaktorinn.
Þess vegna held ég einmitt að mikilvægi kvik-
mynda á borð við Hvernig gengur felist að hluta
til, og fyrir áhorfendur í Norður-Atlantshafi
miðju, í því að miðlun kvikmyndarinnar á til-
teknum söguheimi er aldrei „tilbúningur“ nema
að afmörkuðu leyti. Til hliðar við skáldskapinn,
og enginn skyldi vanmeta gildi og mátt hans,
gefur að líta bakgrunn sem í orðsins fyllstu
merkingu er raunverulegur.
Framandi kvikmyndamenning
’Galdur kvikmyndarinnar er nefnilega sá að listformið semslíkt talar og tjáir sig á marga ólíka vegu. ‘
Eftir Björn Þór Vilhjálmsson
vilhjalmsson@wisc.edu
SJÓNARHORN
T
itillinn lætur lítið yfir sér og er
e.t.v. örlítið of krúttlegur til þess
að geta fangað athygli alvarlega
þenkjandi bíógesta: Litla ungfrú
sólskin. Titillinn lofar svo greini-
lega „öðruvísi“ og „sjarmerandi“
óháðri lítilli kvikmynd að maður fyllist grun-
semdum og býst kannski ekki við miklu þrátt
fyrir lofið sem ausið hefur verið yfir þessa
frumraun bandarísku leikstjórahjónanna Jonat-
han Dayton og Valerie Faris, en myndin, sem
heitir á frummálinu Little Miss Sunshine, sló
eftirminnilega gegn á Sundance kvikmyndahá-
tíðinni í ár. “Ég hélt að það væri kviknað í,“
sagði leikkonan Abigail Breslin í viðtali nýlega
er hún lýsti upplifun sinni af frumsýningu
myndarinnar á Sundance. Þessi níu ára leik-
kona vissi ekki hvaðan á sig stóð veðrið þegar
áhorfendur stukku upp úr sætum sínum og
byrjuðu að hrópa og kalla að myndinni lokinni.
Leikkonan áttaði sig þó fljótlega á að hér væri
um fagnaðarlæti að ræða, en slíkt hafði hvorki
hún né hinn 72ja ára gamli Alan Arkin, upplifað
fyrr í bíósal og hefur Arkin þó talsvert meiri
reynslu í kvikmyndaleik en hnátan sem leikur
sonardóttur hans í myndinni. „Í þau fjörutíu ár
sem ég hef verið í kvikmynda- og leikhúsbrans-
anum hef ég aldrei upplifað önnur eins viðbrögð
og þessi kvikmynd fékk á hátíðinni,“ sagði Ark-
in í sama viðtali. Í kjölfarið fylgdi blóðug bar-
átta dreififyrirtækjanna um kvikmyndaréttinn
sem seldist fyrir metupphæð og hefur greitt
leið þessarar óháðu framleiðslu að kvikmynda-
húsum í kjölfarið.
Kostuleg fjölskyldusaga
Þegar ég brá mér á myndina á dögunum, en
hún fór nýlega í almennar sýningar í bandarísk-
um kvikmyndahúsum, skildi ég hvers vegna
þessi læti voru í áhorfendum á Sundance. Ég
bókstaflega grét af hlátri yfir tilteknum atriðum
í myndinni. Kvikmyndin stendur í skemmtilega
írónísku sambandi við hinn sólríka titil sinn, en
hún fjallar um venjulega ameríska millistétt-
arfjölskyldu sem er allt annað en sólskinsbjört
og samanstendur reyndar af hópi hálfgerðra
ólukkupamfíla, eða „tapara“ (e. loosers) eins og
það kallast í ensku slangri. Það vill hins vegar
svo illa til að fjölskyldufaðirinn, Richard Hoover
(Greg Kinnear) er með velgengni á heilanum og
hefur fjárfest sparifé fjölskyldunnar í hæpinni
viðskiptahugmynd sem felur í sér níu þrepa
kerfi í átt til „sigursældar“. Hann hefur með
öðrum orðum þróað heildstæða og aðgengilega
hugmyndafræði sem kennir Bandaríkjamönnum
að hugsa jákvætt og rækta sigurvegarann innra
með sér, og ná þannig óbrigðulum árangri í líf-
inu. Faðirinn er fyrir vikið orðinn með öllu
óþolandi í daglegum samskiptum en hann túlkar
hverja hreyfingu fjölskyldunnar út frá hug-
myndafræði sigurvegarans, eða réttar sagt í
skugga „taparans“ sem forðast ber í lengstu
lög. Innst inni er Richard nefnilega svo dauð-
hræddur við þá ólukkulegu stefnu sem líf hans
hefur greinilega tekið að hann felur sig á bak
við sigurmöntruna.
Áhrif föðurins á fjölskylduna eru með ýmsu
móti, eiginkonan Sheryl (Toni Collette) er eins
og þaninn stengur eftir áralangar samvistir með
upptrekktum eiginmanninum og baráttu við
blankheit og tilraunir til að halda heimilinu
réttum megin við lágmarks-lífsgæðastaðal milli-
stéttarlífsins. Sonurinn Dwayne (Paul Dano) er
þungt haldinn af unglingaveiki á sama tíma og
hann hefur fyllst hrokafullum ofmetnaði um að
ná settum markmiðum um að verða orrustu-
flugmaður. Dóttirin Olive (Abigail Breslin) virð-
ist heldur ekki hafa farið varhluta af sigurkröfu
föðurins, en sjálfmynd hennar, sem hingað til
hefur verið bernsk og hrein, er við það að falla
undir áhrifamátt kvenlegra útlits- og hegð-
unarkrafna samfélagsins. Hin sjö ára gamla
Olive litla hefur fengið þá flugu í hausinn að
hún skuli verða fegurðardrottning og kemur
auðvitað ekkert annað en sigur til greina í þeim
efnum samkvæmt kenningu föðurins. Ekki
batnar hið rafmagnaða andrúmsloft heimilisins
þegar Frank (Steve Carell), bróðir Sheryl, fær
þar skjól eftir að hafa reynt sjálfsmorð. Há-
skólaprófessorinn Frank, sem talinn hefur verið
fremsti Proust-sérfræðingur Bandaríkjanna
hingað til, hefur nýlega fallið af stallinum eftir
að hafa orðið ástsjúkur í garð eins karlkyns
nemenda sinna. Erfitt er þó að gera upp á milli
þess hvor sé bölsýnni, Frank eða afi gamli (Al-
an Arkin) sem býr á heimilinu eftir að hafa ver-
ið rekinn af elliheimilinu. Og ekki skánar
ástandið þegar fjölskyldan sér sig knúna til að
troða sér inn í gamla Volkswagen-rúgbrauðið,
sem hefur verið að ryðga inni í bílskúr árum
saman, og halda til Kaliforníu þar sem Olive
litla hefur fengið inngöngu í „Litla fröken sól-
skin“ fegurðarsamkeppnina fyrir stelpur. Hið
kostulega ferðalag fjölskyldunnar knýr fram
margs konar uppgjör, en á sama tíma má segja
að kvikmyndin taki viðteknar hugmyndir um
velgengi og „tap“ til endurskoðunar og tefli
fram eigin sýn á það hver geti í raun talist sig-
urvegarinn og hver „taparinn“ í þeirri stóru
fegurðarsamkeppni sem hið vestræna ímynda-
samfélag etur okkur í.
Óháð og beinskeytt
Litla fröken sólskin ber titilinn óháð kvikmynd
með rentu, en henni var hreinlega hafnað af Fo-
cus Features, „óháðri-deild“ Universal kvik-
myndaversins, þegar ekki tókst að laða nægi-
lega stóra stjörnu að verkefninu, eins og
nauðsynlegt þykir samkvæmt framleiðslu-
reglum hinna svokölluðu „óháðu“ undirdeilda
gróðamiðaðra kvikmyndafyrirtækjanna. Þegar
Litla frökin sólskin-verkefnið var undir hatti
Focus Features var biðlað til Jims Carreys,
Bens Stillers, Toms Hanks og jafnvel Robins
Williams um að taka að sér hlutverk fjölskyldu-
föðurins en allt kom fyrir ekki. Þegar ljóst var
að stjörnurnar bitu ekki á agnið losaði Focus
Features sig við verkefnið og framleiðandinn
Marc Turtletaub, sem kom verkefninu upp-
haflega af stað, keypti aftur framleiðsluréttinn
og ákvað að halda áfram með verkefnið einn og
óstuddur. Þá fyrst fengu leikstjórarnir frjálsar
hendur og settu þau Dayton og Farris þegar í
stað saman lista yfir draumaleikarahóp fyrir
myndina og hunsuðu hinn hefðbundna stig-
skipta „A-lista“ yfir söluvænlegar Hollywood-
stjörnur. Toni Collette segist hafa velst um af
hlátri þegar hún las handritið og sama er að
segja um hina leikarana sem allir samþykktu að
taka að sér hlutverk í myndinni á „ósamkeppn-
ishæfum“ launum. Hér er vitanlega ekki um
dónalegan leikarahóp að ræða, þótt þeir teljist
ekki til glansstjarna, enda er frammistaða leik-
aranna – allra með tölu – til þess fallin að draga
fram hina fínstilltu gamanádeilu hennar og hin-
ar mannlegu hliðar þessarar litríku fjöl-
skyldusögu.
Að sigra eða tapa
Little Miss Sunshine sló eftirminnilega í gegn á
Sundance kvikmyndahátíðinni í ár en hún fjallar
á grátlega hlægilegan hátt um venjulega banda-
ríska millistéttarfjölskyldu sem er allt annað en
sólskinsbjört og samanstendur reyndar af hópi
hálfgerðra ólukkupamfíla.
Little Miss Sunshine „Ég bókstaflega grét af
hlátri yfir tilteknum atriðum í myndinni,“ segir
greinarhöfundur um myndina.
Eftir Heiðu Jóhannsdóttur
heida@mbl.is