Morgunblaðið - 14.02.2006, Page 40

40 ÞRIÐJUDAGUR 14. FEBRÚAR 2006 MORGUNBLAÐIÐ
Frá framleiðendum
„Bridget Jones Diary“
TILNEFNINGAR TIL ÓSKARSVERÐLAUNA
M.a. besta aðalhlutverk kvenna (Keira Knigthley),
bestu listrænu leikstjórn og tónlist.4
eeeeL.I.N. topp5.is
eeeeH.J. Mbl.
mynd eftir
steven spielberg
TILNEFNINGAR TIL ÓSKARSVERÐLAUNA
Besta leikstjórn (Steven Spielberg), besta mynd, besta handrit,
besta tónlist og besta klipping.5
*****
S.V. Mbl.
Frábær og kraft-
mikil mynd
sem styðst við raunverulega
atburði með Óskarsverðlau-
nahöfunum, Charlize Theron,
Frances McDormand og
Sissy Spacek.
North Country kl. 5.30 - 8 og 10.30 b.i. 12 ára
Munich kl. 5.50 og 9 b.i. 16 ára
Pride & Prejudice kl. 5.30 - 8 og 10.30
Bambi 2 - íslenskt tal kl. 6
Caché - Falinn kl. 8 b.i. 16 ára
Crash kl. 10.20 b.i. 16 ára
TILNEFNINGAR TIL 4
ÓSKARSVERÐLAUNA
*****
V.J.V. / topp5.is
****
S.V. / Mbl.
TILNEFNINGAR TIL ÓSKARSVERÐLAUNA
m.a.: Charlize Theron sem besta leikkona í aðalhlutverki og Frances McDormand
sem besta leikkona í aukahlutverki. Frá leikstjóra Whale Rider.2
Hér er á ferðinni frábært
framhald einnar ástsælustu
teiknimynd allra tíma.
Sýnd með íslensku tali.
ÁRIÐ 1973 tóku gildi í Bandaríkj-
unum jafnréttislög sem skylduðu
fyrirtæki í stáliðnaðinum til þess að
ráða konur í að minnsta kosti 20%
starfa. Kvennanna sem ráðnar voru
til þessara starfa beið hins vegar
oftar en ekki fjandsamlegt vinnu-
umhverfi, þar sem þær máttu þola
svívirðingar frá hendi karlkyns sam-
starfs- og yfirmanna sinna, sem litu
svo á að karlar ættu einkarétt á um-
setnum störfunum, og að hlutverk
kvenna væri inni á heimilunum eða í
láglaunastörfum sem ekki dugðu
fyrir lágmarksframfærslu. Lois Jen-
son var ein þeirra kvenna sem réð-
ust til starfa í námaverksmiðju
skömmu eftir lagasetninguna. Þetta
var árið 1975, en hún og samstarfs-
konur hennar í Eleveth-járnnám-
unni í Minnesota sættu stöðugri
kynferðislegri áreitni, og fór svo að
Jenson ákvað að sigla gegn mót-
vindi viðtekinna skoðana í náma-
bænum og kæra fyrirtækið fyrir að
láta ofbeldið viðgangast.
Norðurland (North Country),
nýjasta leikstjórnarverkefni Niki
Caro (The Whale Rider), er skálduð
kvikmynd sem byggð er á því tíma-
mótadómsmáli sem kennt er við
Jenson gegn Eleveth og var fyrsta
hópmálsóknin sem háð var vegna
kynferðislegs ofbeldis á vinnustað.
Dómur sem féll kærendum í vil árið
1993, og hafði mikil áhrif á lagasetn-
ingar gegn kynferðislegri áreitni,
var þó aðeins liður í löngum og tor-
sóttum málaferlum sem Jenson stóð
í frá því að hún hóf störf hjá Eleveth
og allt fram til ársins 1998. Nýlega
kom út bókin Hópmálsókn (Class
Action) sem fjallar um málaferlin og
lýsir jafnframt á einkar sláandi
máta því fjandsamlega umhverfi og
viðmóti sem Jenson og samstarfs-
konur hennar máttu þola á vinnu-
stað og í réttarsalnum þegar þær
reyndu að leita réttar síns.
Kvikmyndin Norðurland byggist
lauslega á umræddri bók, en í kvik-
myndinni er dregin upp áhrifarík
mynd af því umhverfi sem verka-
konur stóðu frammi fyrir er þær
stigu inn á yfirráðasvæði karlanna í
námaverksmiðjunum. Þá er leitast
við að lýsa aðdraganda málaferl-
anna í gegnum aðalsöguhetjuna Jos-
ey Aimes (Charlize Theron) sem er
nokkurs konar staðgengill Lois Jen-
son í skálduðu útgáfunni af sögu
hennar. Kvikmyndin lýsir tilraun
Josey til þess að koma undir sig fót-
unum eftir skilnað við ofbeldisfullan
eiginmann sinn. Hún heldur á
heimaslóðir í námabæ í Norður-
Minnesota þar sem hún kemst að
því að hefðbundin kvennastörf eru
svo lágt launuð að henni er nauð-
ugur einn kostur að búa hjá for-
eldrum sínum eða finna sér nýjan
mann til að sjá fyrir sér og börnum
sínum tveimur. Æskuvinkona Josey,
Glory (Frances McDormand), hefur
hins vegar nýlega hafið störf hjá
járnnámunni í bænum – í skjóli
nýrra jafnréttislaga – en þar eru
greidd sexföld laun á við þau sem
Josey hefur getað fengið hingað til.
Hún ákveður því að sækja um og
hikar hvergi þótt starfið feli í sér
erfiðisvinnu innan um sót, hávaða og
eiturefni. Raunverulegi mótvind-
urinn felst nefnilega í viðmóti sam-
starfsmanna Josey og kvennanna
sem starfa í námunni, sem felur í
sér stöðugt áreiti og spannar allt frá
svívirðingum og hrekkjum sem tjá
hatramma kvenfyrirlitningu til kyn-
ferðislegrar áreitni og ofbeldis.
Í framsetningu myndarinnar
tekst einkar vel að sýna fram á
hörkuna og skilningsleysið sem
ríkjandi er í samfélaginu gagnvart
réttindum verkakvennanna. Niki
Caro skapar hér haganlega smíðaða
kvikmynd, sem dregur upp sterka
en um leið mjög sannfærandi mynd
af því fátæka verkamannasamfélagi
sem Josey Aimes lifir og hrærist í.
Frammistaða leikara er undantekn-
ingalaust góð í myndinni, og virðist
leikstjórinn ná að draga þar fram
samfelldan, jarðbundinn og kraft-
mikinn tón. Málaferlin sem Josey
ræðst í eru gerð að nokkurs konar
ramma utan um frásögnina af bar-
áttu Josey við að koma undir sig fót-
unum í lífinu og á vinnustað, og er
umfjöllunin um málaferlin afmörkuð
við tilraun Josey og lögfræðings
hennar við að fá málið tekið upp
sem hópmálsókn. Handritshöfund-
urinn skapar með þessum hætti
mjög heildstæða kvikmyndafrásögn
sem nær ákveðnu tilfinninga-
þrungnu hámarki þegar lykilvitni
snýr við blaðinu og málið kemst á
það stig að samstarfsfólk Josey og
fjölskylda ákveða að styðja hana.
Þetta er mjög haganlega framsett
með lögmál „réttardramans“ í huga,
en sem framsetning á þeim raun-
verulegu málaferlum sem kvik-
myndin skírskotar til er hún mjög
ónákvæm.
Norðurland gefur sig nefnilega út
fyrir að fjalla á dramatískan hátt
um „Jensen gegn Eleveth“-málið en
gefur á sama tíma gríðarlega
skakka mynd af því hversu torsótt
málið var í raun. Hér verður að hafa
í huga að Jenson hóf störf 1975, kom
máli sínu fyrst fyrir dóm árið 1988,
og sá ekki krónu af þeim bótum sem
fyrirtækið var dæmt til að greiða
henni eftir fyrstu málsóknina. Það
var ekki fyrr en árið 1991 að Josey
tókst með aðstoð góðra lögfræðinga
að fá mál sitt samþykkt sem hóp-
málsókn. Aðeins tvær samstarfs-
kvenna Jenson voru með í hópmál-
sókninni, en aðrar samstarfskonur
voru of hræddar við hefnd-
araðgerðir til að gefa sig fram og
skrifuðu meira segja undir yfirlýs-
ingar á vegum lögmanna námafyr-
irtækisins um að þær hefðu aldrei
orðið fyrir kynferðislegri áreitni.
Allan þennan tíma sætti Jenson út-
skúfun í heimabæ sínum og auknu
ofbeldi á vinnustað. Vinnufélagar
hennar gengu svo langt að ofsækja
hana og brjótast inn á heimili henn-
ar. Þegar dómstólar dæmdu Jen-
son-málinu í hag árið 1993 stigu aðr-
ar samstarfskonur Jenson fram og
kröfðust bóta. Þá tók engu að síður
við langt og strengt ferli þar sem
konurnar sem kærðu voru spurðar
fyrir dómstólum út í smáatriði um
einkalíf sitt, kynlífs- og heilsufars-
sögu á þremur ólíkum dómstigum,
en málaferlin stóðu yfir til ársins
1998 er þeim lauk með sátt um bæt-
ur til kærenda.
Barátta Lois Jenson gegn kyn-
ferðislegri áreitni á vinnustað stóð
því yfir í rúma tvo áratugi en árið
1992 greindist hún með streit-
uröskun af völdum sálræns áfalls
(PTSD) og neyddist til að hætta
störfum af þeim völdum. Þó svo að
dómurinn í hópmálsókninni árið
1993 hafi sett mikilvægt fordæmi
má segja að Jenson hafi varið
stórum hluta ævi sinnar og öllum
kröftum í að fylgja málinu eftir.
Þessi dapurlega framvinda mála
hefur ekki hins vegar ekki hentað
vel sem efniviður í dramatíska kvik-
mynd með möguleika á að ná stór-
tækri dreifingu.
Í Norðurlandi er barátta aðal-
söguhetjunnar framsett sem klippt
og skorið ferli, þar sem Josey nær
að rísa gegn kúguninni og afstýra
henni með því að fá samþykkta hóp-
málsókn og vinna bæjarsamfélagið
að miklu leyti á sitt band ekki svo
löngu eftir að hún hefur störf hjá
námafyrirtækinu. Þannig er búin til
klassísk sigursaga sem áhorfendur
geta lifað sig inn í og glaðst yfir því
að fylgjast með hetjunni sigrast á
kúgun og mótlæti. Sem slík er kvik-
myndin kraftmikil, og ekki má
gleyma því að hér er engin heim-
ildamynd á ferð, heldur skálduð
kvikmynd byggð á sannsögulegum
atburðum. Engu að síður er vísað
beint í „Jensen gegn Eleveth“-málið
í lok myndarinnar, og því verður
það að teljast vafasöm ákvörðun að
draga upp svo einfaldaða mynd af
réttindabaráttunni sem myndin er í
raun helguð.
Knöpp frásögn af langvinnri baráttu
„Niki Caro skapar hér haganlega smíðaða kvikmynd, sem dregur upp
sterka en um leið mjög sannfærandi mynd af því fátæka verkamanna-
samfélagi sem Josey Aimes lifir og hrærist í,“ segir m.a. í dómi.
KVIKMYNDIR
Háskólabíó og Sambíóin
Leikstjórn: Niki Caro. Aðalhlutverk: Char-
lize Theron, Frances McDormand, Je-
remy Renner, Woody Harrelson og Sissy
Spacek. Bandaríkin, 126 mín.
Norðurland (North Country)
Heiða Jóhannsdóttir
Breska fyrirsætan Kate Mosser víst dauðskelkuð þessa
dagana um að skammtímaminni
hennar sé að hverfa. Stúlkan, sem
er ekki eldri en 32 ára, er sögð
hafa farið á fund heilasérfræðings
vegna þess að það hendi hana æ
oftar að hún gleymi því hvaða
fundi eða stefnumót hún hafi
ákveðið.
Vinur fyrirsætunnar sagði við
dagblaðið The Sun að Kate
gleymdi stundum hvert hún væri
að fara eftir að hún legði af stað.
„Í upphafi gerði hún grín að þessu
en núna er hún frekar áhyggju-
full.“
Fregnir bárust af því í síðustu
viku að stúlkan hefði brunað bein-
ustu leið frá Heathrow-flugvelli til
taugasérfræðings en ekki er víst
hvort að það hafi verið í sambandi
við fyrrnefnt minnisleysi.
  
Fólk folk@mbl.is
Bandaríska söngkonan NorahJones er sögð munu leika í
næstu kvikmynd Hong Kong-
leikstjórans Wong Kar-wai en
myndin sem ber vinnuheitið My
Blueberry Nights er fyrsta mynd
leikstjórans sem leikin er á ensku.
Wong er meðal annars þekktur fyr-
ir myndir sínar 2046 og Fa Yeung
Nin Wa en báðar voru tilnefndar til
Gullpálmans á Cannes.
Jones sem er dóttir indverska
tónlistarmannsins Ravi Shankar
fékk átta Grammy-verðlaun fyrir
plötuna Come Away With Me árið
2003.
Wong mun einnig leikstýra Ni-
cole Kidman í Lady from Shanghai
en framleiðsla á þeirri mynd hefur
verið frestað til 2007.