Morgunblaðið - 20.09.2006, Blaðsíða 40

40 MIÐVIKUDAGUR 20. SEPTEMBER 2006 MORGUNBLAÐIÐ
menning
ALLIR (jæja, nánast allir) þekkja
sextugt verk Brittens, A Young
Person’s Guide to the Orchestra,
hérlendis nefnt Hljómsveitin kynn-
ir sig, sem löngum hefur þótt jafn
ómissandi innleiðsla yngri hlust-
enda í töfraheim sinfóníubók-
mennta og Pétur og úlfurinn eftir
Prokofjev. Þar er sem kunnugt
farið á milli hljóðfæra hljómsveit-
arinnar og hvert kynnt með orðum
og tilbrugðnum tóndæmum unz
endað er á stórri fúgu – allt út frá
sama stefi Purcells.
Hvernig væri ef íslenzkt tón-
skáld yrði hugsanlega fyrst í heimi
til að semja álíka verk fyrir orgel?
Því þó að Orgelið kynnir sig kunni
einhvers staðar að vera til, þá er
það varla heimsþekkt. Fáir myndu
auk þess efast um að 72 radda
meistarasmíð eins og Klaisorgel
Hallgrímskirkju byði upp á jafn-
mörg „hljóðfæri“ og tilfærð eru í
verki Brittens. Öllu heldur yrði að
stikla á stóru – og gæta sín um
leið að missa sig ekki um of í for-
sögu ýmissa radda, þar eð orgelið
varðveitir m.a. enduróm fjölda
ævagamalla blásturshljóðfæra sem
nú heyrast aðeins í upphafsþenkj-
andi forntónlistarhópum.
Hugmyndinni laust ósjálfrátt
niður á fjölsóttum hádegistón-
leikum Björns Steinars Sólbergs-
sonar í Hallgrímskirkju á laug-
ardag, „með kynningum“ eins og
stóð neðanmáls, þar sem organist-
inn kynnti nánar verkin og lítils-
háttar stakar pípuraddir, búinn
þráðlausum radíóhljóðnema sem
gerði kleift að ná til jafnvel
fjærstu bekkja hvort sem staðið
var við hljóðfærið eða lengra frá.
Og hvernig sem tónsmiðastétt
landsins kann annars að taka téðri
hugmynd, þá ætti vel heppnað
verk af umræddu tagi að eiga góða
möguleika langt út fyrir landstein-
ana. A.m.k. er henni hér með kom-
ið á framfæri.
Svo talþætti sé aflokið voru
kynningar Björns skemmtilegar,
utan hvað málhraðinn var stundum
helzti mikill. Gildir þar svipað lög-
mál og í hröðu spili; Hallgríms-
kirkja útheimtir meiri skýrleika en
flest önnur guðshús hérlendis. Að
þessu leyti var spilarinn því í
ósamræmi við oftast tæran leik
sinn er yfirleitt skilaði frumkostum
verkefnavalsins eins og bezt varð á
kosið. Það einskorðaðist hér við
frönsk verk frá svokallaða fríða
skeiðinu („La belle époque“) eða
miðbiki 3. lýðveldisins (1871–1939)
fram að fyrri heimsstyrjöld; flest
vel við hæfi frönskuleitrar radd-
skipanar Hallgrímsorgels.
Þar mátti heyra höfðinglegan
flugeldamars Gigouts, Grand
Chœur Dialogué, með eldsnörpum
spænskum trómetum, Pastorale
Guilments í þýðum Bach-skotnum
9/8 gikki, dreymandi huldu-
mannaheim Bonnets („Elfes“) og
svo til sinfóníska Fantasíu Saint-
Saëns í Es-dúr. Við tók ljúfur
englavals hins elsesska Boëll-
manns, Prière à Notre Dame, með
alsælli viðbættri sexund í loka-
hljómi. Loks kom pólónesukennt
Boléro de concert Op. 166 eftir Le-
fébure-Wely í ABA-formi og afar
blómlegu raddvali er hnauð nærri
tívolíska endaró á einkar aðgengi-
legum og vel útfærðum orgeltón-
leikum.
Orgelið
kynnir
sig
Tónlist
Hallgrímskirkja
Verk eftir Gigout, Guilment, Bonnet, Sa-
int-Saëns, Boëllman og Lefébure-Wely.
Björn Steinar Sólbergsson orgel. Laug-
ardaginn 16. september kl. 12.
Orgeltónleikar
Ríkarður Ö. Pálsson
„SJÓMANNSLÍF, sjómannslíf,
draumur hins djarfa manns“ var við-
kvæðið í íslenskum dægurlagatextum
hér fyrr á árum og hinn síungi söngv-
ari Ragnar Bjarnason hefur nú sent
frá sér hljómplötu, þar sem rifjaðir
eru upp þekktir slagarar um hetjur
hafsins. Víst er að Raggi er vel sjóað-
ur í þessum efnum, enda hafa fáir
söngvarar sungið fleiri sjómannalög
inn á hljómplötur, og hann gerir þetta
með stæl, eins og hans var von og
vísa.
Á þessari nýju plötu syngur Ragn-
ar sígild sjómannalög, bæði sem hann
sjálfur hefur gert ódauðleg, auk þess
sem hann leit-
ar í smiðju til
annarra og
kennir hér
ýmissa grasa.
Það sem gefur
plötunni
kannski mest
gildi er að
safna saman á einum diski helstu
perlum þeirrar menningararfleifðar,
sem íslensku sjómannalögin óneit-
anlega eru, sungin af þeim dæg-
urlagasöngvara íslenskum, sem
lengst hefur staðið í brúnni. Og það
ánægjulegasta við þetta allt saman er
að „karlinn í brúnni“ gefur ekkert
eftir og syngur jafnvel betur en
nokkru sinni fyrr. Staðreyndin er
nefnilega sú að Ragnar hefur með
plötuútgáfu sinni á undanförnum ár-
um, frá því hann varð sjötugur, slegið
á allar raddir þess efnis að menn
„missi“ röddina með aldrinum. Sjálf-
ur hefur Raggi sagt í viðtölum að
röddin hafi „dýpkað, mýkst og þrosk-
ast“ með aldrinum og eru það orð að
sönnu, eins og glöggt má heyra á
þessari plötu.
Annað sem mér finnst gefa þessari
plötu alveg sérstakt gildi er að með
nútíma upptökutækni hefur tekist að
ná fram rödd Ellýar heitinnar Vil-
hjálms úr gamalli upptöku á laginu
Sumarauki (Gullfoss með glæstum
brag), sem gerir Ragnari kleift að
syngja með henni dúett í þessu fal-
lega lagi, en sem kunnugt er sungu
þau mikið saman, bæði með KK sext-
ettinum og Hljómsveit Svavars Gests
á sínum tíma og voru miklir vinir.
Eins er ekki ónýtt að heyra Ragnar
syngja dúett með Helenu Eyjólfs-
dóttur í laginu Hvítu mávar og Þor-
valdi Halldórssyni í Sjómenn íslensk-
ir erum við, en þetta er í fyrsta skipti
sem Ragnar og þessir ágætu norð-
lensku söngvarar leiða saman hesta
sína á hljómplötu.
Þórir Úlfarsson sér um útsetn-
ingar, upptökustjórn og hljómsveit-
arstjórn og hefur hér unnið gott verk.
Útsetningar Þóris gæða lögin nýju
lífi, án þess þó að þau missi gamla
„sjarmann“, og sýnir Þórir mikla
smekkvísi hvað þetta snertir, því það
getur verið auðvelt að „missa sig“ í
nútímatækninni þegar kemur að upp-
tökustjórn og útsetningum. Sjálfur
leikur Þórir á píanó og orgel og hefur
auk þess með sér hóp valinkunnra
hljómlistarmanna, og má segja að
undirleikurinn sé svo til hnökralaus.
Það fylgir því vissulega áhætta að
pússa upp gamlar perlur og endur-
útgefa verk, sem hljómað hafa árum
og áratugum saman við miklar vin-
sældir. Hér hefur hins vegar vel tek-
ist til og þessari plötu fylgir ferskur
blær, þótt vínið á belgjunum sé gam-
alt. Ekki sakar heldur að plötubækl-
ingurinn er skemmtilega hannaður,
með gagnlegum upplýsingum og
skemmtilegum myndum frá söngferli
Ragnars Bjarnasonar. Í ljósi frammi-
stöðu Ragga á þessari plötu er ljóst
að hann hefur ekki sungið sitt síðasta
og vonandi eigum við eftir að heyra
frá honum í mörg ár enn.
Karlinn í brúnni í fínu formi
Tónlist
Íslenskur geisladiskur
Ragnar Bjarnason syngur sjómannalög.
Gestasöngvarar: Ellý Vilhjálms, Helena
Eyjólfsdóttir, Þorvaldur Halldórsson.
Hljóðfæraleik annast hópur valinkunnra
tónlistarmanna undir stjórn Þóris Úlfars-
sonar. Stjórn upptöku: Þórir Úlfarsson og
Þorvaldur Bjarni Þorvaldsson.
Raggi Bjarna – Vel sjóaður
Sveinn Guðjónsson
Eftir Guðjón Guðmundsson
gugu@mbl.is
SÝNING Hildar Bjarnadóttur, sem nefnist Bak-
grunnur, verður opnuð á morgun klukkan 17 í i8
galleríi á Klapparstíg. Á sýningunni eru postu-
línsstyttur af ömmum Hildar, vefnaður úr lituðu
málarahör og ævisagnabrot eldri konu.
Þetta er fyrsta einkasýning Hildar í galleríinu
en áður hefur hún haldið fjölmargar sýningar á
Íslandi, víðs vegar um Evrópu og í Bandaríkj-
unum. „Stóri munurinn á því að sýna hérna
heima og í Bandaríkjunum er hinn stóri mark-
aður vestra. Þessi staðreynd hefur líka áhrif á
það hvað maður kýs að sýna hverju sinni. Á Ís-
landi hef ég alltaf frjálsari hendur hvað þetta
varðar og þarf ekki endilega að sýna seljanlega
list í ramma. Listræna frelsið er heima en því
fylgja bæði kostir og gallar því afkoman hangir
saman við listina,“ segir Hildur. Viðfangsefni
Hildar á sýningunni er um margt nokkuð
óvenjuleg. Hún sýnir þrjár postulínsstyttur sem
hún lét framleiða fyrir sig. „Stytturnar eru af
ömmum mínum tveimur og einni ömmusystur
sem var eins og amma mín. Það er ástæða fyrir
því að ég geri svona „kitsch“-puntstyttur af
ömmum mínum. Þær voru allar mjög flinkar í
höndunum og gerðu mikið af handavinnu og
textíl. Ég ólst upp við mikla handavinnu hjá
þeim og líka móður minni og systrum. Konur af
ömmukynslóðinni skreyttu heimili sín gjarnan
með ódýrum postulínsstyttum og punthlutum.
Sjálfar gerðu þær hins vegar guðdómlega
handavinnu sem að mestu fór ofan í skúffu fyrir
utan peysur og lopasokka sem voru þá bara í
notkun. Með því að setja þær í postulínsformið
vil ég heiðra þær og sýna þeirra heimi virðingu.“
Textíllinn í framlínuna
Hildur sýnir líka ofin verk úr hör, sama efni
og notað er í málarastriga. Hún litar hluta af
efninu í akrýlmálningu áður en hún hefst handa
við vefnaðinn. „Útkoman er ekki ósvipuð köfl-
óttum borðdúkum nema þetta eru í raun og veru
málverk. Þetta er unnið úr akrýllit og hör og
strekkt á blindramma. Það má því segja að þetta
sé málverk unnið með aðferðum textílsins.
Grunnurinn og uppistaðan í öllu málverki í gegn-
um árhundruðin er vefnaður kvenna. Núna er
textíllinn kominn í framlínuna. Ég tala þó ekki
um að ég máli því það kemur hvergi pensill ná-
lægt minni vinnu heldur er þetta vefnaður. Þó
má segja að ég sé farin að opna á viðræðu við
málverkið,“ segir Hildur.
Hún segir að málverkið hafi jafnan þótt æðsta
listformið innan myndlistarinnar. „En ég legg
allt að jöfnu; textílinn, málverkið, myndlistina,
kvennasöguna og myndlistarsöguna. Ég er ekki
að upphefja eitt yfir annað. Oft vinn ég með
verk sem eru í rauninni um textíl og textílsög-
una og minn bakgrunn. Ég hef gert teikningar,
myndbönd og verk í tölvu sem fjalla um textíl en
eru ekki textílverk í sjálfu sér.“
Þriðja tegundin af verkum á sýningu Hildar
er unnin út frá viðtölum við góða vinkonu móður
hennar sem er rúmlega sjötug. „Hún er text-
íllistakona og hafði mikil áhrif á mig og mitt
textíluppeldi. Ég átti samtöl við hana um æsku-
ár hennar, textílinn og kvenréttindabaráttuna en
líka um hversdagslega hluti. Viðtölin skrifaði ég
inn á tölvu og vann síðan leturgerð upp úr rit-
hendinni hennar. Viðtölin eru því prentuð út
með hennar rithönd. Í þeim kemur ýmislegt
fram úr hennar æsku og hún kemur líka inn á
grundvallaratriði í kvennasögunni.“ Viðtölin
prentar Hildur út á A4-blöðum og innrammar í
gullramma. „Sýningin heitir Bakgrunnur sem
vísar auðvitað í málarastrigann sem bakgrunn
að málverkinu, minn bakgrunnur er ömmur mín-
ar og síðan er það bakgrunnur vinkonu móður
minnar.“
Myndlist | Postulínsstyttur, hör og ævisögubrot á sýningu í galleríi i8
Listræna frelsið er heima
Morgunblaðið/Ásdís
Bakgrunnur Hildur Bjarnadóttir myndlistarmaður. Í bakgrunni eru textílverk hennar.