Lesbók Morgunblaðsins - 13.01.2007, Blaðsíða 12

12 LAUGARDAGUR 13. JANÚAR 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Birtu Björnsdóttur
birta@mblis
Leikstjórinn Luc Besson missti ívikunni möguleikann á að vera
tilnefndur til Óskarsverðlauna í ár,
allavega í flokki
bestu teikni-
mynda ársins.
Mynd hans Artúr
og Mínimóarnir
var meðal þeirra
16 mynda sem
komu til greina í
flokknum en
dómnefnd úr-
skurðaði að
mynd Besson
ætti ekki heima í flokknum. Regl-
urnar eru nefnilega þær að 75%
myndar verður að vera teiknuð til
að hún geti talist teiknimynd en
Artúr og Mínimóarnir uppfyllir
ekki þau skilyrði. Myndin er nefni-
lega sambland af teiknuðum atrið-
um og leiknum.
Brottvikning myndarinnar hefur
þau áhrif að dómnefnd getur ekki
tilnefnt nema 3 myndir sem bestu
teiknimyndina, en einungis má til-
nefna fimm myndir sé valið úr 16
eða fleiri myndum.
Meðal þeirra mynda sem enn
koma til greina eru Cars, Happy
Feet, Ice Age 2, Flushed Away og
Open Season.




Í kjölfar velgengni nýjustu JamesBond myndarinnar, Casino Ro-
yale, er nú þegar farið að huga að
þeirri næstu.
Flestum heim-
ildum ber saman
um að nýjasta
myndin, sem er
22. í röðinni,
komi til með að
heita Risico.
Myndin verður
framhald af Cas-
ino Royale og
byggir á sam-
nefndri smásögu Ians Fleming. Þar
sendir M Bond af stað til Ítalíu til
að uppræta umfangsmikið eitur-
lyfjasmygl til Bretlands. Áætlað er
að myndin líti dagsins ljós á næsta
ári.
Og enn af Bond. Á vefsíðunni
RottenTomatoes.com, sem rekin er
af Fox Interactive Media, getur al-
menningur gefið kvikmyndum ein-
kunn á bilinu 0–100%. Á síðasta ári
var það Casino Royale sem fékk
hæstu einkunn notenda eða alls
95%. Kvikmyndin The Queen skor-
aði hæst óháðra kvikmynda, eða
98%. Rotna tómatinn á síðasta ári
hlaut svo Basic Instinct 2, sem fékk
verstu dóma ársins 2006.
Vefurinn er mikið skoðaður bæði
af leikmönnum og lærðum.




Það er mynd sem byggð er á ævi-sögu frönsku söngkonunnar
Edith Piaf sem kemur til með að
vera opn-
unarmynd kvik-
myndahátíð-
arinnar í Berlín,
sem hefst í næsta
mánuði.
Myndin nefnist
La Vie en Rose
og er leikstýrt af
Olivier Dahan.
Leikkonan Mar-
ion Contillard fer
með hlutverk Piaf en auk hennar
leikur Gerard Depardieu í mynd-
inni.
Piaf er ein þekktasta söngkona
Frakka fyrr og síðar en æviferill
hennar gjarnan talinn nokkuð
skrautlegur þó ekki hafi hún náð
háum aldri. Hún lést árið 1963, 47
ára gömul.
Kvikmyndahátíðin í Berlín er
gjarnan talin ein af virtari kvik-
myndahátíðum heims en í ár verður
hún haldin í 57. sinn. Síðustu ár
hafa opnunarmyndir hátíðarinnar
fengið lélega dóma frá mörgum
gagnrýnendum og ráðamenn hátíð-
arinnar fengið skömm í hattinn fyr-
ir að velja opnunarmyndirnar eftir
því hvaða stórstjörnur sé hægt að
fá til að vera viðstaddar sýninguna.
KVIKMYNDIR
Luc Besson
Edith Piaf
Daniel Craig sem
James Bond.
Eftir Björn Norðfjörð
bn@hi.is
Eftir af hafa legið í dvala um tveggja ára-tuga skeið lifnaði aftur yfir rökk-urmyndinni (f./e. film noir) á áttunda ogníunda áratugnum. Í kvikmyndum á
borð við The Long Goodbye (1973), Chinatown
(1974), Body Heat (1984) og Blue Velvet (1986)
birtust á ný harðsvíruðu krimmarnir, hnyttnu
spæjararnir og spilltu tálkvendin sem höfðu
hreiðrað um sig í svarthvítum skuggaheimi Holly-
wood fimmta áratugarins. Heimur þeirra átti þó
lítt sameiginlegt með þeirri yfirborðsmynd sem
Ameríka reyndi að draga upp af sjálfri sér er leið á
sjötta áratuginn og varð rökkrið frá að hverfa. Í
þessari endurlífgun rökkursins (oft er rætt um ný-
rökkurmyndir (e. neo-noir) til aðgreiningar) má þó
ekki vanmeta þátt rithöfundarins James Ellroy.
Með nokkurri einföldun mætti segja að hann og
Jim Thompson væru nýrökkrinu það sem Dashiell
Hammett, Raymond Chandler og James M. Cain
voru rökkurmyndunum. Þessa helgina er verið að
frumsýna hérlendis aðlögun leikstjórans Brians
De Palma á skáldsögu Ellroy, The Black Dahlia.
Að vísu hafa ekki ýkja margar af skáldsögum
Ellroy verið kvikmyndaðar, og þegar það hefur þó
verið gert hefur kvikmyndin sjaldnast reynst eft-
irminnileg. Stóra undantekningin er mynd Curtis
Hanson, L.A. Confidential (1997) – úrvalsmynd
sem strax varð miðlæg í allri umræðu um nýrökkr-
ið. Miklu fremur en í aðlögunum skáldsagna hans
sýnist mér að áhrifa Ellroy gæti í því hvernig hann
hefur sjálfur endurunnið í eigin skáldsögum (og
gert vinsælan) heim rökkurmyndanna. Bæði L.A.
Confidential og The Black Dahlia tilheyra t.a.m.
kvartetti skáldsagna sem gerist í rökkurborginni
„par excellence“ Los Angeles á fimmta og sjötta
áratugnum (og gildir þetta um fleiri bækur hans,
líkt og Clandestine, sem Ellroy endurskrifar að
einhverju leyti sem The Black Dahlia). Ennfremur
eru bæði kvikmyndamiðillinn og -iðnaðurinn mjög
miðlægir í þessum verkum. Í L.A. Confidential er
Hollywood ekki aðeins hluti af frásagnarfléttunni
heldur eru skoðuð áhrif ímyndarinnar/ljósmynd-
arinnar í samfélaginu. The Black Dahlia byggir á
mjög svo óhugnanlegu morði á Elizabeth Short ár-
ið 1947 en í skáldsögunni er persónan í framaleit í
Hollywood og tekur þátt í vafasamri kvikmynda-
gerð. Gælunafnið „Black Dahlia“ sem Short var
gefið eftir morðið var sótt í rökkurmyndina The
Blue Dahlia (1946), sem gerð var eftir handriti
Chandler, og á frönsku heitir verkið einfaldlega Le
Dahlia Noir!
Fáir leikstjórar eru jafnmeðvitaðir um kvik-
myndamiðilinn og Brian De Palma og því verður
spennandi að sjá hvernig honum tekst upp með
þennan þátt verksins. Þá hefur hann löngum verið
umdeildur vegna grófra ofbeldisatriða þar sem
konur eru oftar en ekki í hlutverki fórnarlambsins.
Koma þessir tveir þættir saman í hans umdeild-
ustu mynd, Body Double (1984), sem mætti vissu-
lega kenna við nýrökkur þótt margbrotin úr-
vinnsla á höfundarverki Alfreds Hitchcock skyggi
kannski á flest annað, og eitthvað svipað mætti
segja um Sisters (1973) og Obsession (1976).
Kannski er það þessi meðvitund um ímyndina og
tilbúning hennar – eftirmyndina – sem hefur leitt
De Palma jafnoft og raun ber vitni á vit endurgerð-
arinnar, sbr. einnig Phantom of the Paradise
(1974), The Fury (1978), Blow Out (1981), Scarface
(1983), The Untouchables (1987) og Mission: Imp-
ossible (1996). Allir þessir helstu þættir í höfund-
arverki De Palma ættu að koma saman í The Black
Dahlia.
The Black Dahlia var opnunarmynd kvik-
myndahátíðarinnar í Feneyjum undir lok ágúst-
mánaðar en var tekin til almennra sýninga í
Bandaríkjunum um miðjan september. Það er
sannarlega kominn tími til að hérlendum áhorf-
endum gefist tækifæri til að berja þessa mynd
augum.
Rökkur á rökkur ofan
SJÓNARHORN »Með nokkurri einföldun mætti segja að James Ellroy og Jim
Thompson væru nýrökkrinu það sem Dashiell Hammett, Ray-
mond Chandler og James M. Cain voru rökkurmyndunum.
Eftir Heiðu Jóhannsdóttur
heida@mbl.is
M
exíkóska leikstjóranum Alej-
andro González Iñárritu skaut
hratt upp á stjörnuhimin al-
þjóðlega kvikmyndaheimsins
eftir að frumraun hans Amor-
es Perros sló í gegn í kjölfar
þess að hljóta tilnefningu til Óskarsverðlauna sem
besta erlenda kvikmyndin árið 2000. Amores Per-
ros vakti m.a. heimsathygli á leikaranum Gael
Garcia Bernal en þar er sögð saga hóps fólks sem
glímir við ástina og lífshamingjuna í hinni mann-
mörgu Mexíkóborg þar sem misskipting milli
ríkra og fátækra er gríðarlega mikil. Frumraun-
inni fylgdi Iñárritu síðan eftir með hinni drama-
tísku kvikmynd 21 gramm en þar með færði leik-
stjórinn athafnasvið sitt yfir til Hollywood sem
bauð honum opinn faðminn í kjölfar velgengni
Amores Perros. Myndin, sem fjallar um sam-
tvinnuð örlög nokkurra íbúa í ofurvenjulegri borg
í Bandaríkjunum, skartar leikurum á borð við
Sean Penn, Naomi Watts og Guillermo del Toro
en tveir síðastnefndu leikararnir hlutu óskarstiln-
efningar fyrir hlutverk sín í myndinni.
Nýjasta kvikmynd Iñárritus, Babel, hefur ekki
síður vakið athygli en um gríðarlega metn-
aðarfullt kvikmyndaverkefni er að ræða. Í mynd-
inni er flakkað á milli ólíkra heimshluta, en um-
fjöllunarefni hennar er í senn það sem sameinar
mannfólkið og það sem skilur það að. Þannig vísar
titillinn til biblíunnar og Babelturnsins sem tákns
um splundrun mannkynsins í ólíka menning-
arhópa sem tala ekki lengur sama tungumál og
eiga í stöðugum átökum. Sögurnar sem sagðar eru
í Babel eiga sér stað í fjórum ólíkum heimshlutum,
í Marokkó, Japan, Mexíkó og Bandaríkjunum.
Þótt stutt sé á milli tveggja síðastnefndu staðanna
landfræðilega séð, eru himinn og haf milli Banda-
ríkjanna og Mexíkó hvað almenn lífskjör íbúanna
varðar og varpar myndin ljósi á þann aðstöðumun
sem ríkir milli vel stæðra bandarískra hjóna af
millistétt og heimilishjálpar þeirra til margra ára,
miðaldra konu frá Mexíkó, sem heitir Amelia. Hún
er einn af mörgum ólöglegum innflytjendum frá
Mexíkó sem vinna láglaunastörfin sem Banda-
ríkjamenn láta ekki bjóða sér. Amelia hefur hugs-
að um börn hjónanna eins og þau væru hennar
eigin en stendur frammi fyrir vanda þegar hún
fær ekki frí til þess að fara í brúðkaup sonar síns í
Mexíkó, og ákveður að taka börnin með sér. Þriðja
sögusvið myndarinnar er Marokkó þar sem hjónin
Richard og Susan eru á ferðalagi en líf þeirra og
tveggja fátækra drengja í þorpi skammt hjá tekur
óvæntum breytingum þegar skot ríður óviljandi af
riffli hjá drengjunum. Susan slasast er hún verður
fyrir skotinu og verður fyrr en varir miðpunktur
fjölmiðlafárs, þar sem hryðjuverkaótti og araba-
fordómar hafa áhrif á gang mála. Fjórða sögusvið-
ið er síðan í stórborginni Tókýó þar sem neyslu-
menning og tíska er allsráðandi, og heyrnarlausa
unglingsstúlkan Chieko sem glímir við tilfinn-
ingasveiflur og óöryggi unglingsáranna.
Leikarahópur myndarinnar er fjölbreyttur en
þar vinnur Iñárritu jafnt með reyndum leikurum
sem óreyndum. Stærstu stjörnurnar í myndinni
eru Brad Pitt, Cate Blanchett og Gael Garcia Ber-
nal, en í hlutverk marokkósku drengjanna tveggja
völdust óreyndir piltar úr þorpi í nálægð við töku-
staðinn.
Kvikmyndahöfundurinn Iñárritu?
Að margra mati hefur Alejandro González Iñ-
árritu náð að skapa sér ímynd sem „kvikmynda-
höfundur“ en þeirri nafnbót fylgir ákveðin við-
urkenning í listræna kvikmyndageiranum og
jafnframt það sem gárungar hafa kallað nokkurs
konar „áskrift“ að heiðursflokkum stóru al-
þjóðlegu kvikmyndahátíðanna á borð við Cannes.
Þannig var Babel t.d. tilnefnd til Gullpálmans í
Cannes á síðasta ári, og þar vann Iñárritu verð-
laun sem besti leikstjóri. Þá hlaut myndin og leik-
arar hennar sjö tilnefningar til Golden Globe-
verðlaunanna, m.a. sem besta dramatíska kvik-
mynd. Golden Globe-tilnefningarnar eru jafnan
lesnar sem ákveðinn fyrirboði um hvað muni bera
hæst í óskarsverðlaunaslagnum og er óhætt að
spá því að Babel verði áberandi í þeirri keppni.
En Iñárritu hefur þó ekki síður áunnið sér nafn-
bótina „kvikmyndahöfundur“ fyrir þau sterku
höfundareinkenni sem myndir hans bera. Þannig
hafa Amores Perros, 21 gramm og Babel afger-
andi samkenni hvað þemu, sögusmíð og stíl varð-
ar. Iñárritu hafði unnið fyrir sér í auglýsinga- og
tónlistamyndbandageiranum áður en hann náði að
brjótast inn í kvikmyndaheiminn. Þessi bak-
grunnur setur mark sitt á myndir hans sem hafa
ákveðinn sprengikraft hvað hrynjandi og útlit
varðar. Leikstjórinn beitir miðlinum til fulls líkt
og sjá má skýr dæmi um í Amores Perros og Ba-
bel en þar tekst honum á eftirminnilegan hátt að
fanga sjónrænt- og skynrænt áreiti stórborg-
arinnar, í fyrra tilfellinu Mexíkóborgar en í síð-
arnefndu myndinni Tókýó.
Þá má jafnframt greina sterk tengsl á milli leik-
stjórnarverkefna Iñárritus hvað frásagnaraðferð
varðar, og hér má ekki vanmeta þátt handritshöf-
undarins Guillermo Arriaga sem hefur skrifað
handritið að öllum þremur kvikmyndaverkefn-
unum Iñárritus. Þeir Iñárritu og Arriaga eru und-
ir sterkum áhrifum kvikmyndahöfunda á borð við
Robert Altman og Quentin Tarantino, m.a. hvað
frásagnarmáta varðar. Í öllum þremur mynd-
unum er sögð saga nokkurra hópa persóna sem í
fyrstu virðast lifa ótengdu lífi, en reynast hafa
áhrif á örlög hver annarrar á óvæntan máta,
stundum viljandi en oftast óviljandi og jafnvel óaf-
vitandi. Sögum persónanna er síðan tvinnað sam-
an í brotakenndri frásögn sem fylgir ekki línulegri
tímaröð, heldur stekkur fram og aftur í tíma og á
milli ólíkra persónahópa og mismunandi staða. Ef
marka má fjölmiðla er samstarfi þeirra Iñárritu
og Arriaga stefnt í hættu sökum deilna um höf-
undarstöðu verkanna. Þannig mun Arriaga hafa
verið ósáttur við hversu eindregið Iñárritu hefur
verið eignuð staða kvikmyndahöfundar, þrátt fyr-
ir að hafa ekki skrifað handritin. Iñárritu mun
hafa lagt mikla áherslu á sinn þátt við mótun hug-
myndarinnar að handriti Babel og segir sagan að
samstarfi þeirra Iñárritu og Arriaga sé lokið. Í því
ljósi verður forvitnilegt að fylgjast með því hvaða
stefnu Iñárritu tekur í kvikmyndagerð sinni og
hvort e.t.v. megi búast við ákveðinni endurnýjun
ef hann fer að vinna með nýjum handritshöfundi.
Hið sammannlega og hið
ósamræmanlega
Nýjasta kvikmynd Alejandro González Iñárritu
þykir líkleg til óskarstilnefningar en vegur leik-
stjórans mexíkóska hefur farið vaxandi frá
fyrstu mynd hans, Amores Perros, til þeirrar
nýjustu, Babel.
Babel Stærstu stjörnurnar í myndinni eru Brad Pitt, Cate Blanchett (lengst til vinstri) og Gael Garcia
Bernal (lengst til hægri), en einnig notast Iñárritu (annar frá vinstri) við óreynda leikara.