Lesbók Morgunblaðsins - 04.08.2007, Page 16
16 LAUGARDAGUR 4. ÁGÚST 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
„Atvinnumótmælendur vantar núna. Reynsla æskileg
en allir velkomnir. Borgað samkvæmt taxta, bónus
fyrir kranaklifur. Sendið umsókn á atvinnumotmael-
andi@gmail.com.“
Þ
essi smáauglýsing birtist í Frétta-
blaðinu og á Vísi.is fimmtudag-
inn 26. júlí. Sama kvöld var því
slegið upp í kvöldfréttum RÚV
að mótmælendur á vegum Sa-
ving Iceland fengju greitt fyrir
þátttöku í aðgerðum og jafnvel aukalega fyrir
handtökur. Ekki fylgdi sögunni hver stæði á
bak við greiðslur til mótmælenda né hversu há-
ar fjárhæðir væri um að ræða.
Í fréttinni var þess getið að talsmenn Saving
Iceland hefðu hafnað því að greitt væri fyrir
mótmæli og handtökur vegna þeirra. Það kom
þó ekki í veg fyrir að orðrómur um að þeir væru
á launaskrá kæmist á kreik. Moggabloggarar
tóku til að mynda frétt RÚV strax upp á sína
arma og tengdu við aðra á Morgunblaðsvefnum
sem fjallaði um aðgerðir Saving Iceland þennan
sama dag við Hellisheiðarvirkjun.
Um fréttina „Átta mótmælendur handteknir“
(mbl.is 26.7. 2007) skrifuðu ellefu manns á
bloggvef Morgunblaðsins en mun fleiri tóku
þátt í spjalli inni á bloggsíðunum sjálfum. Einn
þeirra sem skrifaði um fréttina var Stefán Frið-
rik Stefánsson, nokkuð þekktur bloggari,
hægrimaður og fastapenni á vef sus.is, Sam-
bands ungra sjálfstæðismanna. Hann sagði að í
frétt ríkissjónvarpsins um að mótmælendur „á
vegum Saving Iceland“ fengju greitt fyrir að-
gerðir sínar og þá sérstaklega „ef þeir væru
handteknir af lögreglu“ væru „sláandi upplýs-
ingar“ sem tækju „undir sögusagnir þess efnis
að hér [væri] um atvinnumótmælendur að ræða
að stærstum hluta.“ Stefán Friðrik vísar í frétt
RÚV en þar segir orðrétt: „Mótmælendur á
vegum samtakanna Saving Iceland fá peninga-
greiðslur ef þeir eru handteknir af lögreglu,
samkvæmt heimildum fréttastofu Sjónvarps.“
Hvergi kemur fram hvaða heimildir fréttastof-
an hefur í höndunum en Stefán Friðrik svarar
ábendingu annars bloggara um það með orð-
unum: „Sjónvarpið leggur ekki upp með þetta
sem aðalfrétt nema hafa traustar heimildir fyrir
sínum upplýsingum.“ Og þarna hafið þið það.
Það hljóta að vera traustar heimildir fyrir því.
Játning
Atvinnuauglýsingin hér að ofan birtist sama
dag og fréttin á RÚV og ekki þarf mikið hugar-
flug til að álykta sem svo að „heimildir“ RÚV
fyrir því að mótmælendur fái greitt fyrir störf
sín sé þessi auglýsing enda tengdu sumir
Moggabloggarar hana við fréttina. Fyrir hönd
RÚV vona ég þó að þeir hafi fleiri heimildir í
höndunum því hér með upplýsi ég ykkur, les-
endur góðir, um að þessi auglýsing er uppspuni.
Ég játa að hafa ásamt fleirum skrifað og keypt
auglýsinguna. Gjörningurinn átti að gera grín
að og um leið varpa ljósi á og ef til vill afhjúpa
hugtakið og skammaryrðið „atvinnumótmæl-
andi“. Áhrifin af því að fjölmiðlar og álitsgjafar
Moggabloggsins tóku málið í sínar hendur
sáum við hins vegar ekki fyrir.
Írónían í auglýsingunni er augljós þeim sem á
annað borð skilur slíkt en frasar á borð við að
„borgað sé samkvæmt taxta“ og að „bónus fáist
fyrir kranaklifur“ eru svo augljóslega út í hött
að furðulegt er ef einhver tók það alvarlega. Að
setja auglýsinguna fram í þessum tón, þ.e. eins
og um raunverulegt atvinnutilboð væri að ræða,
átti að sýna fram á að hugtakið „atvinnumót-
mælandi“ er í besta falli hlægilegt enda fengum
við nokkur svör við auglýsingunni þar sem fólk
hrósaði okkur fyrir fyndinn gjörning og spurði
hvort greiddur væri bílastyrkur eða önnur
hlunnindi. Við fengum hins vegar engar fyr-
irspurnir frá fjölmiðlum. Ef þessi auglýsing var
heimild fréttastofu RÚV var ekki gerð nein til-
raun til að grennslast fyrir um áreiðanleika
hennar.
Heimildir fréttastofunnar, eða heimildaleysi,
er þó ekki það sem vekur mesta athygli á þessu
máli. Viðbrögð fólks við fréttinni eru mun
áhugaverðari því þau lýsa vel þrá fólks eftir
slíkum fréttum og um leið löngun fréttastof-
unnar til að færa fólki slíkar fréttir og uppfylla
þá þrá. Þegar blogg, pistlar og umræða um mál-
ið er skoðuð nánar kemur nefnilega í ljós að vilj-
inn til þess að „afhjúpa“ annarlegar hvatir á bak
við aðgerðir mótmælendanna sem hafa látið til
sín taka á höfuðborgarsvæðinu nú í sumar er
ansi mikill eins og Illugi Jökulsson benti á í
pistli síðastliðinn laugardag (Blaðið 28.7. 2007).
Moggablogg
Orðið atvinnumótmælandi kom fyrst fram, eftir
því sem næst verður komist, í umfjöllun fjöl-
miðla vorið 2005 um væntanleg mótmæli sam-
takanna Saving Iceland þá um sumarið. Sem
dæmi má nefna að þá birtist frétt um það að
stjórnvöld væru á varðbergi vegna „fyrirhug-
aðrar komu atvinnumótmælenda“ til landsins
(Fréttbl. 7.6. 2005). Hugtakið atvinnumótmæl-
andi var ekki útskýrt í fréttinni en stuttu síðar
birtist einskonar skilgreining á því í pistli eftir
Jón Kaldal í Fréttablaðinu. Þar segir hann að
atvinnumótmælendur séu fólk „sem ferðast um
heiminn í leit að mótmælum, líkt og málaliði í
leit að stríði. Hann á sér marga kollega sem
hafa skilið eftir sig sviðna jörð í Davos, Genúa,
Seattle og á fleiri stöðum þar sem þeir hafa
komið saman og blásið til átaka við lögreglu
undir yfirskini mótmælaaðgerða.“ (Fréttabl.
27.7. 2005). Þá var í Morgunblaðinu talað um að
þessi hópur væri ekki „knúinn áfram af hug-
sjón, heldur fremur af ævintýramennsku og
spennufíkn.“ (Mbl. 28.7. 2005).
Strax sumarið 2005 og einnig sumarið 2006
var tónninn í umfjöllun um aðgerðir róttækling-
anna sleginn. Fjölmiðlar birtu stuttar fréttir og
slógu upp allskyns fyrirsögnum um atvinnu-
mótmælendur og aðgerðir þeirra. Til að mynda
birtist frétt um það að einn mótmælenda hefði
verið handtekinn við Kárahnjúka vegna gruns
um að hafa fíkniefni undir höndum. Honum var
sleppt stuttu síðar og sagt að málið væri í rann-
sókn (Mbl. 2.8. 2006). Það birtist aldrei nein
ákæra og engar sögur fara af frekari rannsókn
málsins en fréttirnar standa enn og myndin sem
dregin er upp er sú að mótmælendur séu dóp-
istar og hipparæflar sem nenni ekki að vinna,
vilji bara reykja hass og slappa af í útilegu.
Fréttin af því að fólk fái greitt fyrir mótmæli
er af þessum toga. Upphrópunum og fyr-
irsögnum er slegið fram í virtum fjölmiðlum á
borð við Ríkissjónvarpið, Morgunblaðið og
Fréttablaðið. Sjaldan fær almenningur að vita
um niðurstöðu mála og aldrei draga fjölmiðlar
til baka það sem áður hefur verið slegið upp.
Fréttum er ekki fylgt eftir, hvorki í fíkniefna-
málinu né þegar kemur að greiðslum fyrir
handtökur, og svo eru upphrópanir og yfirlýs-
ingar fjölmiðla teknar upp af misvitrum blogg-
urum og dúkka upp í máli ólíklegasta fólks. Ef
RÚV hefur fjallað um málið hljóta nefnilega að
vera „traustar heimildir“ fyrir hendi.
Atvinna
Þegar umræðan um atvinnumótmælendur er
skoðuð kemur fljótt í ljós þversögn því að á
sama tíma og forskeytið atvinna er notað í niðr-
andi tón um mótmælendurna eru þeir sífellt
sakaðir um að nenna ekki að leggja stund á at-
vinnu. Oftar en ekki heyrist frasinn „þarf þetta
fólk ekkert að vinna“ þegar róttækir mótmæl-
endur eru til umræðu en þess má geta að eitt af
Moggabloggunum ellefu sem var tengt við
fréttina af aðgerðum mótmælenda við Hellis-
heiðavirkjun bar einmitt þá yfirskrift. Þótt
flestir hafi bloggað um að nú væru komnar
sannanir fyrir því að þetta væru atvinnumót-
mælendur því þeir fengju borgað fyrir aðgerð-
irnar voru samt sem áður nokkrir sem sáu
ástæðu til að draga fram slagorðið gamalkunna.
Atvinnumótmælendur fá greitt fyrir mótmæla-
aðgerðir í sömu mund og þeir nenna ekki að
vinna.
Þegar notkunin á hugtakinu „atvinnumót-
mælandi“ er skoðuð kemur ennfremur í ljós að
hægrimenn á borð við Stefán Friðrik nota það
gjarnan til þess að draga úr trúverðugleika
þeirra sem standa að mótmælunum. En þá
mætti spyrja á móti hvort nokkuð sé athugavert
við það að fá greitt fyrir mótmæli samkvæmt
heimspeki frjálshyggjunnar. Ef til vill segir
þessi tvískinnungur meira um þá heimspeki
sem segir græðgi góða og gengur út frá því sem
vissu að menn geri aldrei neitt nema til þess að
skara eld að sinni köku heldur en um mótmæl-
endurna. Því ef þessir menn tryðu í raun á eigin
heimspeki myndu þeir varla halda því fram að
neitt skammarlegt væri að fá borgað fyrir mót-
mæli, eða er það skammarlegt að Erna Indr-
iðadóttir skuli tala máli Alcoa og fá borgað fyrir
það? Það mætti að minnsta kosti rökstyðja það
að Erna væri atvinnumeðmælandi þar sem hún
fær vissulega borgað fyrir að vera talsmaður
álrisans ameríska.
Í fréttum af mótmælum og í viðbrögðum
fólks við þeim fréttum kemur fram kergja og
pirringur í garð fólks sem trúir að það geti haft
áhrif á samfélag sitt og mótað framtíð þess.
Reynt er að sverta aðgerðir og heilindi fólks
með dylgjum um barnaskap, og histeríska til-
finningasemi „gamalla ullarpeysuhippa sem
hafa aldrei stigið fæti út fyrir 101 Reykjavík“
eins og það er orðað á Barnalandi.is. Og það eru
ekki aðeins hægrisinnaðir bloggarar og geð-
vondir þátttakendur í spjallborði Barnalands
sem taka yfirlýsingar fjölmiðlanna gagnrýn-
islaust upp. Hér í Lesbókinni birtust í ágúst á
síðasta ári tvær greinar þar sem svipuðum
skoðunum um mótmælendur var haldið fram.
Rithöfundurinn Stefán Máni og bókmennta-
fræðingurinn Úlfhildur Dagsdóttir bergmáluðu
nefnilega ýmis slagorð og fordóma gagnvart
baráttufólki í greinum sínum.
Stefán Máni gagnrýndi þá sem mótmæltu
uppi á Kárahnjúkum sumarið 2006 og talaði um
að hann persónulega missti áhugann þegar
„vinstrimenn, hippar, listamenn, grænmet-
isætur og erlendir stúdentar (með fullri virð-
ingu fyrir þessum hópum) [hoppuðu] hæð sína,
[skvettu] málningu (eða var það skyr?), [org-
uðu] á Austurvelli, [semdu] ljóð og [tjölduðu]
uppi á fjalli …“ og Úlfhildur tók undir með hon-
um, fagnaði skrifunum og sagði að með þeim
væri „kominn umræðugrundvöllur fyrir þá sem
eru með óþol fyrir lopapeysum, dramatík og
málningarslettum.“ (Lesbók Mbl. 16.9. 2006.)
Í greininni „Bakkafullur lækur“ gagnrýndi
Stefán Máni virkjanaframkvæmdir við Kára-
hnjúka en sagði jafnframt að mótmælendur
hefðu grafið undan málstaðnum. Hann hélt því
fram að þegar „sjónvarpsáhorfendur [horfðu] á
lopapeysaða nýhippa kýta við löggur uppi á
öræfum [væri] eins og [rynni] upp fyrir þeim
ljós: Þessir vitleysingar geta ekki haft rétt fyrir
sér. Það bara getur ekki verið! Svona getur vel-
viljað og ástríðufullt hugsjónafólk grafið undan
eigin trúverðugleika án þess að gera sér grein
fyrir skaðanum fyrr en hann er skeður.“ (Les-
bók 12.8. 2006.) Hér bendir Stefán Máni á
áhugaverða staðreynd. Hann segir að þegar
sjónvarpsáhorfendur sjái mótmælendur á
skjánum líti þeir kjánalega út. En eins og dæm-
in úr umfjöllun fjölmiðla um mótmælendur, sem
hér hafa verið rakin, sýna er oft og tíðum dregin
upp ákveðin mynd af mótmælendum, oft án
rökstuðnings eða heimilda. Gæti ekki verið að
Stefán Máni sé að rugla saman mótmælendum
og fréttaflutningi sjónvarpsstöðva af mótmæl-
endum hér á landi?
Á nákvæmlega sama hátt og Stefán Friðrik
grípur fyrirsagnir ríkissjónvarpsins á lofti gera
Stefán Máni og Úlfhildur það einnig. Það eina
sem skilur málflutning Stefáns Mána og Úlf-
hildar frá Moggabloggurum og barnalands-
pennum er að skrif þeirra einkennir jafnvel
meiri pirringur og geðvonska út í fólk sem fer af
stað til þess eins að hafa áhrif á heiminn sem
það býr í. Það er eins og fólk vilji ekki trúa því
að það séu til manneskjur sem geri hluti af hug-
sjóninni einni, án þess að það muni græða á því
persónulega, það hljóti að búa annarlegar hvat-
ir að baki. Af hverju þessi pirringur stafar er
erfitt að svara en kannski er þetta samviskubit
þeirra sem sitja heima og hafa allar réttu skoð-
anirnar en gera ekkert. Framtaksleysið verður
nefnilega svo augljóst þegar unglingarnir einir
standa upp í hárinu á auðvaldinu og þurfa að
sitja í fangelsi fyrir.
Illugi Jökulsson: „Mótmælum mótmælt“. Blaðið 28.7.
2007.
Jón Kaldal: „Bjarnargreiði við náttúruvernd“. Fréttablaðið
27.7. 2005.
Stefán Friðrik Stefánsson: „Mótmælendum greitt fyrir hand-
töku sína“. http://stebbifr.blog.is 26.7. 2007.
Stefán Máni: „Bakkafullur lækur“. Lesbók Morgunblaðsins
12.8. 2006.
Úlfhildur Dagsdóttir: „Hnjúkar Kára og blóð úr bergi“. Lesbók
Morgunblaðsins 16.9. 2006.
„Átta mótmælendur handteknir“, mbl.is 26.7. 2007.
„Fíkniefni fundust á mótmælanda“, Morgunblaðið 2.8. 2006.
„Mótmælendur við Kárahnjúka: Stjórnvöld á varðbergi“,
Fréttablaðið 7.6. 2005.
„Virkjanir og vandræðapésar“, Morgunblaðið 28.7. 2005.
Atvinna í boði
Morgunblaðið/Júlíus
Nennir þetta fólk ekki að vinna?! „Þegar umræðan um atvinnumótmælendur er skoðuð kemur fljótt í ljós þversögn því að á sama tíma og for-
skeytið atvinna er notað í niðrandi tón um mótmælendurna eru þeir sífellt sakaðir um að nenna ekki að leggja stund á atvinnu.“
Var uppspunnin auglýsing eftir atvinnumót-
mælendum heimildin á bak við frétt ríkissjón-
varpsins um að atvinnumótmælendur fái
greitt fyrir störf sín? Einn af höfundum aug-
lýsingarinnar spyr í eftirfarandi grein og
veltir fyrir sér viðhorfum til mótmælenda.
»Heimildir fréttastofunnar,
eða heimildaleysi, er þó ekki
það sem vekur mesta athygli á
þessu máli. Viðbrögð fólks við
fréttinni eru mun áhugaverð-
ari því þau lýsa vel þrá fólks
eftir slíkum fréttum og um leið
löngun fréttastofunnar til að
færa fólki slíkar fréttir og upp-
fylla þá þrá.