Lesbók Morgunblaðsins - 15.09.2007, Blaðsíða 2

2 LAUGARDAGUR 15. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Bjarna Bjarnason
bjarnibjarnason@hotmail.com
!
Júdasarsvikaauglýsing símans er
áhugaverð. Þar gerir trúaður
grínisti sig að Júdasi, fyrir sím-
ann, en er um leið að gera sig að
píslarvætti sem skilur ekkert í
snuprum kirkjunnar. Greyið Júd-
as, enginn skilur hann og núna er
búið að krossfesta hann líka. Í
auglýsingunni sér Jesús Júdas taka við
blóðpeningunum sem geta verið pening-
arnir sem Jón Gnarr fékk sjálfur fyrir aug-
lýsinguna, frá símanum, fyrir að svíkja
trúna fyrir kapítalismann. Svo er hann
krossfestur af kirkjunni og verður fyrir vik-
ið eiginlega frelsari kapítalismans. Er
kjarninn þá að Júdas sé píslarvottur og
frelsari kapítalismans sem var bara að
krækja sér í smá aukapening? Ef það er
inntakið þá verður það að teljast góður
punktur því með því veit maður ekki hvort
verið er að upphefja kapítalismann á kostn-
að kristninnar eða öfugt. Þá er þetta ann-
aðhvort alger snilld eða til marks um að
þegar þessir tveir merkingarheimar mæt-
ast í svona auglýsingu verða þeir báðir
merkingarlega gjaldþrota.
Auglýsingin boðar að kjarni kristinnar
trúar sé léttvægt grín, að ekkert sé heilagt,
að þetta hafi bara verið smá bissniss hjá
fyndnum og skemmtilegum Júdasi Gnarr.
Þetta er aðdáunarverð hreinskilni um
hversu vanfær nútímamaður getur verið
þegar kemur að trú og því að virða nokkurn
hlut, jafnvel sjálfan sig og eigin trú. Það er
auðmjúkur persónulegur boðskapur höf-
undar. Þetta er líka til marks um að söguleg
tilfinning er engin, augnablikið er allt, þar
má hlæja að öllu, því hláturinn er æðstur,
sem er forvitnilegur boðskapur út af fyrir
sig. Þannig lagað séð er auglýsingin ör-
væntingarfullt konseptlistaverk Jóns Gnarr
og verður að teljast mjög vel heppnað. Jón
fórnar öllu fyrir boðskapinn, enda er hann
boðskapurinn. Þetta listaverk, auglýsing
símans, fórnar öllu, gerir frábærlega í sig,
en afhjúpar nútímamann í leiðinni og nær
því ótrúlega vel í gegn sem hvorttveggja í
senn lofgjörð og gagnrýni, list og lágkúra.
Að auglýsingin sé nútímatrúboð, eins og
heyrst hefur sagt, er fyndin viðbót. Að
ímynda sér að hægt sé að auglýsa trú er
eins og að ætla að boða kærleika með kyn-
lífi í sjónvarpi. Jafnvel þótt aðilar elskuðu
hvor annan er hætt við að áhorfendur upp-
lifðu það sem klám. Trú, von og kærleikur
ratar til fólks með öðrum leiðum en í gegn-
um auglýsingar, því miður kannski, því ann-
ars væri mjög gott og mjög hagkvæmt að
lifa í heiminum. Auglýsingin er tragekóm-
ísk trúarglíma einstaklings en segir lítið um
trúarkennd fólks almennt í landinu. Trúar-
boðskapur auglýsingarinnar er að fyrir
frægðina verður að selja öll prinsipp.
Eins og ég hef áður reynt að sýna fram á
í umfjöllun um Kaupþingsauglýsinguna
Hugsum lengra með John Cleese, þá er fátt
eða ekkert sem afhjúpar hugsunarhátt og
gildismat nútímans jafn vel og auglýsingar.
Menn eins og Roland Barthes hafa greint
auglýsingar afbragðsvel og lagt til aðferðir
sem nota má við það. Til að sporna við því
að fólk sé stöðug undir sprengjuregni alls-
kyns tákna í afkáralegu samhengi í auglýs-
ingum, án þess að mega vera að því að
greiða úr því, tel ég að fjölmiðlar mættu
hafa auglýsingagagnrýnendur á sínum
snærum. Þeir væru þá að fjalla um efni sem
velflestir kannast við og margir hefðu
áhuga á og væru ánægðir með að fá sund-
urgreint fyrir sig að einhverju marki. Op-
inber regluleg gagnrýnin umfjöllun um
auglýsingar gæfi líka þau skilaboð að það
væri ekki sjálfsagt að auglýsingar væru eini
áróðurinn í opinberu rými sem hefði rétt á
að ráðast að undirvitund fólks án nokkurs
viðnáms. Sá réttur auglýsinga er óþarfa
undirlægjuháttur við kapitalískt gildismat.
Auglýsingagagnrýnendur gætu líka
spornað gegn mjög slökum auglýsingum og
opnað á umræðu um forvitnilegar auglýs-
ingar eins og bæði John Cleese-auglýs-
inguna og Júdasar Gnarr-auglýsinguna.
Júdas
Gnarr
Eftir Kristján B. Jónasson
kbjonasson@gmail.com
K
æmi ég utan úr geimnum,
algerlega ófróður um ís-
lenskt samfélag en þó þess
umkominn að skilja íslenskt
mál vegna þess hve langt
ég væri kominn á þróun-
arbrautinni, hefði ég án efa ályktað að ís-
lensk stjórnvöld væru flækt í alvarleg átök.
Og líka að átökin væru tvísýn og engin
lausn á þeim væri í sjónmáli. Því í fjöl-
miðlum sjást einkennisklæddir fulltrúar
Ríkisins ítrekað í baráttu um yfirráð yfir
almannarými íslenskra þéttbýlisstaða.
Ýmsir minniháttar uppreisnarhópar láta
líka til sín taka utan baráttusvæðisins,
einkum þegar meirihluta vinnulýðsins er
gefið frí frá skyldum sínum. En andófsöflin
eru fyrirferðarmest þar sem almennarýmið
er knappast. Og einmitt á frídögum grípa
þau tækifærið og ráðast á táknmyndir Rík-
isins og skipulags þess, líkt og bíla, rúður,
ljósastaura og saklausa vegfarendur. Ríkið
greiðir táknrænar bætur til fórnarlamb-
anna og þessar bætur fara síhækkandi.
Tala þeirra sem verða fyrir eigna- og sál-
artjóni vegna átakanna hækkar stöðugt en
um leið virðist sem raunverulegt umfang
átakanna sé ekki að fullu ljóst og ýmsar
tröllasögur ganga því manna á meðal. Til
eru fræðimenn sem halda því fram að um-
fang átakanna hafi í raun minnkað ef skoð-
aðar séu fólksfjöldatölur og sýna fram á að
bætt skrásetning ofbeldisáverka og meiri
fjölmiðlaumfjöllun hafi magnað átökin í
huga fólks. Hér sé með öðrum orðum mun-
ur á veruleika og framsetningu veru-
leikans.
En við sem komum utan úr geimnum og
erum sendiboðar frá Vetrarbrautinni vitum
ekkert um það. Við horfum bara á fjöl-
miðlana. Þar sýnist okkur að fyrir skömmu
hafi orðið viss skil í átökunum. Eftir að
Ríkið hafði í raun farið halloka í baráttunni
komu tveir menn fram á sjónarsviðið sem
hvor um sig ítrekaði lögmæti yfirráða hins
opinbera yfir almannarýminu. Annar er
lögreglustjóri, hinn er borgarfulltrúi. Sam-
an takast þeir á hendur endurheimt al-
mannarýmisins úr höndum uppreisnar-
manna. Uppreisnarmenn helga sér einkum
rými með þrennum hætti: 1) Þeir hópast
saman í almannarýminu og ná þar með tök-
um á því í krafti fjöldans. 2) Þeir brjóta og
eyðileggja það sem fyrir verður eða brjóta
glerflöskur og helga sér á þann hátt rýmið.
3) Þeir skilja eftir líkamsvessa, svo sem
saur, þvag og uppsölur, á þessu sama rými
og hafa með því móti komið í veg fyrir önn-
ur afnot af því á meðan fulltrúar hins op-
inbera endurhelga sér það ekki með þrifn-
aði.
Með sókn inn í raðir uppreisnarmanna
hefur Ríkinu tekist á stuttum tíma, ef
marka má frásagnir af veruleikanum, að
hefta stjórnleysið. Átökunum er þó langt í
frá lokið. En það er meinið. Það er ekki
ljóst af fjölmiðlum hvert er raunverulegt
lokamarkmið átakanna og það gildir um
báða hópa. Annars vegar hafa uppreisnar-
öflin mjög óljós markmið sem kristallast í
því að yfirráð þeirra yfir rýminu eru stað-
bundin og skammæ og þau tapa því nánast
strax við sólarupprás. Uppreisnaröflin
halda aðeins rýminu eina nótt í einu. Hins
vegar virðist sem Ríkið sjálft sé í vafa um
hvernig lokasigurinn líti út. Fulltrúar
stjórnvalda virðast nefnilega vera hand-
bendi stjórnar sem í raun vill ekki fulln-
aðarsigur yfir óreiðuöflunum. Vildi stjórnin
í raun sigur myndi hún gera eftirfarandi: 1)
Kveða niður uppreisnaröflin með árás:
táragasi, gúmmíkúlum, fjöldahandtökum og
fjöldaréttarhöldum. 2) Koma á ströngu eft-
irliti með almannarýminu sem kvæði á um
að bæri á uppreisnarhegðun einhvers yrði
sá hinn sami þegar „tekinn úr umferð“. 3)
Öll jákvæð umfjöllun fjölmiðla um andrík-
islega hegðun uppreisnarafla í almanna-
rýminu yrði bönnuð með lögum. 4) Ríkið
sæi til þess að allir þegnar þess sem kæmu
saman á almannarýminu væru fluttir inn á
það frá hvíldarsvæðunum utan þess og aft-
ur til baka inn á hvíldarsvæðin. 5) Al-
mannarýmið yrði skilgreint baráttusvæði
með rúmar heimildir Ríkisins til að takst á
við hvers konar óreiðu. Á hvíldarsvæðunum
giltu hins vegar áfram eldri lög Ríkisins.
Með þessu móti yrði á undraskömmum
tíma hægt að vinna sigur yfir uppreisnar-
öflunum, einfaldlega vegna þess að þau
sjálf hafa ekkert skýrt markmið í baráttu
sinni. Við Vetrarbrautargestir vitum nefni-
lega það sama og margur erlendur gest-
urinn af Jörðinni veit líka: Ef mannfjöldinn
í miðbæ Reykjavíkur um helgar hefði það
markmið að taka völdin gætu stjórnvöld
aldrei stöðvað það. Ekki einu sinni með
byssukúlum.
Á meðal vor geisar stríð
Morgunblaðið/Júlíus
Uppreisnaröflin hamin „Það er ekki ljóst af fjölmiðlum hvert er raunverulegt lokamarkmið
átakanna og það gildir um báða hópa. Annars vegar hafa uppreisnaröflin mjög óljós markmið
sem kristallast í því að yfirráð þeirra yfir rýminu eru staðbundin og skammæ og þau tapa því
nánast strax við sólarupprás.“
FJÖLMIÐLAR
» Tala þeirra sem verða fyr-
ir eigna- og sálartjóni
vegna átakanna hækkar stöð-
ugt en um leið virðist sem
raunverulegt umfang átak-
anna sé ekki að fullu ljóst og
ýmsar tröllasögur ganga því
manna á meðal.
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is Auglýs-
ingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins