Lesbók Morgunblaðsins - 15.09.2007, Blaðsíða 10

10 LAUGARDAGUR 15. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Sigurbjörgu Þrastardóttur
sith@mbl.is
R
obert Löhr er lúmska týpan. Í
bláa vindjakkanum sínum,
hæglátur og kurteis, virkar
hann ekki til stórræðanna;
engin umfangsmikil líkams-
tjáning, hann er ekki mann-
gerðin sem básúnar á torgum. Samt hafa hug-
myndir hans nú ratað til fólks í 21 landi og í
ljós kemur að undir kyrru yfirborðinu er hann
hæstánægður með það: „Já, bara það að fólk
hafi fyrir því að lesa mann til enda er mikil
gjöf. Mér finnst forréttindi að upplifa að fólk
gangi beinlínis inn í ímyndunarafl mitt og
hugsanir,“ segir Löhr um velgengni fyrstu
skáldsögu sinnar, Skáktyrkjans, sem nýlega
kom út í íslenskri þýðingu Guðmundar Viðars
Karlssonar.
Frelsi skáldsögunnar
Skáktyrkinn segir furðulega sögu vélmennis
nokkurs, eins konar skákvélar, sem íbúar Vín-
arborgar standa gapandi andspænis í lok 18.
aldar. Uppfinningamaðurinn Wolfgang von
Kempelen fer með tækniundur sitt vítt og
breitt um Evrópu þar sem menn reyna hver
um annan þveran að skáka og máta vélmennið
– án árangurs og án þess að vita hvers kyns
sjónhverfing hún er. Innan í vélinn er nefni-
lega maður, dvergvaxinn Ítali, en auk þess að
vera athyglisverð rannsókn á mörkum manns-
andans er Skáktyrkinn sakamálasaga með
hraðri atburðarás. Í grunninn byggist sagan á
sönnum atburðum, því skákmennið var til, en á
meðan „uppfinningamaðurinn“ lifði komst
aldrei upp hvernig í pottinn var búið.
„Ég leyfði mér talsvert frelsi við skrifin, því
von Kempelen var í sannleika sagt ekkert
áhugaverður maður í veruleikanum. Ég tók
mér það bessaleyfi að krydda líf hans,“ segir
Robert Löhr, sem í vikunni hefur lesið úr
Skáktyrkjanum á Bókmenntahátíð í Reykjavík
og svarað tilheyrandi spurningum. „Ég tók
þátt í pallborði um sögulegar skáldsögur í dag,
og þar sagðist Tracy Chevalier [höfundur
Stúlku með perlueyrnalokk] ævinlega halda
sig við sannanlegar staðreyndir sögutímans.
Ég geri það ekki, því frá mínum bæjardyrum
séð er frásögnin mikilvægari. Ef valið stendur
á milli sagnfræðilegrar nákvæmni og
skemmtilegrar framvindu vel ég síðari kost-
inn.“
Löhr er þaulreyndur handritshöfundur fyrir
sjónvarp, kvikmyndir og leiksvið og telur að
handverk sitt mótist af því. Hins vegar séu
skáldsagnaskrifin skemmtilegri að því leyti að
höfundur bókar getur leyft sér það sem hann
lystir. „Kvikmyndahandrit er 90 mínútna
rammi, það er miklu strangara form – og í
raun erfiðara, eftir á að hyggja. Samt var það
þannig að ég lagði aldrei í að skrifa skáldsögu
því ég hélt ég réði ekki við það. En nú hef ég
uppgötvað að í bók getur maður látið atriði
taka tífalt lengri tíma en í kvikmynd og enginn
segir neitt. Handritshöfundar þurfa sífellt að
verja verk sín og rökræða þau á vinnslutím-
anum – rithöfundurinn er galvaskur einvald-
ur.“
Lífið í kollhnís
Raunar átti Skáktyrkinn upphaflega að vera
kvikmynd. Löhr rakst á söguefnið þegar hann
vann að háskólaritgerð í menningarfræðum:
„Ég skrifaði ritgerð þar sem ég bar saman
Blade Runner, kvikmynd eftir Ridley Scott, og
gotneska, þýska skáldsögu frá 19. öld, Der
Sandmann, eftir E.T.A. Hoffmann, þar sem
ungur maður verður ástfanginn af stúlku sem
reynist vera vélmenni. Í rannsóknarvinnunni
rakst ég á söguna um skáktyrkjann og held
satt að segja að hún hefði orðið að góðri bók í
höndunum á öllum skáldsagnahöfundum.
Dvergur sem situr inni í vél og teflir – þetta er
bara svo frábær hugmynd.“ Löhr skrifaði fyrst
kvikmyndahandrit í kringum hugmyndina –
sem hvergi reyndist stemning fyrir. „Svo hitti
ég af tilviljun bókaútgefanda sem spurði mig
hvað ég væri að gera. Ég endursagði stuttlega
handritið og þá stakk hann upp á því að ég
sneri því yfir í skáldsögu.“ Það gerði Löhr og
eftir að sagan seldist til Englands og Banda-
ríkjanna fór hrina réttindasölu af stað – nú er
Skáktyrkinn að koma út í Ísrael, í Tævan, á Ís-
landi o.s.frv. „Nei, það er rétt, ég hefði ekki
getað séð þetta fyrir. Samt er þetta allt fremur
áreynslulaust og ágætt,“ segir Löhr um breyt-
ingarnar á lífi sínu, en á sama tíma og hnatt-
ferð bókarinnar hófst eignuðust Löhr og unn-
ustan sitt fyrsta barn. „Ég hélt að það yrði
erfiðara að skrifa með barnsgrát í bakgrunni,
en það gengur fínt,“ bætir hann við kankvís, en
foreldarnir nýbökuðu hafa verið saman heima
fyrstu mánuðina.
Löhr hefur ennfremur farið í nokkur ferða-
lög vegna útkomu bókarinnar erlendis, en
samhliða hefur hann einhvern veginn komið
því við að skrifa nýja skáldsögu, Das Erlkönig-
Manöver, sem var að koma út í Þýskalandi (og
er til umfjöllunar á næstu síðu). Var ekkert
erfitt að fylgja Skáktyrkjanum eftir?
„Nei, ég fann aldrei fyrir pressu. Nýja bókin
er líka af öðrum toga, hún er léttari og öll laus-
ari í reipunum – ég vildi ekki gera framhalds-
bók. Ég var líka öruggari með mig í nýju bók-
inni, vissi hvaða gryfjur ætti að varast.“ Ein
„gryfjan“ að hans sögn er mont. „Sumir höf-
undar sögulegra skáldsagna vilja auglýsa hvað
þeir eru vel að sér í efninu og leiðast því út í
smáatriði sem skipta engu fyrir söguna. Ég
geri það á nokkrum stöðum í Skáktyrkjanum,
en það mun ekki koma fyrir aftur!“
Í þýsku pressunni er talað um Löhr beiti
„hinni nýju, þýsku, léttu nálgun“ á söguleg
efni, ekki ósvipað og Daniel Kehlmann og Leo-
nice Swann, þótt Löhr telji sig sjálfur ekki til
neinnar kreðsu og kynntist raunar ekki Ke-
hlmann fyrr en nú í vikunni, í Reykjavík. En
hann gengst að vissu marki við lýsingunni,
segist myndu fella sig við merkimiða eins og
„intellektúal afþreying“.
En er Skáktyrkinn á einhvern hátt greining
eða gagnrýni á samtímann, þótt hún sé sögu-
leg. Til dæmis um vélhyggju og tæknitrú?
„Já, ég held að svona saga komist ekki hjá
því. Það má til dæmis lesa vélina sem eina,
stóra myndhverfingu fyrir Netið. Allir nota
það, og eru jafnvel háðir því, en enginn veit í
raun hvernig það virkar. Á Google er hægt að
fá niðurstöður leitar á 1,3 sekúndum, þá er bú-
ið að leita í öllum heimsins upplýsingum sem
tiltækar eru á veraldarvefnum. Hvernig er það
hægt? Meira að segja pabbi, sem er prófessor í
tölvunarfræðum, skilur ekki almennilega
hvernig þetta virkar.“
Löhr segir að sumum þyki ótrúverðugt í
sögu sinni hvernig fólk er látið trúa í blindni á
blekkingu skákvélarinnar. „En það er einmitt
það eina sem er hárrétt. Fólk trúði þessu. Al-
veg eins og fólk trúir læknum og vís-
indamönnum á okkar tímum sem reglulega er
flett ofan af, eftir að þeir segjast hafa fundið
lækningu við þessu eða dulinn mekanisma í
hinu. Við viljum trúa því að sumir hlutir séu
mögulegir.“
Löhr er kátur með að vera á Íslandi og tek-
ur sérstaklega eftir því hvað hér er talað hlý-
lega um Berlín. „Það kemur mér á óvart og
fyllir mig stolti,“ segir hann. Litla fjölskyldan
býr í suðurhverfinu Schöneberg. „Það var einu
sinni svalasta hverfið í borginni, áður en múr-
inn féll, en er nú kannski í, tja, fjórða sæti. Ég
hef hugleitt að flytja í hina ofursvölu aust-
urborg, en við nánari umhugsun held ég að ég
passi ekki þar inn. Ég þyrfti alltaf að vera svo
smart,“ segir Löhr og læsir að sér bláa vind-
jakkanum.
Við viljum trúa í blindni
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Robert Löhr „En nú hef ég uppgötvað að í bók getur maður látið atriði taka tífalt lengri tíma en í kvikmynd og enginn segir neitt.“
Robert Löhr er einn af unga fólkinu sem sum-
ir segja að hafi breytt andrúmsloftinu í þýsk-
um bókmenntum, létt það. Hann er gestur á
Bókmenntahátíð í Reykjavík og ræðir hér um
skáldsögu sína Skáktyrkjann sem kom út í ís-
lenskri þýðingu í vikunni.