Lesbók Morgunblaðsins - 15.09.2007, Síða 3

Lesbók Morgunblaðsins - 15.09.2007, Síða 3
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 15. SEPTEMBER 2007 3 Eftir Þormóð Dagsson thorri@mbl.is S em táningur heillaðist Tracy Chevalier af ljóðum Williams Bla- kes og málverkum Jans Vermeers. Hrifn- ingin jókst með ár- unum þar til hún fann sig knúna til að kynnast betur þessum merkilegu persónum á bak við listaverkin. Hún ákvað að besta leiðin til þess væri að skrifa þær inn í skáldsögur. Í met- sölubókinni Stúlka með perlueyrna- lokk brá hún upp leyndardómsfullri mynd af málaranum hollenska og núna hefur enska skáldið og mál- arinn William Blake öðlast líf í nýj- ustu bók hennar Neistaflugi. Reynsla og sakleysi Sagan gerist í London árið 1792 á þeim tíma sem William Blake er að skrifa sinn þekkta ljóðabálk Songs of Experience en nokkrum árum áð- ur hafði hann gefið út ljóðabálkinn Songs of Innocence. „Þetta er skáldsaga sem skoðar hugmyndirnar um sakleysi og reynslu og ferðalagið þarna á milli,“ segir Tracy Chevalier. „Sagan segir frá tveimur börnum sem eru ná- grannar Williams Blakes, Maggý og Jem. Maggý er Lundúnastúlka sem hefur upplifað margt. Jem aftur á móti flyst til London úr sveitinni og er í hlutverki sakleysingjans. Sagan fjallar um hvernig Jem fullorðnast og öðlast reynslu og það hvernig Maggý enduruppgvötar eigið sak- leysi. Skoðað er hvort sakleysið og reynslan séu raunverulegar and- stæður eða hvort þessi fyrirbæri séu óaðskiljanleg. Saga þeirra kallast svo á við ljóðabálkinn sem William Blake er að skrifa á þessum tíma, Songs of Experience, og eldri ljóða- bálk hans Songs of Innocence.“ Allar skáldsögur Chevalier gerast að einhverju eða öllu leyti í fortíðinni og bregða gjarnan upp nokkuð ná- kvæmri mynd af hversdagslegu lífi og umhverfi viðkomandi tíma. Það er ljóst að mikil sagnfræðileg heim- ildavinna liggur að baki hverri bók hennar. – Hefurðu alltaf haft áhuga á sagnfræði? „Nei, nefnilega ekki og ég lærði ekki mikla sagnfræði í háskóla. Mín fyrsta skáldsaga, The Virgin Blue, er hálfpartinn samtímaleg og hinn helmingurinn er sagnfræðilegur. Upphaflega átti sagnfræðilegi þátt- urinn að vera örlítill hluti sögunnar en ég komst að því að mér fannst miklu skemmtilegra að skrifa sagn- fræðilegu kaflana en þá sam- tímalegu. Þannig að í næstu bók, Stúlka með perlueyrnalokk, tók ég skrefið til fulls og hvarf að öllu leyti inn í fortíðina. Í rauninni hefur það komið mér svolítið á óvart að ég skuli hafa farið þessa leið í skáld- sagnargerð.“ Rannsókn sem vindur upp á sig – Hvernig undirbýrðu skáldsögur þínar? „Yfirleitt þegar ég fæ hugmynd að bók þá byggist hún á einhverri hug- ljómun. Ég sá sýningu á verkum hans í Tate-safninu í London árið 2001 en ég hef alltaf verið mikill aðdáandi ljóða hans. Þegar ég virti fyrir mér málverkin fannst mér að hann hlyti að hafa verið geðveikur eða á einhverjum eiturlyfjum. Ég vildi virkilega komast að því hvort það hefði verið tilfellið, hvort hann hafi í raun verið geðveikur eða á lyfj- um, og eina leiðin til þess, að mér fannst, var að skrifa skáldsögu um manninn. Og þannig varð hug- myndin að bókinni til. Það sama er að segja um Stúlku með perlueyrnalokk en þegar ég sá málverkið eftir Vermeer hugsaði ég með sjálfri mér: „Af hverju er hún svona á svipinn?“ Mig langaði til að komast að því og þess vegna skrifaði ég bókina. Þessar vangaveltur mínar yfir verkunum urðu þá eins konar upphafspunktur að skáldsögunum,“ segir Chevalier og heldur áfram: „Þegar ég var að afla heimilda um Blake ákvað ég að einblína á árið 1792 þegar hann var að semja ljóða- bálkinn Songs of Experience. Þar af leiðandi fór ég að leita uppi allar heimildir sem ég gat fundið um Lambeth á þessu tímabili, þar sem Blake bjó, og jafnframt um London og um England. Ég kynnti mér sögulegt umhverfi Evrópu þessa tímabils, einkum Frakklands, og las mér til um byltinguna o.s.frv. Rann- sóknarvinnan hefst þannig upp af einum punkti og síðan vindur hún sí- fellt upp á sig. Út frá þeirri vinnu bý ég mér til myndir í höfðinu af húsinu sem persónurnar búa í, af garðinum, hverfinu, London þess tíma og þar fram eftir götunum. Smám saman fæ ég mynd af því hvernig hið hvers- dagslega líf var á þessum stað og tíma. Þetta er afar langt ferli en það tók mig um ár að lesa mér til fyrir þessa bók enda hefur verið skrifað mjög mikið um Blake og um þetta tímabil í Evrópu.“ Áhrifavaldar – Að hverju hugarðu sérstaklega þegar þú skrifar sögufrægar persón- ur eins og Blake og Vermeer inn í skáldsögurnar þínar? „Það er svolítið vandaverk. Málið er að í bókinni er William Blake alls ekki í aðalhlutverki – hann er að- allega í bakgrunninum. Maður verð- ur engu að síður var við nærveru hans og maður nemur hann í gegn- um viðbrögð persónanna sem eru í samskiptum við hann. Því er eins farið með Vermeer í Stúlku með perlueyrnalokk. Lesandinn kemst aldrei inn í höfuðið á Vermeer og veit þar af leiðandi aldrei hvað hann er að hugsa. Lesandinn sér hann alltaf í gegnum augu stúlkunnar. Ég ákvað að mig langar ekki til að skyggnast inn í huga þessara sögu- frægu persóna því þá yrðu bæk- urnar að ævisögulegum skáldsögum. Og það er ekki beint þörf á þeim enda nóg til. Það eru aftur á móti ekki eins margar bækur til um það hvernig þessar persónur höfðu áhrif á fólkið í kringum sig. Ég reyni þar af leiðandi að forðast að bregða upp fullmótaðri mynd af þeim og fyrir vikið verða þær svolítið leynd- ardómsfullar. Leyndardómur þeirra gerir þær sömuleiðis áhugaverðari, sérstaklega í tilfelli Vermeers, en það sem gerir hann einmitt svona hrífandi persónu er þessi leynd- ardómsfulla hlið hans.“ Blake og Björk „Frá því ég var táningur hef ég verið hrifin af verkum Williams Blakes en ég var einmitt einnig mikill aðdáandi Vermeers þegar ég var táningur. Þannig að ég virðist skrifa töluvert um það sem ég hreifst af sem tán- ingur. Ég lærði bókmenntafræði í háskóla og þar las ég ljóð Williams Blakes. Svo þegar ég flutti til Lond- on kynntist ég Blake betur en þar er hann heilmikið „íkon“ og fólk talar mikið um hann. Þegar ég síðan sá málverkin hans í fyrsta skipti á Tate-safninu náði hrifning mín há- marki og mér fannst ég þurfa að vita meira um hann.“ – Hvað er það við William Blake sem heillar þig? „Ég er mjög heilluð af því hversu mikill sérvitringur hann var. Hann var mjög á skjön við samfélagið og fólk átti erfitt með að skilja hann. Hans sótti áhrif sín úr alls kyns hug- sýnum sem hann fékk, eins konar of- skynjunum þar sem hann sá t.d. engla, og hann var í miklu sambandi við látinn bróður sinn. Hann sagðist jafnframt hafa séð Guð þjóta inn um gluggann hjá sér og öskra á sig þeg- ar hann var fjögurra ára gamall. Blake talaði um þessi atriði af mikilli alvöru. Mér finnst það mjög heillandi hversu trúr hann var þess- um hugsýnum og hann freistaðist aldrei til að gera verk sín aðgengi- legri og meira heillandi fyrir fólk. Hann fór algjörlega eigin leiðir. Mér finnst sérstaklega áhugavert að velta því fyrir mér hvort litið væri á hann sem framandi sérvitring ef hann væri uppi í dag en ég er nokk- uð viss um að svo væri. Hann er ein af þessum persónum sem tilheyra engum ákveðnum tíma. Það er eins með Björk. Ef hún myndi búa til tónlist eftir 200 ár myndi fólki ábyggilega þykja hún framandi og eins ef hún hefði búið til tónlist á dögum Williams Blakes. Að því leyti minnir hún mig á Blake.“ Fólkið á bak við goðsagnirnar Bandaríski metsöluhöfundurinn Tracy Chevalier er stödd á Bók- menntahátíð í Reykjavík en nýjasta skáldsaga hennar Neistaflug kom nýverið út í íslenskri þýðingu Sölva Björns Sigurðssonar. Blaðamaður hitti höfundinn og ræddi við hana um sagnfræði, skáldskap, sérvitr- inga og fleira. Morgunblaðið/Kristinn Sagnfræðileg Rithöfundurinn Tracy Chevalier fékk hugmyndina að skáldsögunni Neistaflug þegar hún var að virða fyrir sér málverk eftir William Blake á sýningu í Tate-safninu í London. » „Það eru aftur á móti ekki eins margar bækur til um það hvern- ig þessar persónur höfðu áhrif á fólkið í kringum sig. […] Ég reyni þar af leiðandi að forðast að bregða upp fullmótaðri mynd af þeim og fyrir vikið verða þær svolítið leyndardómsfullar.“ Eftir Gauta Kristmannsson gautikri@hi.is Páll Baldvin Baldvinsson, sérstakur álits- gjafi bókmenntaþáttarins Kiljan, var alveg svellkaldur þegar hann var spurður út í Bókmenntahátíðina sem nú stendur yfir og gerði hann lítið úr þeim bókum sem eru að koma út af því tilefni, það væri verið að dúndra út þýðingum á „vönduðum sölubók- menntum“, „skófla þeim út“ og að þýðingar á bókmenntum væru „iðnaður niðurgreidd- ur af skattfé“. Af þessum staðhæfingum álitsgjafans mætti ætla að þýddar bækur á Íslandi séu fremur lítilfjörlegar sölubók- menntir sem greiddar séu að mestu af skattfé borgaranna. Þetta er svolítið skondið þegar staðhæf- ingar hans eru bornar saman við staðreyndir. Á síðasta ári komu vissulega út nokkrir reyfarar og ástarsögur í þýðingu, en þær bækur voru fæstar, ef nokkur, styrktar af Þýðingasjóði. Hins vegar komu út klassískir höf- undar eins og Jane Aus- ten, Joseph Conrad, Mary Shelley, Thomas Hardy, Franz Kafka, Emily Brontë, Federico García Lorca, François Mauriac og Nikolaj Gogol; af nýrri höfundum má nefna Gabriel García Márquez, Paulo Coelho, Paul Auster, Philip Roth, Richard Brautigan og Ian McEwan. Af höfundum fræðirita má nefna Ágústínus, Immanuel Kant, Friedrich Schiller, Konfúsíus, Pierre Bourdieu og Mil- an Kundera. Þegar litið er síðan til þess að Þýð- ingasjóður, sem lagður var niður með lögum um Bókmenntasjóð sem enginn veit enn hvernig á að starfa, hafði heilar 12 milljónir króna af skattfé á síðasta ári til að nið- urgreiða „iðnaðinn“, sem vissulega styður fjölmargar aðrar iðngreinar eins og hönnun, umbrot, prentun og auglýsingar svo nokkuð sé nefnt, þá verða fullyrðingar Páls Bald- vins í meira lagi sérkennilegar. Ég er hræddur um að þetta þætti mörgum auð- manninum vera hreint smælki í risnunni hjá sér, svo ekki sé talað um aðrar nið- urgreiddar starfsgreinar. Til samanburðar má nefna að launasjóður rithöfunda hefur til ráðstöfunar 480 mánaðarlaun lektors við háskóla til að greiða niður íslenska frum- framleiðslu bókmennta og þótt það fé renni ekki til útgefenda, þýðir það þó að þeir fá yfirleitt bækur atvinnuhöfunda til útgáfu, því markaðurinn hér stæði engan veginn undir flórunni hér annars. Engum dettur hins vegar í hug að tala um að verið sé að dúndra eða skófla út iðnaðarbókmenntum niðurgreiddum af skattfé þótt svona sé mál- um fyrir komið. Það er eðlilegt að gerð sé sú krafa til þeirra sem teljast álitsgjafar á niðurgreiddum fjölmiðli þjóðarinnar að þeir séu sæmilega upplýstir um það sem þeir fjalla um. Þýðingaiðnaður? Páll Baldvin Baldvinsson Höfundur er þýðingafræðingur og formaður Bandalags þýðenda og túlka.

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.