Lesbók Morgunblaðsins - 15.09.2007, Síða 4

Eftir Þröst Helgason
throstur@mbl.is
D
aniel Kehlmann var
mættur í móttökuna á
Hótel Holti þegar ég
kom þangað á tilsettum
tíma kl. 10. Hann var að
spyrja starfsmann hót-
elsins um mig, blaða-
manninn sem ætti að
vera mættur að tala við hann. Ég var svo tím-
anlega að ég heyrði spurninguna en þó aug-
ljóslega ekki nógu tímanlega. Ég lagði hönd á
öxl hans og spurði, Kehlmann? Já, sagði hann
og brosti, það er ég. Ég kynnti mig og við
gengum inn í koníaksstofuna á Holtinu sem
mér hefur alltaf fundist vera eins konar
nítjándu aldar fyrirbæri, það er einhver róm-
antískur þungi í leðursófunum og massífum
mahónískápunum og svo gera hálfkæfð ljósin
sitt. Þetta var tilvalið lókal fyrir spjall okkar.
Kehlmann hefur skrifað skáldsögu um það
Svona er sagan ósa
Ég er ekki hrifinn af sögulegum skáldsögum,
segir þýski rithöfundurinn Daniel Kehlmann
sem er gestur Bókmenntahátíðar í Reykjavík
en hann hefur skrifað sögulega skáldsögu
sem var næstmest selda skáldsaga heims á
síðasta ári. Þessi velgengni virðist stangast á
við viðhorf hans til bókmenntategundarinnar
en hún kemur engum á óvart sem lesið hefur
bókina. Hún dregur upp bráðfyndna og
snjalla mynd af þýsku þjóðarsálinni.
hvernig er að vera Þjóðverji. Hún heitir Mæl-
ing heimsins og kom út í bráðgóðri íslenskri
þýðingu Elísu Bjargar Þorsteinsdóttur í vik-
unni. Mæling heimsins segir frá tveimur
þekktustu sonum þýskrar nákvæmni, Carls
Freidrichs Gauss og og Alexanders von Hum-
boldt en þeir rannsökuðu heiminn hvor á sinn
hátt á átjándu og nítjándu öld.
Þetta er bók sem sprettur upp úr áhuga
mínum á vísindum sem hefur verið viðvarandi
alveg frá því ég var í barnaskóla, segir Ke-
hlmann. Síðan fór ég til Mexíkó fyrir stuttu og
kynntist sögu Humboldts. Hann kannaði lönd
og mældi um alla Mið-Ameríku en það sem
vakti sérstaka athygli mína var hvað hann var
ótrúlega fyndinn maður án þess að ætla sér að
vera fyndinn. Hann lenti svo oft í skrýtnum að-
stæðum sem leiddu til misskilnings. Hann
skildi ekki menningu heimamanna og þeir ekki
hann. Þegar hann gróf upp líkamsleifar ind-
jána skildi hann ekki af hverju heimamönnum
bauð við því. Á siglingu sinni yfir Atlantshafið
fór hann með skipi sem mjög reyndur spænsk-
ur sæfari stýrði. Humboldt þótti ástæða til að
upplýsa manninn um það hvernig ætti að stýra
skipinu í höfn, ekki vegna þess að hann óttaðist
að þeir kæmust ekki á leiðarenda heldur til
þess að svala fullkomnunaráráttu sinni. Þetta
er augljóslega efni í fyndna skáldsögu, hugsaði
ég.
Síðan segist Kehlmann hafa komist að því að
Gauss fór í heimsókn til Humboldt árið 1828
en um Gauss hafði hann heyrt fjölda fyndinna
sagna í barnaskóla. Gauss var undrabarn,
stærðfræðiséní, leiðrétti bókhald föður síns
þegar hann var þriggja og leysti reikniþrautir
barnaskólakennara síns á augabragði.
Þegar ég komst að því að þessir tveir
helstu vísindamenn Weimar-tímans hefðu í
raun og veru búið saman í tvær vikur sá ég
fyrir mér skáldsögu um líf þeirra, heldur Ke-
hlmann áfram, samhliða ævisögur um tvo
menn sem vildu skilja allan heiminn en voru
gjörólíkir að öllu öðru leyti. Annar þeirra fór
út um allar koppagrundir að mæla heiminn en
hinn fór hvergi en mældi líka heiminn á sinn
hátt eða skapaði grundvöll fyrir þá sem vildu
mæla heiminn.
Um mikilleik og geggjun hinnar
þýsku hámenningar
Þetta er bók um það hvernig Þjóðverjar
hugsa, segi ég.
Já, þetta er bók um það hvernig er að vera
Þjóðverji, segir Kehlmann og hlær. En þetta
er nokkuð sem erlendir lesendur mínir hafa
orð á en Þjóðverjar nefna aldrei. Bókin fjallar
um bæði mikilleik og geggjun hinnar þýsku
hámenningar. Í Humboldt birtist Weimar-
klassíkin í sinni tærustu mynd, áherslan á
frelsi, á virði mannsins og skilningin en á
sama tíma er svo margt sem hann skilur ekki
sjálfur og hann býr yfir þeim eiginleika að sjá
einfaldlega ekki það sem hann vill ekki sjá.
Sagan gerist einmitt þegar þessi húmaníska
afstaða til lífsins, sem má rekja til Goethes og
Schillers, fór úr tísku og þýsk þjóðern-
ishyggja varð til, þegar hlutirnir tóku að
breytast til hins verra í þýskri menning-
arsögu.
Bókin er full af skáldskap
Mæling heimsins er gríðarlega vinsæl bók.
Hún var næstmest selda skáldsaga heims á
síðasta ári. Hefur verið þýdd á 37 tungumál.
Er ástæðan fyrir þessum vinsældum hugs-
anlega sú að Kehlmann hæðist að löndum sín-
um í bókinni.
Hann er efins um það.
Ég held að ástæðan fyrir því að bókin er vin-
sæl í Þýskalandi sé sú að öll bókaheimili þar
verði að eiga eintak vegna allrar umræðunnar
um verkið. En þegar bók verður svona vinsæl
verður óhjákvæmilega til einhver misskiln-
ingur um innihald hennar og þessi misskiln-
ingur er oft skapandi. Ég held til dæmis að
margir áhugamenn um sögu og vísindasögu
kaupi bókina. Fólk vill vita hvernig hlutirnir
voru í raun og veru. En hvað eftir annað læt ég
persónur sögunnar segja að svona hafi hlut-
irnir ekki gerst. Fólk ætti ekki að lesa þessa
bók ef það fýsir að vita hvernig hlutirnir gerð-
ust í raun og veru. Bókin er full af skáldskap.
Hún segir kannski frekar frá því hvernig hlut-
irnir hefðu getað gerst.
Ekki hrifinn af
sögulegum skáldsögum
Það eru til ýmsar hugmyndir um það hvernig
eigi að skrifa sögulega skáldsögu og hvaða
hlutverki þær eigi að gegna. Sumir segja að
þær eigi ekki síður að endurspegla eða fjalla
um ritunartímann en sögutímann. Hvaða aug-
um lítur þú þessa bókmenntagrein?
Ég leit á ritun þessarar skáldsögu sem til-
4 LAUGARDAGUR 15. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók