Lesbók Morgunblaðsins - 06.10.2007, Blaðsíða 6

6 LAUGARDAGUR 6. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Ásgeir H. Ingólfsson
Franska þokkadísin Julie Delpyer mörgum eftirminnileg úr
myndum Richard Linklaters Before
Sunrise og Before Sunset. Sú síðari
gerist í heimaborg hennar, París, en
hún dregur dár
að Parísar-
rómantíkinni í
sinni fyrstu mynd
sem leikstjóri, 2
Days in Paris.
Þar leikur Delpy
gifta konu sem
fer með banda-
rískum eig-
inmanni sínum
(leiknum af Adam
Goldberg) til Evrópu til þess að
reyna að glæða löngu kulnaðar
glæður – með takmörkuðum ár-
angri, enda eru tengdaforeldrar með
í för og gamlir kærastar á hverju
götuhorni. Delpy hefur ágætis skóla
að baki og er því vel undirbúin fyrir
leikstjórnarfrumraunina en síðan
hún hóf kvikmyndaleik átta ára
gömul hefur hún leikið aðalhlutverk
hjá leikstjórum á borð við Jean-Luc
Godard, Carlos Saura, Agnieszka
Holland, Jim Jarmusch og Krzysztof
Kieslowski en hún slær þeim þó við
með því að skrifa handritið, klippa
myndina, framleiða hana og semja
tónlistina (en hún hefur gefið út
hljómdisk með eigin lögum og söng
nokkur þeirra í Before Sunset) til
viðbótar við leik og leikstjórn.
  
Ný-sjálenskileikstjórinn
Andrew Niccol
heldur áfram
ferðalagi sínu aft-
ur í tímann með
Dali & I: The
Surreal Story.
Niccol varð fyrst
frægur fyrir stað-
leysumyndir á
borð við The Truman Show (sem
hann skrifaði handritið að), Gattaca
og S1m0ne sem hafa reynst furðu
sannspáar um framþróun raunveru-
leikaþátta, erfðarannsókna og sýnd-
arleikara. Þá snéri hann aftur til nú-
tímans í síðustu mynd sinni, The
Lord of War. Nú er fortíðin næst á
dagskrá og hann hefur fengið Al
Pacino (S1m0ne) til liðs við sig á nýj-
an leik en Pacino mun leika sjálfan
Salvador Dali í Dali & I. Ég-ið í titl-
inum vísar til listaverkaumboðs-
mannsins Stan Lauryssens sem Dali
tók undir verndarvæng sinn og er
hann leikinn af írska leikaranum
Cillian Murphy sem undanfarið hef-
ur verið að sanna sig betur og betur
sem einhver forvitnilegasti leikari
sinnar kynslóðar. Myndin gerist á
sjöunda og áttunda áratugnum, þeg-
ar Dali hafði þegar málað sín merk-
ustu verk, og var aðallega mikill og
fyrirferðarmikill karakter. Sem
sumir vilja meina að geri Pacino full-
kominn fyrir hlutverkið.
  
Breski grínleikarinn RickyGervais hefur löngu sannað sig
á sjónvarpsskjánum með The Office
og Extras en hingað til hafa hlut-
verk hans í kvikmyndum ekki verið
neitt mikið stærri
en þau statista-
hlutverk sem
Andy Millmann
fékk. Það mun þó
breytast með
This Side of
Truth, sem
Gervais leikstýrir
raunar einnig
ásamt Matt Rob-
inson. Sagan ger-
ist í hliðarheimi sem svipar um flest
til okkar veraldar – nema í þessum
heimi hefur enginn nokkru sinni log-
ið. Leikarar eru sagnamenn sem
segja sögur sem eru fullkomlega
sannleikanum samkvæmar. Gervais
er einn þessara leikara og hann er að
verða uppiskroppa með almennilega
sögur – þar til hann tekur upp á því
að segja fyrstu lygi heimsins. Fljót-
lega er hann orðinn helsti sagna-
maður heimsins enda samkeppnin
ekki mikil fyrir góðar lygasögur.
KVIKMYNDIR
Julie Delpy
Ricky Gervais
Al Pacino
Eftir Björn Þór Vilhjálmsson
vilhjalmsson@wisc.edu
Alþjóðlega kvikmyndahátíðin í Reykjavík(eða RIFF – Reykjavik InternationalFilm Festival) lét fyrst á sér krælahaustið 2004 þegar haldin var þema-
tengd hátíð og efnt til málstofu um hlutverk og
gildi kvikmyndahátíða. Fyrsta stóra hátíðin var
síðan haldin haustið 2005, á árvissum tíma í lok
september/byrjun október, en hún gaf ótvírætt
tóninn fyrir það sem koma skyldi.
Alþjóðlega kvikmyndahátíðin sótti sér ljóslega
fyrirmyndir í stórar alþjóðlegar hátíðir eins og
þær gerast bestar og hafði þar fengið til liðs við
sig reyndan dagskrárstjóra úr kvikmyndahátíða-
heiminum, Dimitri Eipides, en liðveisla hans hef-
ur án efa skipt umtalsverðu máli fyrir vöxt hátíð-
arinnar og þróun. Gildi og virkni kvikmynda-
hátíða á borð við þær sem RIFF vildi skipa sér í
flokk með stendur eða fellur nefnilega með því
hversu góða yfirsýn aðstandendur hennar hafa
yfir nýlega strauma og stefnur í alþjóðlega kvik-
myndalandslaginu, en með myndavali sínu
undanfarin ár hefur RIFF að mínu mati tekist að
staðfesta stöðu sína á þessum markaði.
Styrkleiki hátíðarinnar sést kannski einna best
ef hún er borin saman við aðrar sambærilegar (en
eldri, þekktari og ríkari) kvikmyndahátíðir á borð
við London Film Festival, en undanfarin tvö ár
hefur RIFF verið fyrri til við sýningar á ýmsum
lykilmyndum sem síðar hafa dúkkað upp þar!
Báðar hátíðarnar eiga það sameiginlegt að vera
ekki sölumiðstöð fyrir dreifingaraðila (eins og
Cannes, Sundance, og jafnvel Toronto) heldur
taka frekar mið í vali sínu af áhorfendavænt-
ingum og gæðum myndanna sem þar eru sýndar.
Ég held að óhætt sé að halda því fram að hátíð-
inni hafi (að hluta til) verið beint gegn þeirri þró-
un sem hafði átt sér stað undanfarin ár á Íslandi,
þar sem kvikmyndahátíðir samanstóðu í grunninn
af „listrænum“ myndum sem kvikmyndahúsin
áttu dreifingarréttinn að en höfðu ekki áhuga, þor
eða getu til að sýna í almennum sýningum. Þess í
stað var þeim safnað saman í eins konar „kippu“,
sem ég myndi frekar vilja kalla „gettó“, og voru
sýndar allar saman á ákveðnu og afmörkuðu tíma-
bili.
Það sem áhorfendum var þar boðið upp á var
ekki einvörðungu lélegt úrval (myndirnar voru
ekki „valdar“ á hátíðina í neinum eiginlegum
skilningi, réttinda- og samningsmál við erlenda
(jafnan bandaríska) dreifingaraðila ákvörðuðu
hvað var sýnt) heldur oft gamalt efni sem á engan
hátt endurspeglaði það sem efst var á baugi í kvik-
myndaheiminum.
Þá er ekki síður ánægjulegt að sjá hvernig
RIFF hefur markað sér sérstöðu sem listahátíð í
víðum skilningi og á breiðum grundvelli með því
að tengjast og bjóða upp á viðburði á sviði tónlist-
ar og myndlistar samhliða eiginlegri dagskrá
kvikmyndahátíðarinnar. Megi hún lengi lifa!
Gyllti lundinn flýgur
ERINDI » Styrkleiki hátíðarinnar sést
kannski einna best ef hún er
borin saman við aðrar sambæri-
legar (en eldri, þekktari og rík-
ari) kvikmyndahátíðir á borð við
London Film Festival, en undan-
farin tvö ár hefur RIFF verið
fyrri til við sýningar á ýmsum
lykilmyndum sem síðar hafa
dúkkað upp þar!
Eftir Björn Norðfjörð
bn@hi.is
G
ullaldarskeið vestrans er samofið
klassíska tímabilinu í Hollywood
(ca 1920-55) þegar stóru kvik-
myndaverin sendu frá sér tugi
vestra á hverju ári, og reyndar
voru b-mynda framleiðendurnir
Republic og Monogram engir eftirbátar þeirra.
Vestrunum fækkar svo hratt er á líður 6. áratug-
inn, en þótt vestrinn hafi þannig færst út á jað-
arinn – líkt og kúreka sæmir – hefur hann aldrei
horfið með öllu af sjónarsviðinu. Jafnskjótt og lýst
hefur verið yfir falli hans grípur hann til sexhleyp-
unnar á ný.
Ofurvestrinn
Þessir nýju vestrar, eins og raunar sjónvarps-
þáttaröðin Deadwood, eru ólíkir klassísku vestr-
unum hvað það varðar að þeir fjalla að einhverju
leyti um sjálfa greinina – búa yfir meðvitund um
stöðu sína sem vestrar. Þótt þeir virðist hvað þetta
varðar nýstárlegir má að minnsta kosti rekja
þessa meðvitund aftur til áranna sem kennd eru
við nýju Hollywood (ca 1965-1980) er vestrinn
gegndi lykilhlutverki í almennu uppgjöri við klass-
íska skeiðið. Og raunar skrifaði franski kvik-
myndafræðingurinn André Bazin þegar um miðj-
an sjötta áratuginn um svipaða eiginleika í
vestrum sem framleiddir voru á sjálfu klassíska
skeiðinu. Í ritgerðinni „Þróun vestrans“ hélt hann
því fram að í lok fjórða áratugarins hefði vestrinn
náð fullkomnu jafnvægi í þema og formi í myndum
á borð við Stagecoach (1939, John Ford), Destry
Rides Again (1939, George Marshall), The Wester-
ner (1940, William Wyler) og Virginia City (1940,
Michael Curtiz). Þetta voru hreinræktaðir vestrar
og fullkomnir sem slíkir. Ofurvestrinn sem fylgir í
kjölfarið, ekki síst fyrir tilstilli stríðsins að mati
Bazin, er alltaf eitthvað annað og meira (sem þýðir
ekki endilega betra). Bazin skrifaði: „Ofurvestrinn
er vestri sem myndi skammast sín fyrir að vera
einungis hann sjálfur, og leitar að öðru áhugasviði
til að réttlæta tilveru sína – fagurfræðilegu, sam-
félagslegu, siðferðislegu, sálfræðilegu, pólitísku
eða erótísku. Í stuttu máli, einhverju sviði er
stendur utan við greinina en er ætlað að auðga
hana.“ Á meðal dæma Bazin eru The Ox-Bow Inci-
dent (1943, William Wellman) sem tekur fyrir
hengingar á blökkumönnum án dóms og laga í
gervi vestra, Fort Appache (1948, John Ford) sem
tekur að endurskoða ímynd indíána í vestrum,
High Noon (1952, Fred Zinneman) sem gagnrýnir
McCarthyisma bandarísks samfélags, og ekki síst
Shane (1953, George Stevens) sem Bazin telur
ganga lengst ofurvestranna þar sem hún gerir
sjálfa goðsögn villta vestursins að umfjöllunarefni
sínu. Hvað það varðar vísar Shane fram til hinnar
róttæku endurskoðunar sem átti sér stað á grein-
inni á áttunda áratugnum.
Villta vestrið afhjúpað
Kannski mætti segja að spagettí-vestrinn hefði
dregið fram fagurfræði og jafnvel hugmyndafræði
vestrans með stórkostlegum ýkjum sínum, en það
er líklega fyrst með tilkomu vestra nýju Holly-
wood að tekið er til við að grafa undan gildum
hans. Mynd Sam Peckinpah Ride the High
Country (1962) gaf tóninn í upphafsatriði myndar-
innar þar sem kúreki á hestbaki þarf að játa sig
sigraðan fyrir úlfalda í kapphlaupi á einhvers lags
vestrasýningu eða skemmtun. Í The Wild Bunch
(1969) sýndi hann vestrið á ofbeldisfullri hátt en
áður þekktist og vildu sumir tengja það bersögul-
um ímyndum af hryllinginum í Víetnam – sem var í
brennidepli í Little Big Man (1970) þar sem fjölda-
morð riddaraliðsins á indíánum stóðu fyrir sam-
bærilega glæpi í Víetnam. Hvað varðar afhjúpun á
greininni og goðsögnum villta vestursins gekk þó
enginn leikstjóri jafn langt og Robert Altman, sem
í Buffalo Bill and the Indians, or Sitting Bull’s
History Lesson (1976) sýndi vestrið sem sögulegt
fjölleikahús Bill Cody og lagði með því áherslu á
tilbúning þess og æði vafasama hugmyndafræði.
Þekktari er þó mynd Altman McCabe and Mrs.
Miller (1974) þar sem vestrið birtist sem ömurleg-
ur staður – uppfullur af skúrkum og án hetja – er
laut ólögum óhefts kapítalisma. Þetta er í raun
undirstaða hinnar frábæru seríu Deadwood sem
staðfestir m.a. skuld sína með Altman-leikaranum
Keith Carradine. Það var svo óneitanlega við hæfi
að nýja Hollywood skyldi renna sitt skeið með
myrkum og mögnuðum vestra: Heaven’s Gate
(1980, Michael Cimino).
Óskar eftir 63 ár
Aftur lifnaði yfir vestranum með myndum Kevin
Costner Dances with Wolves (1990) og sérstaklega
Clint Eastwood The Unforgiven (1992), sem eru
einu vestrarnir (nema ef vera skyldi Midnight
Cowboy [1969, John Schelsinger]!) sem unnið hafa
Óskar fyrir bestu mynd sem gefur til kynna að
kvikmyndasamfélagið í Kaliforníu hafi fyrst ný-
verið farið að taka vestrann alvarlega. The Quick
and the Dead (1995, Sam Raimi) og Dead Man
(1995, Jim Jarmusch) fylgdu í kjölfarið, en vestr-
inn virtist aftur horfinn af sjónarsviðinu þegar
sjónvarpsserían Deadwood var frumsýnd við afar
góðar undirtektir árið 2004. The Proposition (2005,
John Hillcoat), The Three Burials of Melquiades
Estrada (2005, Tommy Lee Jones), Brokeback
Mountain (2005, Ang Lee) og nú bæði 3:10 to
Yuma (2007, James Mangold) og The Assass-
ination of Jesse James by the Coward Robert
Ford (2007, Andrew Dominik) sýna að vestrinn fer
ekki síður mikinn á hvíta tjaldinu um þessar
mundir. „Ég held bara að enginn geti sigrað hann
Láka enn.“
Eftir gresjunni kemur maður …
Um þessar mundir er verið að sýna endurgerð
vestrans 3:10 to Yuma í kvikmyndahúsum hér-
lendis, og þann annan nóvember verður frum-
sýnd myndin The Assassination of Jesse James
by the Coward Robert Ford. Þessar tvær myndir
hafa verið nokkuð í umræðunni undanfarið og
jafnvel rætt um endurvakningu vestrans. Líkt og
rifjað er upp hér fer því þó fjarri að þetta sé í
fyrsta skipti sem líf glæðist á ný með vestranum.
Einvígi Keith Carradine felldur í einvígi í miklum vetrarhörkum. Úr vestra Robert Altman McCabe and Mrs. Miller.