Lesbók Morgunblaðsins - 06.10.2007, Síða 10

10 LAUGARDAGUR 6. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Svein Ólafsson
sveinn@hi.is
B
ókaútgáfa er lífleg hér á landi og
við getum borið okkur saman
við öflugustu löndin á þessu
sviði, Svíþjóð og Bretland, sé
miðað við höfðatöluna. Fréttir
af samruna eldri forlaga og
uppgangi nýrra berast nú í aðdraganda jóla-
vertíðar. Þetta er gömul saga og ný. Eins og á
Vesturlöndum er útgáfan líflegust fyrir jólin
og annasömustu mánuðirnir í útgáfu sept-
ember til desember. Á þeim tíma er hægt að
heimsækja bókamessur í öllum nágrannalönd-
um okkar. Sumar þeirra, eins og bókamessan í
Frankfurt og Bok & bibliotek í Gautaborg eru
þekktar um allan heim. Aðrar þeirra eru
minna þekktar en allar eiga þær sameiginlegt
að hafa byrjað smátt. Hvers vegna er ekki nein
slík messa á Íslandi?
Bókamessa er samkoma þar sem útgef-
endur bóka og annars útgáfuefnis kynna vænt-
anlegar útgáfur sínar fyrir viðskiptavinum.
Það eru bóksölur, bókasöfn, miðlarar og al-
mennir kaupendur sem sjá hvað er að gerast í
útgáfu á svona messum. Það er metnaðarmál
útgefenda hvar sem er að þessir viðskiptavinir
hafi sem besta sýn yfir það sem gerist hjá
þeim. Það er ekki vanþörf á því þegar stöðugt
meira framboð er á alls kyns útgáfuefni. Sumir
þessar messur binda sig fyrst og fremst við
prentað efni, en aðrar kynna einnig tónlist,
myndefni, margmiðlunarefni og annað útgáfu-
efni. Þarna gilda sömu lögmál og annars staðar
á markaði, að þeir sem koma sínu efni best á
framfæri eiga betri möguleika en aðrir að eftir
þeim verði tekið.
Á Íslandi hafa útgefendur viljað fara aðra
leið. Þeir vilja að kaupendur frétti af útgefnum
bókum annað hvort aðeins gegnum auglýs-
ingar, eða það sem fremur hefur verið, að
þröngur hópur fólks kringum útgefandann veit
hvað stendur til. Að ýmsu leyti er þetta vegna
þess að útgefandi veit oft ekki fyrir víst hve-
nær tekst að koma bók út og það veltur á
vinnuhraða margs kyns fólks sem kemur að út-
gáfunni. Að öðru leyti virðist þetta vera vegna
smæðar markaðarins, eða öllu heldur, ímynd-
aðrar smæðar hans. Fyrir fimmtíu árum var
það þannig að fólk sem fylgdist vel með gat náð
að lesa nokkurn veginn allt það sem kom út á
íslensku á prenti. Eini miðillinn sem keppti við
þann prentaða um tíma fólks var útvarpið.
Margir búa að einhverju leyti enn við aðferðir
sem mótuðust þá. Margir þaullesa Bókatíðindi
og reyna þannig að ná utan um efnið.
Íslenski útgáfuheimurinn er gerbreyttur
hvað þetta varðar. Um þessar mundir koma
um 1500 prentaðar bækur út á Íslandi á hverju
ári auk alls annars útgefins efnis eins og sjá má
í Íslenskri útgáfuskrá, www.utgafuskra.is.
Þetta efni er svo í samkeppni við alls kyns ann-
að útgáfuefni eins og fyrr var talið upp. Í þess-
um heimi er sífellt mikilvægara að hafa upplýs-
ingar handhægar og að útgáfur kynni vel efni
sitt fyrir almennum kaupendum og lykilfólki.
Hvaða hópar eru í lykilaðstöðu? Starfsfólk
bóksala er augljóst lykilfólk en þetta á einnig
við um starfsfólk bókasafna. Það er lykilfólk í
tvennum skilningi. Annars vegar er það spurt
mikið um efni allra bóka sem út koma. Til hag-
ræðingar hafa almenningsbókasöfnin þess
vegna tekið upp þá þjónustu að hafa umsagnir
um bækur á bókmenntavef sínum, www.bok-
menntir.is. Þess utan eru bókasöfn landsins
stórkaupandi á íslenskum bókum af hvaða tagi
sem þær eru. Það er hægt að gera einfalda
stikkprufu í Gegni og sjá að hvort sem um er
að ræða metsölubækur eða minna seldar bæk-
ur eru bókasöfn að kaupa milli 5–10% af upp-
lagi hverrar bókar og munar um minna.
Margir kunna að standa í þeirri trú að meg-
inhluti íslenskrar bókasölu snúist um útgáfu
skáldsagna og ævisagna fyrir jólin. Þetta er sá
tími sem forlögin kosta öllu til í samkeppni sem
sést ekki aðra mánuði ársins. Það sést á yf-
irdrifnum lýsingum á bókum nýrra höfunda
fyrir jólin sem eru kynntir fyrir þjóðinni sem
krónprinsar hinna og þessara bókmenntateg-
unda eða jafnokar mest seldu erlendu höfund-
anna. Þegar bókmenntahátíð er haldin, þá er
hún haldin á þessum tíma. Þó eru skáldsögur
minna en fimmtungur útgefinna bóka. Aðrar
bækur fylla fjóra fimmtu hluta og gott betur. Á
hverju ári fer fjölgandi þeim bókum sem eru
gefnar út á öðrum tímum en hefðbundinni jóla-
vertíð. Þannig er orðinn til mikilvægur mark-
aður fræðibóka og bóka annarra en skáldsagna
utan jólavertíðar sem fellur enn í skuggann af
hefðbundnu skáldsagnakapphlaupi fyrir jólin.
Menntamálaráðuneyti tekur núna þátt með því
að keppa að heiðurssæti á bókamessu í Frank-
furt, enda hefur uppgangur íslenskra skáld-
sagnahöfunda verið mikill í Þýskalandi und-
anfarin ár.
Meðan engin bókamessa er á landinu notar
fólk að sjálfsögðu aðeins aðrar leiðir til að ná í
þær upplýsingar sem það annars fengi þar.
Bókmenntahátíðin kemur að einhverju leyti í
staðinn, vika bókarinnar í lok apríl, vefir for-
laganna og nú ekki síst blogg þekktra höfunda
og fólks sem vinnur í útgáfuheiminum. Margir
kynnu að spyrja hvort nauðsyn sé á bóka-
messu á þessum tæknivæddu tímum. Eitthvað
er það sem dregur fólk saman til að hittast.
Bókamessur eins og í Frankfurt og Gautaborg
eru öfundarefni fyrir aðrar borgir. Allar bóka-
messur eiga það sammerkt að hafa byrjað
smátt. Samkeppni mun knýja á að einhvers
konar vettvangur eins og bókamessa verði á
Íslandi í nánustu framtíð. Markaðurinn er ein-
faldlega orðinn af þeirri stærð að þau sem
kynna sig á þann hátt munu hafa forskot á
aðra. Það er einungis spurningin hver munu
eiga frumkvæðið að messunni og þar með ráða
ferðinni, hvernig hún verður.
Er þörf á íslenskri bókamessu?
HVERS vegna er ekki bókamessa á Íslandi?
Bókamessa er samkoma þar sem útgefendur
bóka og annars útgáfuefnis kynna vænt-
anlegar útgáfur sínar fyrir viðskiptavinum.
Samkeppni mun knýja á að einhvers konar
vettvangur eins og bókamessa verði á Íslandi
í nánustu framtíð, að mati greinarhöfundar.
Höfundur er bókasafns- og upplýsingafræðingur
og starfar sem umsjónarmaður
landsaðgangs að gagnasöfnum og rafrænum
tímaritum, hvar.is.
    




 

      

 



 

    
Þrettándi
leikurinn
Slitróttur hópur
heldur á sér hita í tröppunum. Þegar
geislaflóð sólarinnar – ómælt –
fellur bakvið hús
kviknar á vellinum aðkenning að nótt.
Treyjurnar æða fram og aftur,
rauðar og hvítar, í undarlegum litbrigðum
gagnsærrar skímu. Vindurinn
flytur boltann af leið. Gæfan bindur lindann
aftur fyrir augun.
Gott að vera svona fá saman
og dofin,
líkt og síðustu manneskjurnar á fjalli
að fylgjast með síðasta leiknum.
Umberto Saba
Sigurbjörg Þrastardóttir þýddi
Ljóðið Þrettándi leikurinn er eftir Ítalann Um-
berto Saba, ort árið 1933. Það tilheyrir litlum ljóða-
bálki, Fimm ljóð um knattspyrnu, sem Saba birti í
safninu Parole (Orð). Þar tókst hann á við vinsæla
íþrótt af kunnri einlægni, sem þó var slungin ext-
ístensíalískum spurningum. Um knattspyrnu skrif-
aði Saba m.a:
„Hún er vinsælasta íþrótt dagsins og þar birtast
hvað ljósast ástríður lýðsins. Stemmningin sem
myndast í kringum hina ellefu bræður sem verja
móðurina er oftar en ekki svo rafmögnuð að hún
skilur eftir óafmáanlegt mark á þeim sem taka þátt.
Gleymum þá ekki sjónrænni fegurð leiksins í sér-
hverri, táknþrunginni hreyfingu. Og hvað er hægt
að segja um tengslin sem myndast milli áhorfenda
og leikmanna þegar sveitaliði tekst að skora mark
gegn stærra liði (oft felast yfirburðirnir í peningum)
og nýju lífi er blásið í kraftaverkasigur Davíðs yfir
risanum Golíat fyrir augliti tárvotra bæjarbúa…
ASSOCIATED PRESS