Lesbók Morgunblaðsins - 27.10.2007, Síða 10

Lesbók Morgunblaðsins - 27.10.2007, Síða 10
Eftir Kristínu Eiríksdóttur horrorbarn@gmail.com D anska skáldið Lars Skinne- bach fæddist árið 1973 í Gel- ten þar sem faðir hans rak stórt fyrirtæki. Þegar Lars var sjö ára fór fyrirtæki föð- urins á hausinn og öll fjöl- skyldan fluttist til Grænlands. Þau bjuggu á Grænlandi í sjö ár. Nítján ára gamall komst Lars inn í Rithöfundaskólann í Danmörku og lauk námi þar. Auk þess hefur hann lært mál- vísindi og klassíska arabísku við háskólann í Árósum og bókmenntafræði við háskólann í Óðinsvéum. Árið 2000 gaf hann út fyrstu ljóða- bókina: Det mindste paradis (Minnsta para- dísin). Sú var lofsungin af gagnrýnendum og sögð frumraun sem lofaði góðu. Þegar hann gaf út aðra ljóðabók sína, I morgen findes systemerne igen (Á morgun verða kerfin aftur til), urðu margir fyrir vonbrigðum, bókin var ekki sjarmerandi eins og fyrsta bókin, heldur grimmúðleg aðför að mannkyninu. Lars Skinnebach gaf út þriðju ljóðabók sína, Din misbruger (Fíkillinn þinn), í fyrra. Sú er ekki minni aðför að mannkyni, en sló þó rækilega í gegn. Lars Skinnebach er nú talinn mikilvæg rödd í danskri ljóðlist. Hann er tveggja barna faðir, búsettur í Björgvin en kennir við Rithöf- undaskólann í Kaupmannahöfn. Hann var gestur á Þriðju alþjóðlegu ljóðahátíð Nýhils. Ég notaði tækifærið og tók hann tali. Síðustu ljóðabókina þína, Din misbruger (Fíkillinn þinn), má skilja sem pólitíska ádeilu, hún er grimmari og reiðari við þjóðfélagið en til dæmis fyrsta ljóðabókin þín. Hvað gerðist? Það var ekkert ákveðið í pólitískum raun- veruleika sem gerðist. Ég skilgreini sjálfan mig ekki sem pólitískt skáld, gagnrýnin og reiðin hefur öllu heldur með listrænt innsæi að gera, það kemur annars staðar frá; úr öllum mögulegum áttum. Það sem gerðist hefur meira með sjálfan mig að gera. Það sló mig að stærsti hlutinn af þeim lífsgildum sem við telj- um góð eru byggð á sjálfsbjargarhvöt. Ég fór í göngutúr síðla kvölds og af einhverjum ástæð- um horfði ég lengi á klukku sem hékk á gafli hverfiskirkjunnar. Þá rann upp fyrir mér að krabbamein og allt annað sem lifir hefur fyrst og fremst það gildi að lifa af, þegar við reynum að útrýma því er það barátta milli lífsgildis krabbameinsins og okkar. Síðan hugsaði ég um þau gildi sem tryggja afkomu okkar. Til dæmis ást og framleiðslu og svo reyndi ég að finna út hvað við erum tilbúin að leggja á okk- ur fyrir ástina og framleiðsluna sem telst vera jákvætt út frá sjónarhorni mannsins … þá fór ég að endurskoða öll þau gildi sem ég byggði á. Þegar ég las Fíkilinn þinn hugsaði ég um sjálfseyðingarhvötina, um samfélag sem tor- tímir sjálfu sér, „bílar sem allir stefna í haf- ið …“ Önnur ljóðabókin mín, I morgen findes systemerne igen (Á morgun verða kerfin aftur til), fjallar að miklu leyti um sjálfseyðingu, og það sem gerist í þriðju bókinni, Fíkillinn þinn, er að vissu leyti svar við henni. Eða með öðr- um orðum: Þegar maður kemst að þeirri nið- urstöðu að mannkynið sé ljótt og geti ekki haft lífsgildakerfi án þess að það stríði gegn öðrum lífsgildakerfum, en hefur samtímis áhuga á að lifa í samfélagi sem er bærilegt, þá er svarið eins konar raunveruleikaflótti, eða vanmáttur gagnvart því að breyta raunveruleikanum og um leið þrá eftir exístensíalískri útópíu. Geturðu útlistað nánar hvað þú meinar með lífsgildakerfi? Það er röð af gildum, þar sem eitt tekur við af öðru. Í bókinni Á morgun verða kerfin aftur til vinn ég með margar grundvallarskoðanir sem ráða gildunum sem ég set spurning- armerki við: 1) Manneskjan er góð. 2) Listin er góð. Gildisröðin, eða kerfið, gæti í stórum drátt- um verið: Manneskjan er góð, þannig að af- koma manneskjunnar er góð, eða framleiðsla manneskjunnar er góð, eða ástin (milli tveggja einstaklinga) er góð … Listin er góð, þannig að mátinn sem við sjáum listina á er góður, eða ljóðlistin er góð, svona eins og við skiljum ljóð- listina. Gildiskerfi samanstanda af ótal liðum sem við getum rannsakað og mögulega breytt. Við getum auðvitað líka mótmælt sérhverjum lið en sú afstaða lýsir öðru ráðandi gildiskerfi. Leiðast þér ekkert þessi viðteknu gild- iskerfi? Nei, alls ekki. Ég trúi bara ekki á þau, ég held að þau valdi fremur skaða en geri gott, svo lengi sem þau fá að standa óáreitt og eng- inn skoðar þau. Vegna þess að frá öðru sjón- armiði, til dæmis umhverfisins, gætum við al- veg séð þróun mannkynsins eins og þróun krabbameins. Eins og frumur í rangri þróun. Í bókunum þínum skammar ljóðmælandinn gjarnan lesandann, talar niður til hans og seg- ist hafa svör við spurningum sem lesandinn geti aldrei svarað? Í bókinni notast ég við alls kyns sjónarmið misnotkunar, til að mynda þeirra sem eru ráð- andi í valdasambandi, valdasambandið milli raddarinnar, skáldsins, mælandans og síðan lesandans. Þú virðist vinna mikið í heimatilbúnu kerfi? Í Á morgun verða kerfin aftur til notast ég við nokkrar kenningar og skoða með þeim gildiskerfin, þannig kemur kannski þessi til- finning fyrir því að ég vinni innan ákveðins kerfis. Með kenningu meina ég til dæmis: „Ég held ekki að nokkur maður, dulspeki eða upp- lýstur hundur/ geti upplifað heiminn stærri en ég: Hann fyllir þegar út í allt.“ Eða: „Mað- urinn er æxli sem fyrst nú fer að skilja/ að það er æxli.“ Eða: „Allt er í öllum/ undireins.“ Þessar setningar eru í mótsögn við eigin rök- fræði, sem svo hefur áhrif á hugsunina alla. Þetta einkennir allar setningarnar í bókinni. Maður getur lesið textann sem miðjubyggða fyrstu persónu lýrík og líka eins og hann komi frá yfirsjálfi. Á þennan hátt get ég sett mig í hvaða hlutverk sem er, til dæmis verið Guð eða kona. Þannig virka þessar kenningar bæði málfræðilega og þematískt. Ertu mjög meðvitaður um málfræðina á meðan þú skrifar? Ég er mjög meðvitaður um að ég set virkni í gang með því að hafa fasta punkta sem ég kalla kenningar, en ég er alveg inni í virkninni, þannig að ég vinn með innsæinu út frá þekk- ingu og forsendum sem að sjálfsögðu geta búið til nýjar forsendur og nýja þekkingu. Þess vegna líða alltaf nokkur ár milli þess sem ég skrifa; vegna þess að ég verð að geta séð fyrir mér hvernig ljóðið á að vera og út frá hvaða siðfræði ég vinn. Ég sé fyrir mér skáldskap þar sem fagurfræði, siðfræði, pólitík og mál- fræði eru ekki aðgreinanlegar og fullyrðing á hverju sviði hefur líka áhrif á hin sviðin. Ef ég sé sannleiksgildi í „allt er í öllum/ und- ireins“, sem er tilvitnun í Finnlands-sænska skáldið Gunnar Björling, þá skiptir það miklu máli upp á hvernig ég skipulegg ljóðið. Í síð- ustu tveimur bókum hefur það þýtt að venju- leg rökhugsun skiptir ekki máli frá einni ljóð- línu til næstu, en að hver ljóðlína er eins sjálfstæð og mögulegt er, en samt í samhengi. Þann hugsunarhátt má yfirfæra línanna á milli, blaðsíðnanna á milli, bókanna á milli og milli bókmenntanna sem hafa verið skrifaðar og þeirra sem einhvern tíma verða skrifaðar. Það þýðir að ég get vitnað í Gunnar Björling á einni síðu, óþekktan endurreisnarhugsuð á þeirri næstu, og svo mínar eigin hugsanir, ef þær eru þá til. Þegar ég sé sannleiksgildi í setningu á borð við: „Maðurinn er sjúkdómur“ þá get ég ekki leyft mér að undanskilja sjálfan mig þeirri greiningu. Það hefur áhrif á sið- fræðina í sumum setninganna, eða „hvernig- við-eigum-að-koma-fram-við-hvert-annað- lífsreglur“, sem eru gefnar áfram til dæmis til dótturinnar í Á morgun verða kerfin aftur til. „Vantreystu tilfinningum annarra, vantreystu sérstaklega þínum eigin tilfinningum.“ Þannig er viðurkenningin á eigin sjúkdómi gefin áfram til næsta manns – dótturinnar, lesand- ans, annars, í formi einhvers sem er til staðar en hefur engan áhuga á að skilja eftir sig um- merki. „Mundu alltaf hvert þú ert kominn og skildu ekki eftir þig nein ummerki.“ Á sama tíma felur þetta í sér mögulega gagnrýni, sem kannski er þetta pólitíska sjónarhorn, að ég get búið til virknina í valdasambandi, til dæm- is milli kynjanna, eða lesandans og skáldskap- arins án þess nokkru sinni að lýsa leikend- unum. Lars Skinnebach „Ég sé fyrir mér skáldskap þar sem fagurfræði, siðfræði, pólitík og málfræði er ekki aðgreinanlegt og fullyrðing á hverju sviði hefur líka áhrif á hin sviðin.“ Fíkillinn þinn Lars Skinnebach vakti talsverða athygli á Ljóðahátíð Nýhils. Og ljóð hans sem birt var í Lesbók fyrir stuttu, „Lestu mig. Ég er með stór brjóst“, vakti ekki síður viðbrögð. Á blogginu var þess til dæmis krafist að um- sjónarmaður Lesbókar segði stöðu sinni lausri vegna birtingar ljóðsins. Hér er rætt við þennan athyglisverða höfund um ljóð- listina. Höfundur er ljóðskáld og þýðandi. » Þess vegna líða alltaf nokkur ár milli þess sem ég skrifa; vegna þess að ég verð að geta séð fyrir mér hvernig ljóðið á að vera og út frá hvaða siðfræði ég vinn. Ég sé fyrir mér skáldskap þar sem fagurfræði, siðfræði, pólitík og málfræði eru ekki að- greinanlegar og fullyrðing á hverju sviði hefur líka áhrif á hin sviðin. 10 LAUGARDAGUR 27. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ lesbók

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.