Morgunblaðið - 25.04.2007, Blaðsíða 2

2|Morgunblaðið
Útgefandi: Árvakur hf.| Umsjón efnis: Kristján Guðlaugsson, kristjang-
@mbl.is | Auglýsingasala: Katrín Theódórsdóttir, sími 569 1105, kata@m-
bl.is | Prentun: Prentsmiðja Árvakurs hf. | Dreift með Morgunblaðinu.
Jónína Bjartmarz, umhverf-isráðherra, er ekki í neinumvafa um gildi Dags umhverf-isins. Það á ekki að vera
neinn hátíðisdagur eða minning-
arathöfn um unna sigra heldur
hvatning til þess að halda áfram,
gera hlutina betur og fá alla Íslend-
inga til liðs við landið og náttúru
þess.
Allir verða að vera með
„Vitund almennings um umhverf-
ismál er alltaf að vaxa og styrkjast.
Þetta varðar samspilið milli okkar
sem búum í landinu og náttúru þess,
það er spurningin um umgengnina
við landið okkar sem skiptir hér af-
gerandi máli. Þetta tekur til margra
þátta eins og til dæmis samgangna
og samskipta, loftgæða úti sem inni,
endurnýtingar allra hluta og urð-
unar, svo eitthvað sé nefnt. Hér
verða í raun allir að horfa á þetta
samspil frá sínu eigin sjónarhorni,
frá því umhverfi sem þeir búa við,
og spyrja sig hvernig þeir geti tekið
þátt í að vernda og fegra landið,“
segir Jónína.
Í huga hennar leikur enginn vafi á
því að ábyrgð hvers og eins er mik-
ilvæg. Stefna stjórnvalda er bæði
nauðsynleg og afgerandi, bæði sem
framkvæmdaaðili og fyrirmynd, en
þegar til kastanna kemur erum það
við, hinn venjulegi Íslendingur, sem
verðum að axla stærstan hluta
ábyrgðarinnar. Það er almenningur
sem verður að öðlast vitund og vilja
til þess að ganga vel um landið og
gæta þess að því verði skilað hreinu
og fögru til komandi kynslóða.
„Degi umhverfisins er ætlað að
vekja fólk og hvetja það til að leggja
sitt af mörkum í verndun landsins
og góðri umgengni við náttúruna.
Við þurfum sífellt að tala og stjórna
þannig að fólk skilji hvað við erum
að segja og hvers vegna við gerum
hlutina.“
Sjálfbær þróun er framtíðin
Jónína hefur mjög ákveðnar skoð-
anir í umhverfismálum og hún vill
að Ísland skipi sér sess meðal þeirra
sem þjóða sem fremstar eru í um-
hverfismálum. Þegar á allt er litið
eru umhverfismál ekki einkamál
neins, hvorki þjóða né einstaklinga,
heldur sameiginlegt átak allra og þá
er skylda okkar að standa fremst
með góðu fordæmi og sýna í vilja og
verki að við virðum náttúruna og
nýtum hana skynsamlega.
Hér er sjálfbær þróun mikilvæg-
asta verkefnið og vart er hægt að
hugsa sér sjálfbæra þróun landsins
nema stjórnvöld og almenningur
taki höndum saman og leysi verk-
efnin sameiginlega.
„Árangurinn í umhverfismálum
kemur með víðtækri þátttöku al-
mennings. Sjálfbær þróun felur í
sér heilbrigða endurnýjun auðlinda
og orku og hugtakið felur líka í sér
hugsunina um komandi kynslóðir.
Við berum ábyrgð á landinu og nátt-
úru þess, ekki bara meðan við lifum
og störfum, heldur einnig gagnvart
börnum okkar og öllum komandi
kynslóðum,“ segir Jónína.
Hún er upptekin af málflutningi
stjórnvalda í umhverfismálum og
hún leggur áherslu á að ekki sé
sama hvernig málin séu lögð fram,
bæði í stjórnmálaumræðunni og í
stefnumótun stjórnvalda.
„Umhverfismál varða heill al-
mennings og stjórnvöld verða að
tala almúgamál þegar þau leggja
fram stefnu sína í þessum málum.“
Loftslagsbreytingar
Skýrslur vísindamanna frá öllum
heimshornum, sem nýverið hafa
verið birtar og byggjast á ítarlegum
rannsóknum, hafa dregið upp
ófagra mynd af þróun loftslagsins
og þeim afleiðingum sem hún kann
að hafa fyrir heimsbyggðina. Ísland
er ekki stór þáttur í þessari þróun
en séð frá sjónarhorni umhverf-
isráðherrans verður hver og einn að
leggja sitt af mörkum til þess að ár-
angur náist og þá gildir einu hvort
um er að ræða stórar eða smáar
þjóðir.
„Stefna okkar í loftslagsmálum er
langtímastefna. Í frumvarpinu um
losun gróðurhúsalofttegunda, sem
ég lagði fram á þingi 1. mars síðast
liðinn, kemur þetta glöggt fram.“
Í frumvarpinu segir meðal annars
að Kyoto-bókunin setji Íslandi bind-
andi mörk varðandi losun gróð-
urhúsalofttegunda á tímabilinu
2008–2012. Annars vegar megi losun
frá Íslandi ekki aukast meira árlega
á þessu tímabili en um 10% miðað
við losun árið 1990. Hins vegar séu
sérstakar heimildir um losun kol-
díoxíðs frá stóriðju sem notar end-
urnýjanlega orku allt að 1,6 millj-
ónum tonna að meðaltali á ári á
tímabilinu í samþykkt, sem stundum
sé nefnt íslenska ákvæðið. Þessar
heimildir séu bundnar ströngum
skilyrðum.
„Þetta eru fyrstu takmarkanir á
losun gróðurhúsalofttegunda frá
stóriðju sem lagðar hafa verið fram
hérlendis. Hér er aðallega verið að
fjalla um álbræðslu og reglur um út-
hlutun og áætlanagerð stóriðjunnar
frá 2008 til 2012. Engar alþjóðlega
bindandi skuldbindingar liggja fyrir
um tímabilið eftir 2012 og efni frum-
varpsins fjallar ekki um losun eftir
þann tíma með beinum hætti.“
Í ræðu Jónínu kemur fram að
lagasetning af því tagi sem sett var
fram í frumvarpinu sé þó skýr skila-
boð til fyrirtækja um að ekki sé
hægt að ganga að því vísu að losun
koldíoxíðs verði án takmarkana og
frekari skilyrða eftir árið 2012. Slík
skilaboð séu mikilvæg þar sem þau
hvetji til þess að leitað sé að betri
tækni til að draga úr losun koldíox-
íðs sem veldur auknum gróðurhúsa-
áhrifum og einnig að rekstr-
arforsendur séu metnar í ljósi
þeirra takmarkana sem síðar kann
að verða gripið til.
Loftgæði eru mikilvæg
Varðandi alþjóðlegar skýrslur vís-
indamanna um loftslagsbreytingar
af mannavöldum, segir Jónína að
okkur beri að hlusta vandlega og
taka mið af niðurstöðum þeirra og
ábendingum.
„Fyrsta skýrslan fjallaði um líkur
á því að loftslagsbreytingar væru af
mannavöldum og í henni eru taldar
sterkar líkur á að svo sé. Önnur
skýrslan lagði svo mat á áhrifin sem
þessar loftslagsbreytingar gætu
valdið. Svo kemur þriðja skýrslan,
en hún mun fjalla um mögulegar úr-
bætur og gera tillögur um aðgerðir
til að hindra uggvænlega þróun í
loftslagsmálum,“ segir umhverf-
isráðherra.
En hinn stóri heimur er sam-
ansettur af minni samfélögum og
ennþá minni byggðarlögum og á
hverjum stað birtast vandamálin á
sértækan hátt og þar verður að
bregðast við þeim út frá þeim að-
stæðum og efnum sem samfélögin
búa við.
Að mati ráðherrans eru loftgæði
ekki bara alþjóðlegt vandamál, þau
varða alla og allir verða að taka
höndum saman um að gera þau sem
best. Það er í hinu smáa sem hið
stóra býr.
„Svifryk er til dæmis mikið
vandamál hér í borginni og í sumum
bæjum úti á landi. Ég fagna þess
vegna þeim aðgerðum sem hafa ver-
ið gerðar, til dæmis í samgöngu-
málum á Akureyri, en einnig þeim
skrefum sem nú er verið að stíga
hér í Reykjavík. Loftgæði í borginni
eru að miklu leyti tengd almanna-
samgöngum og allar úrbætur á því
svið munu verða til þess að draga
verulega úr svifryki. En hér gildir
enn sem áður að almenningur verð-
ur að vera með. Ef almenningur
hefur vitund og vilja og fylgir því
eftir í verki verður það stór þáttur í
því að draga úr svifryki og þar með
bæta loftgæðin verulega,“ segir ráð-
herra.
Endurnýjanleg orka er svarið
Jónína segir mikilvægt að skipt
verði yfir í endurnýjanlegt og vist-
vænt eldsneyti í samgöngum og
fiskveiðum.
„Stefnumótun stjórnvalda tekur
mið af því hvernig við getum axlað
ábyrgð okkar bæði hvað varðar iðn-
að, fiskveiðar, samgöngur á landi og
flugþjónustu. Íslendingar standa í
fremstu röð hvað þetta snertir, við
búum bæði yfir mikilli verk- og
tækniþekkingu á sviði endurnýt-
anlegrar orku og eins stöndum við
vel að landgræðslu og skógrækt,
sem stuðlar að bindingu kolefnis.
Þetta þarf að stórauka.“
Jónína segir að hnattrænt stafi
loftslagsbreytingarnar einkum af ol-
íu-, kola- og gasbrennslu og í meg-
inatriðum megi rekja vandamál í
sambandi við loftslagsbreytingar til
þessara þátta.
„Svarið er endurnýjanlegir orku-
gjafar og hérlendis eru geysilegir
möguleikar í jarðhitanum, sem við
höfum verið að nýta og erum að
nýta. Við erum einnig að styðja fá-
tækar þjóðir til þess að byggja upp
aðstöðu til og taka í notkun end-
urnýjanlega orku, en meginvandi
þessara þjóða hefur verið að þær
hafa orðið að notast við olíu eða kol
sem orkugjafa. Á þessu sviði standa
Íslendingar í fremstu röð og þótt við
séum við fámenn þjóð og lítið land á
heimsmælikvarða getum samt lagt
drjúgan skerf af mörkum í þróun
endurnýjanlegra orkugjafa, bæði
með tækniaðstoð og þeirri reynslu
sem við höfum aflað okkur um lang-
an tíma.“
Samgöngumiðstöð framtíðar?
Ísland hefur vegna hnattrænnar
legu sinnar alltaf haft ýmsa mögu-
leika til þess að gegna lykilhlutverki
í samgöngum. Þetta gerðist á fyrstu
áratugum flugsamgangna yfir Atl-
antshafið og þetta getur aftur gerst
en að þessu sinni í samgöngum á
hafinu. Í auknum samskiptum aust-
urs og vesturs er sífellt verið að
leita eftir hagkvæmari leiðum til
flutninga og samskipta, og þá skipta
vistvænir orkugjafar, styttri sam-
gönguleiðir og umhverfistengd sam-
skipti miklu máli.
„Ef fer sem spáð er, að loftslag
hlýni að mun, kann það að leiða til
þess að siglingaleiðir úr Barentshafi
til Íshafsins opnist en það kann að
leiða til þess að Ísland getur orðið
samgöngumiðstöð milli austurs og
vesturs. En hér verður að horfa til
afleiðinganna af slíkri þróun. Við
verðum að spyrja okkur hvaða áhrif
þetta hefur á auðlindir hafsins og
skilgreina afleiðingarnar sem þetta
getur haft. Við verðum að vera einu
skrefi á undan þróuninni og skil-
greina möguleikana og hætturnar
sem hún getur haft í för með sér,“
segir Jónína.
Hún kveður Norðmenn hafa stað-
ið framarlega í þessum málum, þeir
hafi kortlagt bæði möguleikana og
áhættuna sem þessari þróun geti
fylgt.
„Frændur okkar í Noregi hafa
verið framarlega á þessu sviði, en
það er líka verið að meta þessi mál
hérlendis, eins og til dæmis hvort
lögfesta beri reglur um sigl-
ingaleiðir út frá aðstæðum, stærð
skipa og vörum sem þau flytja. Við
munum alla vega hafa vakandi auga
með framvindu mála og gera okkar
ýtrasta til að vera vel í stakk búin til
að mæta því sem gerist. Þetta eru
okkar hagsmunir í lengd og bráð,“
segir Jónína Bjartmarz, umhverf-
isráðherra.
Umhverfismál eru eins og þung undiralda í pólitískum og hagfræðilegum veruleika samtímans. Ógnin sem stafar af fram-
kvæmdum mannanna er vegin og metin út frá hagsmunum samtímans og komandi kynslóða, afleiðingar fyrri framkvæmda eru
teknar til skoðunar og reynt að nota þær þegar mat er lagt á framtíðina. Kristján Guðlaugsson ræddi við Jónínu Bjartmarz,
umhverfisráðherra, um Dag umhverfisins og mikilvæg mál sem tengjast umhverfisvernd.
Morgunblaðið/Ómar
Mengun Í kyrru veðri er stundum mengunarslikja yfir borginni. Ráðherra vill gera stórátak í loftlagsmálum og segir að þau varði heill almennings.
Áhersla á sjálfbæra þróun
Umhverfisráðherra segir Ísland á réttri leið í baráttunni fyrir betri loftgæðum
Morgunblaðið/ÞÖK
Á verði Jónína Bjartmarz, umhverfisráðherra, var viðstödd þegar Wilson
Muuga var dreginn af skerinu. Sem betur fer var þetta ekki olíuskip.
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
Verndun Samspilið milli okkar sem
búum í landinu og náttúru þess, er
mikilvæg segir Jónína Bjartmarz.