Morgunblaðið - 25.04.2007, Qupperneq 6

6|Morgunblaðið
Kolefni (C) er merkilegt frumefni. Í
formi koltvísýrings, CO2, er það einn
meginorsakavaldurinn í þeirri hlýn-
un loftslags af mannavöldum sem
gæti ógnað velferð jarðarbúa á kom-
andi árum. Þegar kolefnið er bundið
í lífræn efni er það hins vegar und-
irstaða lífs á jörðu, einhver mik-
ilvægasta auðlind jarðarbúa.
Auðlind á villigötum
Undanfarið hefur nær hvert ár
verið hlýrra að meðaltali á jörðinni
en það sem á undan er gengið. Magn
koltvísýrings í lofthjúpnum eykst
stöðugt og nemur um 2⁄3 af upp-
söfnun þeirra gróðurhúsaloftteg-
unda sem ógna jafnvæginu í loftslagi
jarðar. Um 2⁄3 af uppsöfnun CO2 í
andrúmslofti frá 1850 stafar frá
bruna jarðefnaeldsneytis á síðustu
150 árum. Það vill hins vegar gleym-
ast í umræðunni að 1⁄3 af þessari CO2
mengun stafar af breyttri land-
notkun, eyðingu skóga, landhnignun
og uppblæstri. Það má því líta á
koltvísýringinn sem auðlind á villi-
götum.
Binding kolefnis er áríðandi verk-
efni
Tvær meginleiðir eru til að koma í
veg fyrir hættu á loftslagsbreyt-
ingum af mannavöldum; draga úr út-
blæstri gróðurhúsalofttegunda með
öllum tiltækum ráðum og skila hluta
af koltvísýringnum aftur til jarðar
með aukinni gróðurræktun. Gróð-
urinn umbreytir koltvísýringnum í
lífræn efni sem geymist að stórum
hluta í jarðvegi og er undirstaða
frjósemi jarðar. Styrkur koltvísýr-
ings í lofthjúpnum er nú þegar það
hár að þessi leið er óhjákvæmileg
samhliða því sem dregið er úr loft-
mengun.
Skila þarf kolefninu til baka
Landhnignun og uppblástur hafa
leikið Ísland grátt í aldanna rás. Það
táknar að gríðarlegt kolefni hefur
tapast úr íslenskum vistkerfum,
e.t.v. 400 sinnum meira en nemur ár-
legri losun gróðurhúsalofttegunda.
Enn losnar gríðarlegt magn gróð-
urhúsalofttegunda út í andrúms-
loftið frá Íslandi, m.a. vegna rotn-
unar lífræns efnis á illa förnu landi,
eins og nýlegar rannsóknir Land-
búnaðarháskóla Íslands hafa leitt í
ljós.
Þessu kolefni þarf að skila til baka
til að bæta vistkerfi landsins. Ávinn-
ingurinn er margþættur og hagn-
aður hins íslenska samfélags mikill
af landbótum, svo sem landgræðslu
og skógrækt, er mikill bæði í bráð og
lengd. Með landbótum eykst frjó-
semi landsins. Bæta má vatns-
miðlun, jafna sveiflur í vatnsrennsli
og auka framleiðni í laxveiðiám.
Meðal fjölmargra annarra þátta má
nefna betri skilyrði til útivistar,
ferðamennsku, skjól, dýralíf og
veiði, aukna tegundafjölbreytni og
virðisauka af landi. Kolefnisbinding
m.t.t. loftslagsverndar eru svo verð-
mæti út af fyrir sig, aukavinning-
urinn sem getur orðið mjög verð-
mætur á kvótamörkuðum í
framtíðinni.
Miklir möguleikar á Íslandi
Hve mikið er hægt að binda
Rannsóknir hafa leitt í ljós að kol-
efnisbinding er mikil hér á landi,
bæði með landgræðslu og skógrækt.
Um 60–80% af kolefninu binst í jarð-
vegi, jafnvel meira í landgræðslu og
því valda hinir sérstæðu eiginleikar
eldfjallajarðvegsins auk þess sem
rotnun lífræns efnis er hægari en í
heitar löndum. Breytileiki í kolefn-
isbindingu með landgræðslu er mik-
ill, eða 1,5 – 5,5 tn CO2 á hektara,
skv. grein Ólafs Arnalds í riti
Fræðaþings landbúnaðarins 2007.
Að meðaltali má e.t.v. reikna með
um 2,2 tn bindingu á ári / ha og slík
árleg binding heldur áfram mjög
lengi, um hundruð ára uns nýju jafn-
vægi í kolefnisbúskap landsins er
náð.
Ljóst er að möguleikar til kolefn-
isbindingar eru miklir á Íslandi, auk
þess sem mikilvægt er að draga úr
þeirri miklu losun gróðurhúsa-
lofttegunda sem á sér stað í tötróttu
landi. Þannig gæti landgræðsla og/
eða ræktun skóga á um 1 milljón ha
lands á Íslandi t.d. bundið meira kol-
efni en sem nemur allri losun gróð-
urhúsalofttegunda frá Íslandi af
mannavöldum. En, hvaða land á ekki
að græða, hvar á að rækta skóg og
með hvaða tegundum? Um slíkt eru
skiptar skoðanir. Því þurfa stórtæk
áform um landbætur að byggjast á
vandaðri undirbúningsvinnu til að
tryggja þjóðarsátt um slík verkefni.
Landbætur
gegn loftslags-
breytingum
Höfundur er fagmálastjóri
Landgræðslu ríkisins
Eftir Andrés Arnalds
Morgunblaðið/Atli Vigfússon
Staða Íslendinga í vörnumgegn breytingum á loftslagijarðar af mannavöldummótast af sérstæðri þver-
sögn,“ segir Andrés Arnalds, fag-
málastjóri Landgræðslu ríkisins.
Í hópi umhverfissóðanna
„Annars vegar er hlutfall end-
urnýjanlegra orkugjafa í orkubú-
skap landsins það langhæsta í heimi,
þökk sé okkar miklu möguleikum á
orkuframleiðslu með vatni og jarð-
varma. Hins vegar erum við í hópi
mestu umhverfissóðanna ef miðað er
við losun gróðurhúsalofttegunda á
hvert mannsbarn. Í nýlegri skýrslu
umhverfisráðuneytisins til loftslags-
samnings Sameinuðu þjóðanna um
losun Íslands árið 2004 kemur fram
að hún var þá um 5,5 milljónir tonna
miðað við CO2 ígildi, og fer vaxandi
með nýjum iðnverum.“
Margar leiðir færar
Andrés segir að þrátt fyrir þessa
miklu losun gróðurhúsalofttegunda
eigi Íslendingar alla möguleika á að
verða „hlutlausir“ í losun gróð-
urhúsalofttegunda, þ.e. losun af
manna völdum verði ekki meiri en
gróður umbreytir í lífræn efni sem
geymast í gróðri og jarðvegi.
„Til þess eru margar leiðir færar,
og gefur m.a. hin frábæra mynd Als
Gores, Hinn óþægilegi sannleikur,
ýmsar hugmyndir um slíkt. Meðal
mögulegra leiða eru betri nýting
eldsneytis og endurnýjanleg orka,
um þriðjungur af losun gróðurhúsa-
lofttegunda, utan stóriðju, stafar frá
samgöngum. Þar eru miklir mögu-
leikar til að draga úr loftmengun,“
segir Andrés.
Hann segir að það sama gildi um
fiskiskipaflotann. „Tækniþróun er
hröð og samhliða þeim mun nýting
eldsneytis batna mikið. Vetni og aðr-
ir slíkir vistvænir orkuberar munu
einnig gera okkur kleift að nýta end-
urnýjanlega orku í stað jarð-
efnaeldsneytis.“
Almenningssamgöngur
„Umferðarþungi hefur vaxið hratt
á höfuðborgarsvæðinu. Losun gróð-
urhúsalofttegunda í tengslum við
hinn stóra bílaflota er mikil. Ár-
íðandi er að koma almennings-
samgöngum í það horf sem hæfir
umhverfisvænni þjóð. Reykjavík
hefur nú fylgt í fótspor Akureyrar
og Reykjanesbæjar um að hafa frítt
í strætó, en þó aðeins að hluta og í
stuttan tíma. Auk þess vantar fleiri
forgangsakreinar fyrir strætó. Ljóst
er að nauðsynlegar umbætur munu
hafa verulegan samdrátt gróð-
urhúsalofttegunda í för með sér,“
segir Andrés.
Hann bendir á að enn sem komið
er hafi verið litið á koltvísýring sem
höfuðvandamál, sem finna þurfi leið-
ir til að farga. Kapp þurfi hins vegar
að leggja á að finna leiðir til að nýta
þessa auðlind á villigötum og skapa
úr henni verðmæti.
„Hafnar eru rannsóknir hér á
landi á möguleikum þess að dæla
koltvísýringi niður í borholur með
það fyrir augum að fella út kalk, sem
síðan er bundið í berginu til fram-
búðar.“
Kolefnisjafnað Ísland 2020
Ætla má að Ísland hafi glatað um
helmingi af þeim gróðurlendum sem
hér voru við landnám og um 95% af
þeim skógi og kjarrlendi sem þá var,
að sögn Andrésar.
„Með landgræðslu og skógrækt er
hægt að skila miklu kolefni aftur til
jarðar, milljónum tonna af CO2.
Samhliða nást önnur markmið sem
skipta þjóðina miklu máli til fram-
tíðar,“ segir hann.
Andrés segir að ýmsar þjóðir hafi
sett sér háleit markmið til að draga
úr hættu á loftslagsbreytingum, nú
síðast Noregur sem ætli að draga úr
losun gróðurhúsalofttegunda um
þriðjung fyrir árið 2020.
„Í ljósi ofangreindra leiða getum
við sett okkur það markmið að hér
verði engin losun gróðurhúsaloftteg-
unda af mannavöldum umfram það
sem hægt er að jafna út með bind-
ingu kolefnis í gróður og jarðveg.
Hvort unnt er að ná þessu takmarki
fyrir árið 2020 er óvíst, en mikilvægt
er að koma sem fyrst af stað vand-
aðri greiningu á slíkum möguleikum.
Gerum Ísland að fyrirmynd annarra
þjóða,“ segir Andrés Arnalds.
Morgunblaðið/Kristinn
Úrbætur Með landgræðslu og skógrækt er hægt að skila miklu kolefni aftur til jarðar, segir Andrés Arnalds.
Ísland – fyrirmynd
í loftslagsmálum?
Morgunblaðið/Sverrir
Þversögn Loftlagsmálin mótast af þversögn, segir Andrés Arnalds.
Morgunblaðið/Júlíus
Mengun Losun gróðurhúsalofttegunda í tengslum við hinn stóra bílaflota
er mikil, einkum á höfuðborgarsvæðinu þar sem bílaflotinn vex hraðast.
Vinnum saman
að landbótum
gegn loftslagsbreytingum
Gleðilegt gróðursumar
Landgræðsla ríkisins