Morgunblaðið - 15.09.2007, Blaðsíða 28

Dr. Jack D. Ives, landfræð-ingur og prófessor,fæddist í Grimsby árið1931. Hann hefur búið í
Kanada frá árinu 1954.
Áhugi hans á norðurslóðum vakn-
aði árið 1947 er hann fór með bresk-
um togara til veiða norður við Sval-
barða. Síðar hélt hann ásamt vini
sínum í könnunarleiðangur til Norð-
ur-Noregs og Svíþjóðar og flutti ís-
lenskur togaraskipstjóri, sem bjó í
Grimsby, Sigurður Þorsteinsson, þá
félaga þangað norður.
Sigurður benti Jack á að á Íslandi
væru mikilfengleg eldfjöll og jöklar
og gaf honum enska þýðingu á
Njálu.
Árið 1951 stofnaði Jack landkönn-
unarfélag við Háskólann í Notting-
ham og skipulagði félagið m.a.
tveggja manna könnunarleiðangur
til Íslands sumarið 1952. Í boði, sem
landkönnunarfélagið hélt þá um vet-
urinn hitti Jack dr. Sigurð Þórarins-
son, jarðfræðing og tilvonandi konu
sína, Pauline. Sigurður aðstoðaði
hann við undirbúning leiðangursins
til Íslands og mælti með Ragnari
Stefánssyni í Skaftafelli. Þeir Ragn-
ar hittust síðan fyrst úti í miðri
Skaftafellsá 7. júlí 1952 og úr varð
ævilöng vinátta.
Í bók sinni rekur Jack Ives sögu
byggðar í Skaftafelli og breytingar á
jöklum og landslagi sem orðið hafa í
Öræfum frá landnámi. Byggir hann
á eigin rannsóknum og annarra.
Fjöldi mynda og korta prýðir bókina
sem hverfist að nokkru leyti um
Ragnar Stefánsson, bónda í Skafta-
felli, og fjölskyldu hans.
Bók Jacks er m.a. tileinkuð Önnu
Maríu, dóttur Ragnars. Hún hafði
milligöngu um að við Jack töluðumst
við í síma. Mér varð ljóst um leið og
samtalið hófst að hér fór mikill hug-
sjónamaður og mannvinur. Frásögn
hans var beinskeytt og áhrifarík og
leyndi ást hans á viðfangsefninu sér
ekki.
Á mótum tveggja alda
„Það eru blendnar tilfinningar
sem bærast innra með mér, þegar ég
kem hingað brunandi,“ segir Jack.
„Það er augljóst að samgöngurnar
hafa stórbætt lífskjörin á svæðinu.
Ímyndaðu þér hvernig forfeður
Ragnars komust af við þau skilyrði
sem þeir bjuggu við.
Ég verð að viðurkenna að ég er að
vissu leyti dálítið eigingjarn og
sakna hins liðna. Það var stórkost-
legt að hitta Ragnar í fyrsta sinn úti í
miðri Skaftafellsá þar sem við urð-
um að notast við hesta. Við vorum á
mótum tveggja alda.“
Jack Ives hefur verið tíður gestur
hér á landi vegna rannsókna sinna
og vináttu við fjölskyldu Ragnars
Stefánssonar.
„Ég geri mér grein fyrir
ar ég kem hingað til lands
útlendingur. En um leið fi
eins og Skaftafell og f
Ragnars Stefánssonar sé
sjálfum mér,“ segir Jack I
hef tekið þátt í umræðunni
un þjóðgarðs í Skaftafelli a
síðan Ragnar viðraði fyrst
mynd við mig að selja ríkin
sem yrði þá kjarni þjóðgarð
– Veistu hvort slíkar hu
höfðu komið fram áður en
fyrst að Skaftafelli árið 1952
„Þegar ég kom í þriðja
Skaftafelli sagði Ragnar v
hann vildi mjög gjarnan re
mér hús í Morsárdal og kan
ist Pauline, sem nú er kon
að búa þar með mér. Han
vita af áhuga mínum á Mo
og þeim breytingum sem he
á jöklunum og búsetu fólk
um. Ég gæti þá séð um
ferðamenn um náttúru svæ
Þetta sýnir að Ragnar
Um þessar mundir eru
liðin 40 ár frá stofnun
þjóðgarðsins Skaftafells.
Í tilefni þess kemur út
bókin Skaftafell í Öræf-
um – Íslands þúsund ár
eftir dr. Jack D. Ives. Ís-
lensk þýðing bókarinnar
er væntanleg síðar í
haust. Arnþór Helgason
ræddi við höfundinn um
Skaftafell og þýðingu
þjóðgarða. Fjöll Fyrir nokkrum árum var dr. Jack Ives við rannsóknir í Pamír
Sambúð
lands og sögu
» Það má ekki ve
nýtingu landsin
upp á fólkið sem b
hefur verið gert er
verða teknar í sátt
Annars er verr af
28 LAUGARDAGUR 15. SEPTEMBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
Einar Sigurðsson.
Styrmir Gunnarsson.
Forstjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
MENGAÐUR JARÐVEGUR
Á Hólmsheiði er hreinsunarsvæði,sem hefur verið útbúið til að
taka á móti menguðum jarðvegi úr
Vatnsmýrinni. Hreinsunarsvæðið er
nálægt Vatnsverndarsvæði Reykja-
víkur.
Í Morgunblaðinu í gær segir Lúð-
vík Gústafsson, deildarstjóri meng-
unarvarna umhverfissviðs Reykja-
víkurborgar, að hann telji að engin
hætta sé á ferðum. Komið hafi verið
fyrir vökvaheldu undirlagi og þarna
verði jarðvegurinn hreinsaður.
Menn áttuðu sig á því í júní að
jarðvegurinn þar sem nýbygging HR
á að rísa væri mengaður. Talið er að
mengunina megi bæði rekja til ára
seinni heimsstyrjaldarinnar og að
slökkviliðið hafi hellt niður olíu í
grenndinni á æfingum. Ástæðan fyr-
ir því að jarðvegurinn er enn svona
mengaður eftir allan þennan tíma
mun vera sú að þarna er mýri og loft
kemst illa að þannig að olían brotnar
seint niður.
Til þess að hreinsa jarðveginn var
útbúið hreinsunarsvæði. Eins og
fram kemur í máli Lúðvíks verður
jarðveginum síðan velt reglulega til
að auðvelda aðkomu súrefnis og
stuðla að niðurbroti olíuefnanna.
Frágangur mengaðs jarðvegs er
viðkvæmt mál. Ekki er hægt að
koma honum fyrir hvar sem er. Ugg-
laust hefur fyllsta öryggis verið gætt
og búið svo um hnútana að mengun
úr jarðveginum, sem þarf að flytja í
burtu vegna framkvæmda við ný-
byggingar Háskólans í Reykjavík í
Öskjuhlíðinni, smitist ekki út í jarð-
veginn í kring.
Hins vegar hlýtur það að vera
markmið borgaryfirvalda að urða
ekki mengaðan jarðveg svo nærri
vatnsverndarsvæði Reykjavíkur.
Það er ekki vegna vantrausts á sér-
fræðingum borgarinnar, heldur er
einfaldlega ástæðulaust að taka slíka
áhættu í grennd við viðkvæma staði á
borð við vatnsból höfuðborgarsvæð-
isins. Greinilegt er að þegar ákveðið
var að jarðvegurinn skyldi fluttur í
Hólmsheiðina var gert ráð fyrir að
svæðið í Öskjuhlíðinni væri að mestu
leyti hreint. Var ekki ástæða til að
finna annan stað til þess að koma
jarðveginum úr Öskjuhlíðinni fyrir
þegar í ljós kom að svo var ekki?
HÆSTIRÉTTUR
OG KYNFERÐISBROT
Hæstiréttur dæmdi karlmanná fertugsaldri til að sætaþriggja ára og sex mánaða
fangelsi og greiða milljón í miska-
bætur fyrir að hafa þröngvað konu
til samræðis og annarra kynferð-
ismaka með ofbeldi. Verknaðurinn
var álitinn hrottalegur og ruddaleg-
ur og talinn til þess fallinn að valda
konunni sálrænum örðugleikum.
Það vekur athygli að Hæstiréttur
mildaði refsingu mannsins um hálft
ár og lækkaði bætur konunnar um
200 þúsund þrátt fyrir að hafa fund-
ið manninn sekan um að hafa
þröngvað konunni til munnmaka, en
af þeim þætti ákærunnar hafði mað-
urinn verið sýknaður í héraði.
Réttargæslumaður konunnar í
Hæstarétti, Steinunn Guðbjarts-
dóttir, sagði niðurstöðu Hæstarétt-
ar valda sér vonbrigðum. Niður-
staða héraðsdóms hefði verið í betra
samræmi við hve gróft brotið var og
líkamlegar og sálrænar afleiðingar
þess. Það væri erfitt að sætta sig
við að miskabætur, sem í raun væru
aðeins til málamynda, hefðu verið
lækkaðar í Hæstarétti.
Það vekur óhug þegar svona al-
varleg ofbeldismál koma upp. Í
ástandsskýrslu læknis kemur fram
að konan sitji í hjólastól þar sem
hún sé með bundið um ökkla og ekki
göngufær. Úti um allan líkamann
kenni hún eymsla og „æi“ og „ói“
við minnstu snertingu á brjóstum,
klofi, andliti, öxlum og ökkla. Um
tilfinningalegt ástand segir í skýrsl-
unni að konan sé í losti, fjarræn,
sitji í hnipri og endurlifi árásina.
Erfitt er að sætta sig við að ekki
séu þyngri dómar fyrir slík ofbeld-
isbrot, ekki síst þegar litið er til
þess að refsiramminn er sextán ár.
Sú umræða er raunar ekki ný af
nálinni heldur kviknar í hvert
skipti sem slík mál koma upp. Og
það er hollt og eðlilegt. Vitaskuld
vaknar sú spurning af hverju refsi-
ramminn sé ekki notaður, enda
hljóti að felast í honum krafa af
hálfu löggjafans um þyngingu
dóma.
Á hitt ber að líta að dómar fyrir
kynferðisbrot og ofbeldisbrot hafa
verið að þyngjast umtalsvert á und-
anförnum árum. Til að mynda hef-
ur verið sýnt fram á að refsing fyr-
ir nauðgun sé nú að meðaltali um
tvö ár en hafi fyrir um áratug verið
um eitt ár. Til eru þeir sem segja
að þynging dóma gangi of hratt
fyrir sig og gangi gegn mannrétt-
indaákvæðum.
Ef til vill er eðlilegt að þynging
dóma gerist með hægum en örugg-
um hætti. Ef til vill er það rétt sem
Halldóra Halldórsdóttir, starfs-
kona Stígamóta, segir, að dómur-
inn sé ekki vægur miðað við fyrri
fordæmi réttarins.
Eftir stendur að Hæstiréttur
tekur enn of vægt á alvarlegum
kynferðisbrotum og ofbeldisbrot-
um, almenningi er misboðið. Líf
fólks, sem verður fyrir þessum
brotum, er lagt í rúst og leiðrétting
þarf að eiga sér stað. Það eiga án
efa margir eftir að fylgjast grannt
með því hvort dómarnir haldi ekki
áfram að þyngjast.
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á slóðinni http://morgunbladid.blog.is/
Þjóðgarðar hafa lengi ver-ið fáir á Íslandi og þeimfjölgar hægt. Sá stærstiog sá best skipulagði,
lengst af, Skaftafellsþjóðgarður,
er nú 40 ára. Rétt er að fagna
þeim áfanga og gleðjast yfir
stofnun hans og tilvist, um leið og
menn þakka fyrir framsýni þeirra
sem þar komu að. Töluvert átak
þarf til þess að reka, stækka eða
stofna þjóðgarða þegar svo fáir
tilheyra þjóð sem hér gerist. Auk
þess eru skiptar skoðanir hvaða
svæði séu hæf sem þjóðgarðar og
hver megi teljast tilgangur með
stofnun þjóðgarðs. Svo leikur
stundum vafi á eignarhaldi lands
og verðmæti þess hefur vaxið
hratt. Á hinn bóginn er alveg ein-
sýnt að gildi þjóðgarða og nátt-
úruverndarsvæða eykst með
hverjum áratug.
Í Skaftafellsþjóðgarði þarf að
hyggja að mörgu á 40 ára afmæl-
inu: Stækkun þjóðgarðsins og
stofnun Vatnajökulsþjóðgarðs,
rekstrartekjum og – formi, auk-
inni fræðslu og bættu skipulagi.
Fyrir mörgum er dagljóst að
stórir hlutar Vatna-
jökuls og töluvert
land með jöðrum
hans og út frá þeim
ættu, framtíðar
vegna, að mynda
einn eða nokkra
samtengda þjóð-
garða/vernd-
arsvæði, s.s vest-
urhluti jökulsins
yfir að Gríms-
vötnum, Langisjór,
Eldgjá og Laka-
svæðið í samhengi,
Vonarskarð, Kverk-
fjöll, Snæfell og
Eyjabakkar saman og þá Lóns-
öræfi, með jöklinum næst þeim,
og loks Breiðamerkurjökull og
Esjufjöll, ásamt hinum upp-
runalega og bráðum miðaldra
Skaftafellsþjóðgarði sem slíkum.
Þetta mætti leysa með því að
blanda saman þjóðlendum og
landi í einkaeign þar sem gerðir
væru þjónustusamningar við
landeigendur, eins og rey
verið með ágætum árangr
lausn að miða þjóðgarð vi
uljaðra er ótæ
þess að einber
ulhver og jöku
eru ekki þjóðg
þegar tenging
náttúruna umh
vantar. Engum
hug að gera Þ
vatn eitt að þj
Eftir því sem
best veit er m
tekna til Skaft
þjóðgarðsins f
með verslunar
samkeppni við
héraði. Eflaus
unnt að finna h
legri tekjuleiðir. Umræða
slíkt tengist auðvitað gjal
fyrir innkomu á ýmis svæ
landinu en slíkt fyrirkomu
þekkt um allan heim. Sár
gera athugasemdir við að
t.d. nokkur hundruð krón
meira en stutt innlit í þjó
eða náttúruverndarsvæði
greiða eitt þjóðgarðsgjald
Fjórir áratugir undir jö
Eftir Ara Trausta
Guðmundsson
Ari Trausti
Guðmundsson