Morgunblaðið - 27.10.2007, Side 34

34 LAUGARDAGUR 27. OKTÓBER 2007 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Meðal efnis er:
• Uppáhalds jólauppskriftirnar
• Uppskriftir að ýmsu góðgæti til
að borða á aðventu og jólum.
• Jólasiðir og jólamatur í útlöndum
• Villibráð á aðventunni
Auglýsendur!
Pantið fyrir klukkan 16 föstudaginn 23. nóvember.
• Smákökur og jólakonfekt.
• Eftirréttir
• Jólaföndur
• Jólabækur og jólatónlist
Og margt, margt fleira.
Jólablaðið 2007
Hið árlega jólablað fylgir Morgunblaðinu
föstudaginn 30.nóvember.
Allar nánari uppl. veitir Katrín Theódórsdóttir
í síma 569 1105 eða kata@mbl.is
MEÐ skrifum þessum langar
mig að varpa örlitlu ljósi á það
hvað hjúkrunarfræðingar gera og
hvers vegna. Hjúkrunarfræðingar
hjúkra fólki. Virgina Henderson,
einn helsti leiðtogi hjúkrunarfræð-
inga á síðustu öld, sagði að hjúkr-
un væri það að aðstoða ein-
stakling, sjúkan eða heilan, við
þær athafnir sem
stuðla að heilsu hans
eða bata (eða frið-
samlegum dauða)
sem hann myndi sjá
um sjálfur hefði hann
til þess þrek, vilja
eða þekkingu, og að
gera það á þann hátt
að hann verði sjálf-
bjarga eins fljótt og
kostur er. Dæmi um
þetta er einstaklingur
sem hefur fengið
heilablóðfall og lömun
í kjölfarið. Hjúkr-
unarfræðingur metur
ástand hans og setur fram áætlun
um meðferð og væntanlegan ár-
angur. Í matinu og áætluninni
kæmi m.a. fram að sjúklingurinn
sé ekki fær um að hreyfa sig s.s.
að snúa sér sjálfur í rúmi eða fara
fram úr án aðstoðar, geti ekki
nærst án aðstoðar, hafi ekki stjórn
á þvagi og hægðum og geti ekki
séð um að þvo sér sjálfur. Hjúkr-
unarfræðingurinn veit að allir
þessir þættir eru lífsnauðsynlegir
og séu þeir á einhvern hátt skertir
er m.a. hætta á húðvandamálum.
Hjúkrunarfræðingurinn veit líka
að húðin, stærsta líffæri mannsins,
er helsta vörn hvers manns gegn
sýkingum, þurrki og ýmsum öðr-
um lífshættulegum kvillum. Þess
vegna setur hjúkrunarfræðing-
urinn fram áætlun fyrir sjúkling-
inn um aðgerðir sem minnka lík-
urnar á því að hann fái sár.
Hjúkrunarfræðingurinn framfylgir
svo áætluninni sjálfur eða sér til
þess að henni sé framfylgt.
Hjúkrunarfræðingar gera ým-
islegt annað. Þar sem hjúkr-
unarfræðingar eru oftast hjá eða
nálægt sjúklingum eins og t.d. á
bráðalegudeildum þar sem deild
má aldrei vera án hjúkrunarfræð-
ings, sinna þeir ýmsum verkefnum
sem aðrir taka ákvarðanir um eins
og að gefa lyf sem læknir hefur
gefið fyrirmæli um og að sjá um
göngu- og öndunaræfingar sjúk-
lings sem sjúkraþjálfari hefur gef-
ið fyrirmæli um. Þar sem læknar
og sjúkraþjálfarar eru ekki öllum
stundum hjá sjúklingi sjá hjúkr-
unarfræðingar um þessi verkefni.
Hjúkrunarfræðingar er í sam-
bandi við alla aðra sem sinna sjúk-
lingum. Þeir hafa því yfirsýn yfir
einstaka sjúklinga og hópa sjúk-
linga. Bandaríski læknirinn Lewis
Thomas orðaði það svo eftir að
hafa sjálfur legið á
sjúkrahúsi: Hjúkr-
unarfræðingar eru
límið sem heldur starf-
seminni og þjónust-
unni við sjúklingana
saman. Þrátt fyrir ára-
tuga reynslu í starfi
sagðist hann ekki hafa
áttað sig á þessu fyrr
en hann varð sjúkling-
ur sjálfur.
Hjúkrunarfræðinám
á Íslandi er 120 ein-
inga háskólanám til
BS-prófs. Námið felur
m.a. í sér: líf-
færafræði, lífefnafræði, fé-
lagsfræði, sálfræði, heimspeki,
fósturfræði, frumulíffræði, lífeðl-
isfræði, meinafræði, næring-
arfræði, sýkla- og ónæmisfræði,
lyfjafræði, tölfræði, aðferðafræði,
vöxt- og þroska barna og unglinga,
barneignir og heilbrigði fjölskyld-
unnar, handlæknisfræði, lyflækn-
isfræði, barnasjúkdómafræði, geð-
sjúkdómafræði, fæðinga- og
kvensjúkdómafræði, heilbrigð-
ismat, bráðahjúkrun, hjúkrun full-
orðinna, öldrunarhjúkrun, heilsu-
gæsluhjúkrun, barnahjúkrun,
geðhjúkrun, hjúkrunarstjórnun og
rannsóknir. Nemendur fá kennslu
og þjálfun í að hafa yfirsýn yfir
sjúklinga og þarfir þeirra.
Eins og allt annað í þessum
heimi hefur hjúkrunarfræðin
þróast. Vegna aukinnar tækni,
meiri þekkingar og vaxandi krafna
sjúklinga um gæðaþjónustu hafa
hjúkrunarfræðingar leitast við að
þróa fag sitt og starfshætti. Síð-
astliðin ár hefur öryggi sjúklinga
verið sett á oddinn austan hafs og
vestan. Lesa má í skýrslum banda-
rísku stofnunarinnar Institute of
Medicine (IOM) að árlega verði
hópur sjúklinga fyrir skaða eða
deyi jafnvel á sjúkrahúsum vegna
þess að ekki er staðið eins vel að
málum og vera skyldi. Til að auka
öryggi sjúklinga leggur IOM
áherslu á bætta skráningu, nægan
fjölda hjúkrunarfræðinga og aukna
tækninotkun.
Hjúkrunarfræðingar á Íslandi
hafa í meira en áratug unnið að og
óskað eftir rafrænni skráningu og
almennt aukinni notkun upplýs-
inga- og tölvutækni. Því miður
hafa heilbrigðisyfirvöld og heil-
brigðisstofnanir hér á landi ekki
náð að tileinka sér og nýta alla þá
þekkingu og tækni sem til er sem
talin er auka öryggi í heilbrigð-
isþjónustu, og er rafræn skráning
þar með talin. Hjúkrunarfræðingar
sjá sjálfir um sína skráningu og
það oftast á pappírsformi. Það
væri vissulega kostur fyrir önnum
kafna hjúkrunarfræðinga að hafa
stétt hjúkrunarritara sambærilega
stétt læknaritara sem myndi sjá
um skráningu hjúkrunar.
Samkvæmt tilmælum Landlækn-
isembættisins ber hjúkrunarfræð-
ingum að skrá ákveðnar upplýs-
ingar um sjúklinga og meðferð. Ég
hef reynt það sjálf í starfi sem
stjórnandi á sjúkrahúsum hversu
mikilvægt það er að hafa nákvæma
hjúkrunarskráningu um hvern
sjúkling. Þegar upp koma mál þar
sem grunur leikur á mistökum er
sjúkraskrá sjúklings og þar með
talin hjúkrunarskráningin helstu
gögnin sem geta gefið upplýsingar
um hvað var gert og hvort farið
var rétt að.
Um þróun hjúkrunar á Íslandi
má lesa í bók Kristínar Björns-
dóttur, Líkami og sál, hugmyndir,
þekking og aðferðir í hjúkrun, sem
út kom árið 2005. Bókin varpar
frekara ljósi á það hvað hjúkr-
unarfræðingar gera og hvers
vegna.
Hvað gera hjúkrunarfræð-
ingar og hvers vegna?
Helga Bragadóttir varpar
örlitlu ljósi á það hvað
hjúkrunarfræðingar
gera og hvers vegna
» Vegna aukinnartækni, meiri þekk-
ingar og vaxandi krafna
sjúklinga um gæðaþjón-
ustu hafa hjúkrunar-
fræðingar leitast við að
þróa fag sitt og starfs-
hætti.
Helga
Bragadóttir
Höfundur er hjúkrunarfræðingur
á Landspítalanum og lektor
í Háskóla Íslands.
Í LJÓÐINU Áföngum notar Jón
Helgason orðin „Kverkfjallavættir
reiðar“, „hornsteinar landsins
braka“ og „býsn eru meðan brot-
hætt jörð / brotnar ekki undan
fargi.“ Þau gætu átt
við um þann háskaleik
sem leikinn hefur ver-
ið undanfarin sex ár
norðan Vatnajökuls
allt frá því að Guð-
mundur heitinn Sig-
valdason varaði við
því að setja farg Háls-
lóns og Kára-
hnjúkastíflna ofan á
hina þunnu jarð-
skorpu sem þar er.
Það taldi hann óráð
því að Kárahnjúkar
væru eldfjöll á end-
anum á virkum
sprungusveimi Kverk-
fjalla sem lægi í
gegnum stíflustæðin.
Mér fannst orð Guð-
mundar stórmerk á
sínum tíma en öðrum
fannst það ekki og
það var með herkjum
að mér tókst að
smeygja „skúbbinu“
mínu í 50 sekúndna
frétt í lok seinni
fréttatíma þar sem
það vakti enga at-
hygli. Ummælum
Guðmundar varð ég
að þjappa saman í 20 sekúndur og
andmælum við þeim í aðrar 20 sek-
úndur til að vera ekki álitinn hlut-
drægur. Síðan hefur þetta nánast
verið feimnismál. Því var afneitað
að sprungusveimurinn væri virkur
við Kárahnjúka og farið leynt með
að heitt vatn fyndist þar í borhol-
um og að heitar laugar væru
skammt innan við stífluna í nánd
við misgengisbergganga á eldvirku
svæði þar sem flikruberg hafði
komið upp af miklu dýpi. Fyrir
nokkrum árum birti ég „skúbbf-
rétt“ um það að þegar farg Vatna-
jökuls minnkaði ykist eldvirkni.
Það hringdi ekki bjöllum þótt vitað
væri að fargbreytingar Grímsvatna
hefðu valdið gosum og að þegar
farg ísaldarjökulsins hvarf fyrir
11000 árum þrítugfaldaðist eld-
virkni norðan Vatnajökuls. Þegar
skjálftahrina hófst við Upptyppinga
í algeru samræmi við fyllingu Háls-
lóns lögðu fjölmiðlar áherslu á að
engin tengsl væru þarna á milli og
að lónið og virkjunin væru utan
áhrifasvæðis skjálftanna. Blaðið
birti kort þar sem Kárahnjúkar og
Snæfell voru færð 40 km til aust-
urs til að undirstrika fyrirsögn um
þetta! Í ágústlok gat
ég ekki orða bundist
og bloggaði um það
sem nú hefur verið
staðfest, að rússneska
rúllettan sem þarna er
spiluð geti ýtt undir
eldgos. Það yrði fyrsta
eldgosið í heiminum af
mannavöldum. Sumir
kunna að hugga sig
við það að hugsanlegt
gos verði rólegt
dyngjugos sem geti
varað í áratugi eða
jafnvel aldir og skapað
ferðamannatekjur. Ég
vil hins vegar spyrja
þessara spurninga: 1.
Verður það Íslend-
ingum til sóma og
ábata að hafa stór-
skaðað verðmætustu
ímynd landsins sem er
fólgin í því að einstæð
náttúra þess sé látin
ósnortin? 2. Vitað er að
gos koma ekki alltaf
upp þar sem fyrstu
skjálftarnir koma. Er
hægt að útiloka að um-
brotin verði undir
Hálslóni eða í enda
sprungusveimsins við stíflurnar? 3.
Mun það hafa svipuð áhrif þegar
farg Hálslóns minnkar síðla vetrar
og fargminnkun ísaldarjökulsins og
Grímsvatna hafði? 4. Ef kvika
brýst upp undir vatni, verður það
þá ekki öskugos? 5. Verður út-
blástur lofttegunda í eldgosi af
mannavöldum sett á útblást-
ursreikning Íslendinga? 6. Er vitað
til þess að Íslendingar hafi haft í
heiðri loforð sín frá Ríóráðstefn-
unni um að náttúran skuli njóta
vafans við framkvæmdir? „Skratt-
inn er leiðinlegt veggskraut,“ sagði
Davíð Oddsson um vísbendingar
um loftslagsbreytingar af manna-
völdum. En ekki veldur sá er var-
ar.
„Kverkfjalla-
vættir reiðar“
Ómar Ragnarsson skrifar
um hugsanlegt eldgos af
mannavöldum
Ómar Ragnarsson
» Í sex ár hef-ur verið
feluleikur með
það að með
myndun Háls-
lóns var storkað
náttúruöflum og
tekin stórfelld
áhætta með
ófyrirsjáan-
legum afleið-
ingum.
Höfundur er formaður Íslands-
hreyfingarinnar – lifandi lands.