Vikublaðið - 07.04.1997, Blaðsíða 9

mm 7. aprfl 1997 MHaBrararaMHBraMMMBran^M^M^^M^^^M U Í JiU JU
Aidraðir þwfn oð veba
hvem krónu fyrir sér
Arni Björnsson
fyrrverandi yfir-
læknir er einn af
forsprökkum í að-
gerðarhópi aldraðra.
Aðgerðarhóp þessum
var komið á laggirnar
fyrir tveimur árum til
að sporna við þeirri
miklu tekjuskerðingu
sem aldraðir hafa
orðið fyrir í seinni
tíð. Árni er eldheitur
hugsjónamaður þó
kominn sé á efri ár
og svíður sárt hið
stigvaxandi óréttlæti
í þjóðfélaginu og vill
gera það sem í hans
valdi liggur til að
sporna við því.
„Þetta er grasrótarhópur einstak-
linga sem hefur það að markmiði að
vekja athygli á og spoma við þeim
harkalega niðurskurði sem hefur orð-
ið á kjöram og aðbúnaði aldraðra síð-
ustu 5-6 árin, samansettur af fólki
sem hefur ennþá kraft til að opna
munninn og er gagnrýnið á það
ástand sem hefur verið að skapast í
þjóðfélaginu á síðustu árum,” segir
Arni. Hvernig birtist kjaraskerð-
ingin öldruðum?
„Fyrst og fremst í þessum svokölluðu
jaðarsköttum sem hafa orðið þyngri
fyrir aldraða heldur en ýmsa aðra
hópa í þjóðfélaginu. I öðru lagi eru
það þær skerðingar sem hafa orðið á
almannatryggingum þar sem að þær
greiðslur sem á að inna til kerfisins
hafa stöðugt hækkað. Þetta eru þær
kjaraskerðingar sem hafa fyrst og
fremst orðið hjá öldraðum.”
Burt með sjúklinga-
skattana
í hverju felst starfsemi hópsins?
„Það er barátta fyrir því að fá til baka
eitthvað af þeim skerðingum sem
orðið hafa á réttindum aldraðra á
undanförnum árum. Það er fyrst og
fremst tekjutenging lífeyris. Hann
hefur verið aftengdur en með óljósu
orðalagi frá forsætisráðherra hefur
komið loforð um að hann verði
tengdur aftur með því að við fáum
hlutdeild í kjararbótum þessa árs en
ekkert þar fram yfir. Það erum við
ekki ánægð með. Við viljum að elli-
lífeyrir sé tekjutengdur eins og aðrar
tekjur í þjóðfélaginu.
Einnig höfum við rætt breytingar á
fjármagnstekjuskattinum. Að hann
verði bundinn við ákveðið tekjulág-
mark eða hugsanlegar upphæðir. Síð-
an eru það sjúklingaskattarnir sem
við viljum fá afnumda algjörlega fyr-
ir þá tekjulágu. Annað mál er, sem á
einnig við öryrkja og alla þá sem eru
á bótum, að þegar fólk leggst inn á
sjúkrastofnanir þá er það svipt bótun-
um. Það getur komið harkalega niður
á fólki sem er með skuldbindingar.
Það er þá algjörlega berskjaldað fyrir
skuldunautum sínum. Til dæmis
maður sem þarf að borga fasteigna-
gjöld af íbúð. Hann er sviptur bótum
inn á sjúkrastofnuninni en þarf samt
sem áður að borga fasteignagjöldin
ásamt öllum öðram opinberam gjöld-
um þrátt fyrir að það fé sé tekið af
honum sem hann á að borga fast-
eignaskattinn með. Þetta óréttlæti er-
um við ákaflega óánægð með.”
Sveigjanlegur eftir-
launaaldur
Hvenær hófust þessar kjaraskerð-
ingar aldraðra fyrir alvöru?
„Fyrstu skrefin voru stigin 1991 og
síðan hafa aðgangsgjöld að kerfinu
stöðugt verið að hækka og þeim hef-
ur verið að fjölga. Jafnframt hefur
verið að stækka sá hópur sem þarf að
inna þessi gjöld að hendi. Þetta eru
þau grundvallaratriði sem við erum
að beijast fyrir núna.
Síðan erum við líka að velta fyrir
okkur hvemig hægt sé að ráða bót á
þessu til frambúðar. Bæði viljum við
skoða sveigjanlegan eftirlaunaaldur.
Það sé ekki skilyrðislaust skrúfað
fyrir menn á einhverjum aldri. Það
þarf að gera greinarmun á öldruðum
og sjúklingum. Það á ekki að setja þá
í sama pott og sjúklinga. Það erum
við mjög óánægð með. Aldraður ein-
staklingur getur verið fullfrískur og
vinnufær. A ákveðnum aldri stendur
mönnum til boða að fara á eftirlaun
en ef þeir kjósa og hafa heilsu til þá á
þeim að vera leyft að vinna áfram en
ekki skikkaðir til að setjast í helgan
stein. Mín einkahugmynd er sú að til
að koma þessu á að breyta eftirlauna-
kerfinu þannig að fyrirtæki eða stofn-
anir sem hafa haft menn í þjónustu
sinni í áraraðir héldu áfram að borga
þeim laun dálítinn tíma eftir vinnu-
lok. Þá gætu þessir sömu aðilar jafn-
framt krafist vinnu fyrir þessi laun
eftir þvf hvað þau væru há og heilsa
viðkomandi leyfði. Fjöldi starfa er
þannig að það á að yngja upp í þeim
en það á ekki að kasta fyrir róða
reynslu og þekkingu þeirra sem era
búnir að vinna lengi í þessum störf-
um og era enn í fullu fjöri.”
Byggingaklíka með
þj ónus tuíbúðirnar
Finnur fólk í daglegu lífi fyrir
verulegri kjaraskerðingu nú síð-
ustu ár?
„Já, það er ekki nokkur vafi á því að
aldraðir finna fyrir því að þeir hafa úr
minna að spila. Stór hópur innan
þessa aldurshóps býr við ákaflega
kröpp kjör. Fólk sem hefur 60-70
þúsund krónur á mánuði þarf að velta
fyrir sér hverri krónu og það sem
bjargar sumum er að eiga skuldlausa
húseign. Engu að síður þarf það að
borga há fasteignagjöld sem skerða
veralega það sem er til umráða.”
Hvernig er ástandið á húsnæðis-
málum aldraðra?
„Það er nú misjafnt. Það er erfitt að
selja stórar fasteignir og verðið fyrir
þær að sama skapi lágt. Hins vegar
eru þjónustuíbúðirnar mjög dýrar.
Það er eins og einhver byggingaklíka
hafi náð tökum á markaðnum og
haldi verðinu uppi. Fyrir nú utan
bygginngamátann sem er alveg út í
hött. Þessir himinháu turnar beint
upp í loftið. Persónulega finnst mér
þetta fáránlegt og til hreinnar
skammar.”
„Hvað varðar öldrunarþjónustuna
þá á fullfrískt fólk alls ekki að vistast
á stofnunum eins og sumir hafa
neyðst til að gera til að njóta öryggis
í ellinni, t.d. inni á DAS og álíka
stofnunum. Það er mjög óaðlaðandi
kostur í mínum huga. Það á að vera
möguleiki að komast inn á stofnun
þegar fólk þarf á því að halda og þá
eiga hjón að geta verið saman og út
af fyrir sig.”
Er ekki raunveruleikinn sá að inni
á stofnunum lendir fólk með fulla
andlega heilsu sem veslast þar upp
í eymd?
„Það má vera. Stefnan í dag er sú
að reyna að gera fólki kleift að vera
heima sem lengst og efla heima-
hjúkrun og slíka þjónustu. Það verður
að auka þjónustuna utan stofnana,
bæði með byggingu þjónustuíbúða
og þjónustu við aldraða inni á heimil-
unum,” segir Ámi Bjömsson tignar-
legur á svipinn þar sem hugsjónaeld-
urinn brennur úr augunum og stað-
festan skín úr hverju svipmóti.
bgs
Súrt að Alþingi á
eftir að fjalla um
málið.
Þá er búið að redd;
leyfi fyri álverið...
...og sól yfir
ríkisstjóminni.
s/
• ,.,<?& *€fu(Z( A€> SKukL I
^ÉKKTfÁUU/ SKtZlPA UHPiR
Wl' .SVDMA SMÁ 'íf'
X_____
Gestur Ásólfsson
formaður ABR
Hvaða bækur og rithöfundar hafa
haft mest áhrif á pólitískar skoðan-
ir þínar?
Ég get ekki sagt að mínar pólitísku
skoðanir séu beint komnar frá rithöf-
undum en aftur á móti hefur Halldór
Laxness lengi verið í miklu uppáhaldi
hjá mér og ég hef lesið sumar af hans
bókum aftur og aftur. Af hans bókum
bera hæst hjá mér Sjálfstætt fólk og
Gerplu. Af yngri höfundum vil ég
nefna Einar má Guðmundsson og bók
hans Engla alheimsins og svo Böðvar
Guðmundsson með Híbýli vindanna
og Lífsins tré en þær bækur era eink-
ar skemmtilegar og komu mér á
óvart.
Nefndu eina kvikmynd, bók, leik-
rit, ljóð, lag eða tónverk sem þú vilt
að allir lesi, sjái, heyri.
Ég hlusta mikið á tónlist og þar era
margir í uppáhaldi hjá mér. Ég hef
sungið flestar oratóríur Bachs og held
mikið upp á þær en það sem ég held
að allir ættu að hlusta á reglulega eru
þrjú síðustu verk Mozarts klarinettu-
konsertinn, Töfraflautuna og Sálu-
messuna.
Hver hafði mest áhrif á þig í æsku?
Faðir minn sem ég hélt mikið uppá,
einstakt góðmenni og mannasættir.
Hvaða atburður í lífstíð þinni hefur
haft mest áhrif á skoðanir þínar?
Ég held ég að þeir frjálsræðistímar
sem ég ólst upp á með stúdentaupp-
reisnum, vinstripólitík, Bítlunum og
Rolling Stones hafi haft heilmikil
áhrif á mig frekar en einhver einstak-
ur atburður.
Hvaða stjórnmálamanni lífs eða
liðnum hefur þú mest álit á?
Það eru nú þessir frumkvöðlar á
vinstri vængnum enginn einn sérstak-
ur en get nefnt þá Brynjólf Bjamason
og Einar Olgeirsson.
Ef þú gætir farið á hvaða tíma sög-
unnar sem er og dvalið þar í 24
tíma. Hvert færirðu og hvers
vegna?
I Þjórsárdalnum sem er dalverpi í
uppsveitum Ámessýslu vildi ég hafa
verið það örlagaríka ár 1104 þegar
Hekla lagði dalinn í eyði á svo að
segja einni nóttu. I dalnum vora ná-
lega 20 bæir og þarna var blómlegt
mannlíf með menn eins og Gauk á
Stöng og Hjalta Skeggjason í broddi
fylkingar. Þetta gos breytti blómlegri
byggð í eyðisanda sent að mestu eru
ógrónir enn.
Hjá hverjum leitarðu ráðlegginga í
mikilvægum málum?
Oftast hjá fjölskyldunni og nánustu
vinum. Þó gæti ég leitað til ólíkleg-
ustu manna um ráð ef svo bæri undir.
Ef þú mættir setja ein lög, hver
yrðu þau?
Ég myndi setja lög sem stuðluðu að
jöfnuði og réttlæti í samíélaginu. Ég
óttast að við séum að ganga inn í
skeið aukins ójöfnuðar þar sem auð-
urinn og þar með völdin færast á æ
færri hendur. Það kæmi mér ekki á
óvart þótt að í byrjun næstu aldar
þyrfti verklalýðshreyfingin að berjast
fyrir jafnvel sömu réttindum og hún
barðist fyrir í upphafi þessarar aldar.