Lesbók Morgunblaðsins - 31.05.2008, Qupperneq 16

16 LAUGARDAGUR 31. MAÍ 2008 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Leif Reynisson
leifurr@hotmail.com
A
tburðarásin vorið ’68 hófst 22.
mars þegar hópur stúdenta yf-
irtók skrifstofur háskólans í
Nanterre í úthverfi Parísar.
Meginkrafan var réttlátara
samfélag þar sem tækifæri til
menntunar væru jöfn. Stúdentar hurfu á braut
eftir að lögreglan hafði umkringt svæðið að
beiðni skólayfirvalda. Mikil togstreita ríkti inn-
an skólans næstu vikurnar sem gerði það að
verkum að rektor lokaði honum 2. maí. Þegar
hér var komið sögu tóku stúdentar við hinn
fornfræga Sorbonne háskóla við sér. Þeir mót-
mæltu framkomu yfirvalda í Nanterre og kröfð-
ust þess að komið yrði til móts við óskir stúd-
enta. Valdhafarnir voru hins vegar staðráðnir í
því að kæfa baráttuna í fæðingu og var lög-
reglan fengin til að fjarlægja mótmælendur og
yfirtaka Sorbonne. Með þeim aðgerðum hófust
hinar eiginlegu óeirðir. Stúdentar efndu til mót-
mælagöngu 6. maí sem endaði með götubar-
daga þegar lögregla meinaði þeim inngöngu í
háskólann. Mikil reiði greip um sig meðal stúd-
enta enda hafði lögreglan tekið á móti þeim af
mikilli hörku. Daginn eftir gengu þeir fylktu liði
að Sigurboganum þar sem þeir lásu upp kröfur
sínar. Þeim til fulltingis voru margir úr röðum
menntskælinga, kennara og ungra verka-
manna. Þeir kröfðust þess að fá aðgang að há-
skólanum og að þeir mótmælendur sem höfðu
verið handteknir yrðu leystir úr haldi.
Þegar yfirvöld neituðu að ganga að þessum
kröfum komst mótmælaandinn á byltingarstig.
Miklir götubardagar geisuðu næstu daga en
þeir náðu hámarki með „nótt götuvígjanna“ 10.
maí. Meiriháttar átök áttu sér stað víða um Lat-
ínuhverfið en harðræði lögreglunnar varð til að
efla baráttuvilja stúdenta. Framkoma yfirvalda
við stúdenta skapaði mikla samúð í þeirra garð.
Verkalýðshreyfingin sýndi þeim samstöðu með
því að lýsa yfir sólarhrings verkfalli og efna til
mótmælagöngu þann 13. maí.
Menntaæskan fann til samkenndar með
verkamönnum sem hún leit á sem þján-
ingabræður sína andspænis valdníðslu auð-
valdsins. Margir stúdentar litu svo á að mik-
ilvægt væri að koma á samstöðu með
verkamönnum með það að markmiði að koma á
einhvers konar sósíalisma. Sífellt fleiri tóku að
eygja möguleika á raunverulegri byltingu.
Stúdentar voru að sönnu fjarri því að mynda
samstæða hreyfingu enda skipuðust þeir í bar-
áttuhreyfingar sem kenndu sig meðal annars
við Maó, Trotskí og anarkisma. Flestir voru
raunar utan skipulagðra samtaka en það sem
hélt „stúdentahreyfingunni“ saman var fyrst og
fremst óbeit á valdmennsku yfirvalda sem og
megn óánægja með ríkjandi samfélagshætti.
Þótt undarlegt megi virðast stóðu flokkar
vinstrimanna og verkalýðshreyfingin helst í
vegi fyrir því að byltingarsamstaða ætti sér
stað milli stúdenta og verkamanna. Komm-
únistar voru sérstaklega iðnir við að gera stúd-
enta tortryggilega með því að útmála þá sem
óábyrga smáborgara. Ráðsettir vinstrimenn
höfðu því kosið að sniðganga stúdentabaráttuna
en nú var svo komið að þeim var ekki stætt á
öðru en sýna þeim stuðning. Þann 13. maí fóru
stúdentar í sameiginlega kröfugöngu með
verkamönnum. Þátttakan var meiri en nokkurn
hafði órað fyrir en talið er að rúmlega milljón
manns hafi þrammað um götur Parísar. Menn
kyrjuðu „Nallann“, rauðir fánar blöstu hvar-
vetna við auk margvíslegra borða með slag-
orðum og myndum af byltingarhetjum.
Það var ljóst á viðbrögðum yfirvalda að þau
vissu ekki sitt rjúkandi ráð. Frakkland átti eftir
að verða óstarfhæft það sem eftir lifði mánaðar-
ins. Í stað þess að senda kylfubúna lögreglu
vopnaða táragasi á vettvang hélt laganna vörð-
ur sig að mestu fjarri. Valdhafarnir gáfu eftir og
opnuðu háskólana á nýjan leik. Stúdentar voru
hins vegar ekki á þeim buxunum að hefja nám
að nýju eins og ekkert hefði í skorist. Þeir yf-
irtóku Sorbonne og gerðu hann að bylting-
armiðstöð. Orðið var laust og menn nýttu sér
það óspart. Unga fólkið fékk útrás fyrir alla þá
reiði sem því bjó í brjósti, hvernig sem hún var
til komin. Samfélagið var miskunnarlaust gagn-
rýnt á alla kanta. Það var eins og öll sú óánægja
sem kraumað hafði í samfélaginu hefði safnast
fyrir í hugum Parísarstúdenta. Málefnin voru
hin fjölbreytilegustu. Deilt var á einstrengings-
legt skólakerfi, tilbúnar þarfir neyslu-
samfélagsins, firringu borgaranna, mengun,
heimsvaldastefnu og alls kyns undirokun. Kraf-
ist var þátttökulýðræðis, aukinnar samkenndar
og aðstoðar við þriðja heiminn. Umræðuefnin
voru í raun óþrjótandi. Menn töluðu fram og
aftur þar til hinn vestræni heimur hafði í heild
sinni verið tættur í sundur af vægðarlausri
gagnrýni. Því var haldið fram að maðurinn hefði
fullan rétt á að finna tilfinningum sínum og
sköpunargleði þann farveg sem hentaði hverj-
um og einum. Allar hömlur væru frelsissvipting
sem bæru vott um kúgun samfélagsins.
Til að ná þessum breytingum fram töldu
stúdentar nauðsynlegt að fá verkamenn í lið
með sér þar sem marxisminn hafði kennt þeim
að byltingin væri þeirra. Þeir opnuðu Sorbonne
fyrir almenningi og hvöttu alla til að taka þátt í
að smíða hugmyndir fyrir hina nýju byltingu.
Málstaðurinn birtist í endalausum fjölda bækl-
inga og veggspjalda. Sérstök áhersla var lögð á
að mynda tengsl við verkamenn í einstökum
verksmiðjum. Verkalýðshreyfingin reyndi að
stemma stigu við þeirri þróun en fékk litlu
áorkað. Setuverkföll fóru eins og eldur í sinu
um helstu verksmiðjur Frakklands. Þegar
meirihluti verkamanna var kominn í verkfall
reyndi verkalýðshreifingin að hrifsa til sín
frumkvæðið með því að ná fram verulegum
kjarabótum í samningum við atvinnurekendur.
Verkamenn gáfu leiðtogum sínum hins vegar
langt nef með því að fella samningana. Það var
ekki annað að sjá en helstu valdastofnanir
franska lýðveldisins væru að missa áhrifamátt
sinn.
Mikill hugur ríkti meðal stúdenta sem héldu
eldheitan baráttufund á Stade Sebastien Char-
lety íþróttaleikvanginum í París 27. maí. Ræðu-
menn kröfðust þess að ríkisstjórnin færi frá og
áheyrendaskarinn hrópaði: „Þetta er bara byrj-
unin! Við berjumst áfram!“ Þann 30. maí urðu
frekari fjöldamótmæli á götum Parísar þar sem
hundruð þúsunda hrópuðu „Adieu, de Gaulle!“
Það hrikti því verulega í valdastoðum de Gaulle
sem gegnt hafði forsetaembætti um tíu ára
skeið. Hann fann sig knúinn til að koma fram í
sjónvarpi og boða til kosninga. Í ávarpinu
reyndi hann að ófrægja stúdenta með því að
kalla þá kommúnista. Þar af leiðandi ættu
Frakkar einungis um tvo kosti að velja – Gaull-
isma eða kommúnisma. Frakkar brugðust
skjótt við ræðunni og sýndu de Gaulle stuðning
sinn í verki með fjöldagöngu sem ein milljón
manna er talin hafa tekið þátt í. Þar með riðl-
uðust fylkingar mótmælenda og öll andstaða
koðnaði niður. De Gaulle vann stórsigur í kosn-
ingunum og virtist hafa styrkt sig verulega í
sessi.
Því hefur hins vegar verið haldið fram að eftir
þessa atburði hafi allt breyst þrátt fyrir að allt
væri sem fyrrum. Pólitísk örlög de Gaulle eru til
vitnis um þessar hræringar. Hann var sig-
urvegari kosninganna en innan árs hafði hann
sagt af sér. Það kom á daginn að hann var ekki í
takt við þá hugarfarsbreytingu sem var að eiga
sér stað. Til þess að skilja hvaða merkingu þeir
atburðir höfðu sem nú hefur verið lýst er nauð-
synlegt að setja þá í samhengi við þær breyt-
ingar sem heimurinn var að ganga í gegnum um
þessar mundir. Sjöundi áratugurinn hafði ein-
kennst af mikilli baráttu alls kyns réttindahópa
svo sem svartra, samkynhneigðra, kvenna og
stúdenta. Óvenjumikil gerjun átti sér stað víða
um heim þar sem sífellt fleiri gerðu kröfu til
breyttra stjórnarhátta. Uppþotin í París 1968
standa í dag sem táknmynd þeirra mótmæla
sem menntaæskan stóð fyrir á sjöunda ára-
tugnum. Þar skiptir ekki minnstu máli sá frels-
isandi sem ríkti á götum Parísar eftir að
menntaæskan hafði „hertekið“ Sorbonne og var
tekin til við að endurskoða öll viðtekin gildi.
Þegar stúdentar tóku eftir því að þeir voru einir
í byltingarheiminum fjaraði fljótlega undan
þeim. Það átti einnig eftir að koma á daginn að
þó þeir gætu bent á ýmislegt sem betur mætti
fara var ekki þar með sagt að þeir hefðu lausn-
irnar í handraðanum.
Stór hluti af umróti sjöunda áratugarins var
hins vegar krafan um aukið frelsi. Menn voru
ófeimnari við að fara eigin leiðir í lífinu. Ýmis
viðhorf sem þóttu ögrandi á sjöunda áratugnum
urðu að almennum sannindum á þeim áttunda.
Sú viðhorfsbreyting sem orðið hafði leiddi til
þess að samfélagið varð á margan hátt lýðræð-
islegra en áður. Menn urðu betur á varðbergi
gagnvart valdinu en um leið meðvitaðri um rétt-
indi einstaklingsins. Háskólarnir urðu lýðræð-
islegri þar sem áhrif stúdenta jukust og alls
kyns agareglum var kastað fyrir róða. Aukin
áhersla var lögð á að búa nemendur undir lífið
með því að tengja námið betur við kröfur sam-
félagsins. Því hefur verið haldið fram að stúd-
entar hafi borið upp réttu spurningarnar en
mistekist að finna svörin við þeim. Sú gagnrýni
sem hljómaði á götum Parísar vorið 1968 bar
vissulega vott um stórhug stúdenta – nú skyldi
heiminum loksins bjargað. Það unga fólk sem
stormaði vígreift um götur Parísar með paradís
í maganum var vissulega sundurleitur hópur
sem aldrei hefði getað komið fram með stjórn-
arskrá þúsund ára ríkisins. Þar með er auðvitað
ekki sagt að baráttan hafi verið til einskis. Þau
frjálslyndu viðhorf sem náð höfðu fótfestu léttu
þá fjötra sem heft höfðu líf manna. „Ímynd-
unaraflið“ hafði eftir allt saman náð að skjóta
rótum.
Í leit að betri heimi
„Ímyndunaraflið til valda“ var slagorð sem
lýsti vel þeirri stemmningu sem ríkti á götum
Parísar í maí 1968. Latínuhverfið var á valdi
stúdenta. Slagorðinu var beint gegn helstu
innviðum þjóðfélagsins sem stúdentar gerðu
alvarlegar athugasemdir við. Þeir vildu
meina að samfélagið hefði fjarlægst manninn
og væri honum því á margan hátt fjand-
samlegt. Hvergi fundu þeir betur til þess en í
háskólunum sem var þeirra daglegi vett-
vangur. Mikill baráttuhugur hafði ríkt meðal
menntaæskunnar víða um heim á umliðnum
árum. Með stúdentamótmælunum í París vor-
ið 1968 náði sú barátta hámarki.
Götubardagi í París maí ’68 Það var ljóst á viðbrögðum yfirvalda að þau vissu ekki sitt rjúkandi ráð. Frakkland átti eftir að verða óstarfhæft það sem eftir lifði mánaðarins.
Stúdentamót-
mælin í París 1968
Höfundur er sagnfræðingur.
» Sú viðhorfsbreyting sem
orðið hafði leiddi til þess að
samfélagið varð á margan hátt
lýðræðislegra en áður. Menn
urðu betur á varðbergi gagnvart
valdinu en um leið meðvitaðri
um réttindi einstaklingsins.