Morgunblaðið - 02.04.2008, Blaðsíða 19

|miðvikudagur|2. 4. 2008| mbl.is
daglegtlíf
Eftir Jóhönnu Ingvarsdóttur
join@mbl.is
Óhætt er að segja að sagaÞjóðleikhússins sé velvarðveitt, en það var ekkifyrr en við fengum að-
stöðu hér í gamla Hæstaréttarhús-
inu við Lindargötu fyrir þremur ár-
um að við gátum loksins farið að
breiða almennilega úr okkur til að
koma skikki á sögulegar minjar og
pappíra Þjóðleikhússins sem áður
voru bara í bunkum hér og þar,“
segir leikarinn og leikstjórinn Þór-
hallur Sigurðsson, en hann á nú
sjálfur orðið 40 ára starfsferil í
Þjóðleikhúsinu og er því nú með
lengsta samfellda starfsaldurinn á
þeim bæ.
„Ég byrjaði að leika í Þjóðleik-
húsinu árið 1968 og hef því starfað
með öllum fimm þjóðleikhússtjór-
unum, þeim Guðlaugi Rósinkrans,
Sveini Einarssyni, Gísla Alfreðs-
syni, Stefáni Baldurssyni og Tinnu
Gunnlaugsdóttur. Árið 1972 leik-
stýrði ég minni fyrstu leiksýningu í
Þjóðleikhúsinu og hef síðan stjórn-
að tæplega fjörtíu sýningum hér.
Ég stjórna nú barnaleikhúsinu
Kúlunni í Jónshúsi, sem á miklum
vinsældum að fagna meðal yngstu
kynslóðarinnar, ásamt því að grípa
í að sortera sögu leikhússins í máli
og myndum. Þrátt fyrir áhuga
minn á sögu leikhússins vonast ég
þó til þess að enda ekki sjálfur sem
einn af safngripunum hér,“ segir
Þórhallur og kímir út í annað.
Vígsla með viðhöfn árið 1950
„Þetta eru aðallega plögg, ljós-
myndir, teikningar, leikskrár,
handrit, fundargerðir og sögulegar
staðreyndir sem ég er að sýsla
með. Bókhald Þjóðleikhússins nær
allt aftur til 1928 þegar Húsameist-
ari ríkisins bauð út gröft fyrir
Þjóðleikhúsinu, þessu mikla mann-
virki þess tíma. Fylgiskjal númer
eitt er því frá Vísi og annað frá
Morgunblaðinu vegna útboðs-
auglýsingarinnar.
Þrátt fyrir að 80 ár séu nú liðin
frá fyrstu skóflustungu Þjóðleik-
hússins eru ekki nema 58 ár frá
vígslu þess. Húsið var steypt upp á
árunum 1929-1931, en þá tók við
langa stoppið svokallaða þar sem
peningarnir voru uppurnir. Á
stríðsárunum notaði herinn fokhelt
húsið sem birgðageymslu. Ekki var
svo farið af stað á ný með
byggingarframkvæmdir fyrr en ár-
ið 1945, húsið klárað á fimm árum
og það opnað með pomp og prakt
20. apríl árið 1950,“ segir Þórhallur
um leið og hann blaðar í risastór-
um bókum, uppfullum af blaða-
úrklippum, sem sumar eru farnar
að gulna. Fréttir frá þessum tíma
herma að vígsla Þjóðleikhússins
hafi verið stórglæsileg. Húsið hafi
vakið almenna aðdáun og athygli
og ætlað að vera hápunktur þjóð-
legrar menningar og musteri ís-
lenskrar tungu.
Sagan situr skipulega
í hillum
Hið gamla hús Hæstaréttar, sem
teiknað var af Guðjóni Samúelssyni
líkt og Þjóðleikhúsbyggingin, hafði
staðið autt í tíu ár áður en Þjóð-
leikhúsið fékk afnot af því fyrir
þremur árum. Á þriðju hæðinni sit-
ur nú sagan skipulega í hillum sem
ná frá gólfi til lofts, í rými sem áð-
ur þjónaði sem bókasafn og fund-
araðstaða hæstaréttardómara.
„Hérna inni réðu dómararnir ráð-
um sínum og ákváðu dóma sína, en
á hæðinni hér fyrir neðan var sjálf-
ur dómsalurinn. Hann þjónar nú
sem æfingaaðstaða fyrir okkar
fólk,“ segir Þórhallur og bætir við
að engar endurbætur hafi farið
fram á Hæstaréttarhúsinu þótt
brýna nauðsyn beri til og þótt inn-
anhúss sé fremur svalt ylja menn
sér við rafmagnsofna, sem settir
eru í gang eftir efnum og ástæðum.
„Öll geymsluaðstaða hefur verið
af skornum skammti mjög lengi,
fyrst í aðalleikhúsinu og síðar í
Jónshúsi, en nú með tilkomu
Hæstaréttarhússins hefur skapast
rými til að sjá hvað við eigum þótt
það þurfi kannski að koma sögunni
betur fyrir í framtíðinni. Við bind-
um ekki síst vonir við nýja við-
byggingu, sem gert er ráð fyrir að
rísi við Þjóðleikhúsið nú þegar búið
er að taka húsið sjálft í gegn að ut-
an sem innan. Það hins vegar
kreppir enn að starfsmannaaðstöðu
baksviðs auk þess sem gera þarf
stórátak í tæknilegum endurnýj-
unum. Hugsanlega mætti koma
sögu leikhússins fyrir í þeirri bygg-
ingu þegar fram líða stundir.“
Hvorki til tækni né búningar
Af öllum þessum skjölum er ekki
gott að segja hvað stendur upp úr,
segir Þórhallur. „Mér finnst bara
merkilegt að geta lesið söguna allt
frá því að byrjað var að grafa
grunn þessarar miklu álfahallar,
sem Þjóðleikhúsið þótti á sínum
tíma. Það hefur til að mynda geng-
ið ýmislegt á rétt fyrir vígsludag-
inn 20. apríl 1950 því menn höfðu
sett sér það markmið að opna
Þjóðleikhúsið á sumardaginn fyrsta
með þremur opnunarsýningum,
Nýársnóttinni eftir Indriða Ein-
arsson, Fjalla-Eyvindi eftir Jóhann
Sigurjónsson og Íslandsklukkunni
eftir Halldór Laxness og Lárus
Pálsson. Þjóðleikhússtjóri mun hafa
haldið reglulega fundi með sínu
herráði, sem í sátu leikstjórarnir
Haraldur Björnsson, Indriði Waage
og Lárus Pálsson. Allar þessar
fundargerðir eru til frá því menn
voru að berjast í að leysa stór og
smá mál. Allt reyndist tafsamt og
sækja þurfti um gjaldeyrisleyfi fyr-
ir öllu sem kaupa þurfti frá útlönd-
um. Enginn tæknibúnaður var til
og búninga þurfti að fá lánaða frá
Dönum og Svíum.“
Myndir og merkar teikningar
„Hér er til mikið af ljósmyndum
úr öllum sýningum. Á fyrstu ár-
unum voru ljósmyndirnar að sjálf-
sögðu svarthvítar svo brugðið var
á það ráð að handmála þær. Hluti
þessara mynda er nú til sýnis á
göngum Þjóðleikhússins og í bí-
gerð er að skipta þar sýningum
reglulega út fyrir nýjar enda er af
nógu að taka. Fjölmargar teikn-
ingar eru til í fórum Þjóðleikhúss-
ins eftir Halldór Pétursson og hér
eru til margar merkilegar bún-
ingateikningar.
Nefna má sautján teikningar
Nínu Tryggvadóttur, sem teiknaði
búninga fyrir Snædrottninguna,
fyrstu barnasýningu Þjóðleikhúss-
ins, sem frumsýnd var árið 1951.
Það var jafnframt mín fyrsta leik-
húsferð í Þjóðleikhúsið og er mér
ljóslifandi í minningunni. Ég var
fjögurra ára gamall. Þetta var al-
gjör ævintýraheimur. Ég vil nú
ekki fullyrða neitt um að þessi
fyrsta leikhúsferð mín hafi lagt
grunn að ævistarfi mínu hér, en
ferðirnar hingað áttu svo sann-
arlega eftir að verða fleiri. Leik-
arar voru á þessum fyrstu árum
miklar stjörnur og séð var til þess
að aðalstjörnurnar væru jafnt í
barnasýningum sem fullorðinssýn-
ingum. Það var því ákaflega
skemmtilegt að fá að sjá snill-
ingana Bessa Bjarnason, Baldvin
Halldórsson og Ævar Kvaran í
fyrsta Kardimommubænum, sem
Þjóðleikhúsið sýndi.
Í ljósi sögunnar má segja að
Þjóðleikhús Íslendinga hafi elst
ágætlega. Við rekum kraftmikið
leikhús og erum nú að leika á allt
að fimm sviðum þegar mest læt-
ur,“ segir Þórhallur Sigurðsson.
Teikningar Fjölmargar teikningar eru til úr leikverkum Þjóðleikhússins
eftir hinn kunna teiknara Halldór Pétursson.
Verk Nínu Einn búninganna sem
Nína teiknaði fyrir Snædrottninguna.
Litljósmyndir Rúrik Haraldsson og Hildur Kalman í leikritinu „Sem yður
þóknast“ eftir Shakespeare árið 1952. Handmálað í svarthvítar myndir.
„Vona að ég
endi ekki sjálfur
sem safngripur“
Morgunblaðið/Ómar
Gersemar Nína Tryggvadóttir hannaði og teiknaði búninga fyrir Þjóðleikhúsið. Til eru margar teikningar eftir
hana í fórum Þjóðleikhússins sem fáir vissu af og legið hafa í bunkum innan um önnur skjöl og pappíra.
Sögulegir pappírar Auglýsing um útboð fyrir byggingu leikhússins er
ekki síður sögulegar minjar en aðrir gamlir munir sem leikhúsinu tengjast.
Vígslan Þórhallur Sigurðsson blaðar í 58 ára gömlum fréttum.
„Mér finnst bara
merkilegt að geta les-
ið söguna allt frá því
að byrjað var að grafa
grunn þessarar miklu
álfahallar.“