Morgunblaðið - 08.04.2008, Blaðsíða 24

24 ÞRIÐJUDAGUR 8. APRÍL 2008 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Á MEÐAN ég eldaði kvöldmat
fyrir nokkrum dögum hlustaði ég á
fréttirnar með öðru eyranu og
heyrði Dag B. Eggertsson tala um
að Ísland væri á krossgötum. Þetta
vakti athygli mína af því að ég hafði
aldrei heyrt þetta orð notað á ís-
lensku áður, sem er ef
til vill ekki skrýtið í
ljósi þess að íslenska
er ekki mitt móðurmál.
Ég hélt að vegamót
væri rétta orðið yfir
það þegar tveir vegir
liggja saman. Hring-
vegur Íslands er fullur
af vegamótum, en
krossgötur eru annað.
Orðið krossgötur er
dregið af því þegar
tveir vegir liggja sam-
an úti í óbyggðum og
liggja í ólíkar áttir og
mætast aldrei aftur. Til að fá rétta
mynd af krossgötum má hugsa um
slóðir silkileiðarinnar í Mið-Asíu,
eða jafnvel Bandaríkin, mitt heima-
land.
Fjölmargar bandarískar kvik-
myndir, þeirra á meðal Cast Away
með Tom Hanks, hafa fjallað um
það að ákvarðanir á krossgötum séu
eins og endurfæðing, augnablik þar
sem fortíðin tekur enda og nýr kafli
í lífinu hefst. Sú leið sem verður fyr-
ir valinu er grundvöllurinn sem öll
framtíðin byggist á.
Þetta er minn skilningur á orðinu
krossgötur. Ímyndið ykkur von-
brigðin sem ég varð fyrir þegar ég
fór úr eldhúsinu til að hlusta betur á
orð Dags og komst að því að hann
var að tala um skipulag í Vatnsmýr-
inni, þar sem helsti ágreiningurinn
snýst ekki um hvort heldur hvenær
flugvöllurinn fer. Mér finnst þetta
misnotkun á orðinu „krossgötur“.
Ég tel Ísland vera á ákveðnum
krossgötum um þessar mundir, en í
allt öðrum og stærri málaflokki. Frá
sjö ára aldri hef ég eytt sumrunum á
Íslandi með ömmu, afa og öðrum
ættingjum á Suðurnesjum. Fólk hef-
ur hlegið þegar ég hef útskýrt að
faðir minn hafi verið hermaður á
Keflavíkurflugvelli enda þekkja allir
þá sögu. Ég varð aldrei vör við neitt
annað en vingjarnlegt viðmót og
skynjaði aldrei að ég væri óvelkomin
hér í móðurlandi mínu, uppáhalds-
landinu mínu.
Á síðustu misserum, aftur á móti,
hef ég í erli dagsins hitt fólk og orðið
vör við að ef ég tala ekki rétta ís-
lensku breytist viðmót sumra.
Augnaráðið breytist og talsmátinn
verður öðruvísi. Það getur verið að
þau séu að velta fyrir
sér hvort ég sé pólsk,
sem að sumu leyti er
rétt af því langafi minn
í föðurætt var pólskur
og flutti til Bandaríkj-
anna. Allt sem ég veit
fyrir víst er það að ég
er oft sett í nýjan flokk,
flokk fólks sem á ekki
rætur á Íslandi, „þessa
fólks“. Ég er óhrædd
við að viðurkenna að ég
er miður mín yfir þess-
um nýja hugs-
unarhætti. Ég elska Ís-
land mjög mikið, ég er nýlega orðin
íslenskur ríkisborgari og er að
hugsa um að setjast hér að til fram-
búðar.
Þær krossgötur sem Ísland er á
snúast um það hvernig þjóðin
hyggst taka á móti útlendingum sem
koma til landsins. Fjórir möguleikar
eru í boði: til hægri, áfram, til vinstri
eða til baka. Að fara til hægri er leið
þeirra sem nýlega stofnuðu hóp á
netinu gegn Pólverjum og öðrum út-
lendingum á Íslandi; að loka landa-
mærunum og segja „þessu fólki“ að
hypja sig. Sú leið er leið hugsunar-
innar um hreina þjóð og þær þjóðir
eru til sem hafa farið þessa leið allt
til enda, Þýskaland nasismans, og
nýlega var það gert í Darfur, til
dæmis. Á leiðarendanum dó fólk.
Að fara beint áfram er að hafa lög
og reglur opin fyrir útlendinga, reka
hagkerfi sem reiðir sig á erlent
vinnuafl og erlendar vörur, en horfa
í gegnum fingur sér þegar komið er
fram við útlendinga sem annars
flokks þegna. Þetta er leiðin sem
Bandaríkin fóru í meira en 150 ár,
þegar innflytjendur urðu sífellt fyrir
barðinu á fordómum. Samfélagsleg
viðurkenning á fordómum leyfði Ku
Klux Klan að starfa í myrkum
skúmaskotum þótt starfsemin væri
ólögleg á pappír. Þessi leið breytti
Bandaríkjamönnum í hræsnara sem
leyfðu fólki að deyja.
Eina leiðin sem er eftir er sú leið
sem Bandaríkjamenn hófu að nýta í
kjölfar mannréttindahreyfing-
arinnar á sjöunda áratugnum og það
heldur áfram í dag í þeim skilningi
að innflytjendur í Bandaríkjunum
eru oft betri þegnar, þjóðræknari en
þeir sem fæddir eru í Bandaríkj-
unum. Þeir hafa viljastyrkinn til að
skilja fjölskyldur sínar eftir, kjark-
inn til að prófa eitthvað nýtt og gáf-
urnar til að standast erfið próf, á
meðan aðrir þurfa ekki að gera neitt
annað en að fæðast. Þessi leið er nú
talin skynsamleg af mörgum. Til
dæmis John McCain, sem hefur rek-
ið stefnu í innflytjendamálum þar
sem nýkomið verkafólk er virt sem
harðduglegir einstaklingar sem
bjuggu ekki til hagfræðilega, fé-
lagslega og pólitíska heiminn sem
þeir búa í en eru að gera hið besta
úr aðstæðum sínum.
Möguleikinn á að snúa við er auð-
vitað alltaf til staðar, en enginn tek-
ur hann til ítarlegrar athugunar. Ís-
land myndi snúa aftur til
sjálfsþurftarbúskapar, þess tíma
þegar fólk fann lykt af eplum af því
að þau fengust aðeins á jólunum og
hestar og tveir jafnfljótir voru einu
fararskjótarnir. Slíkar krossgötur
myndu leiða mann langt í burtu frá
umræðum um 12 akreina hrað-
brautir, lestir og flugvelli, og ég er
viss um að það er ekki það sem Dag-
ur átti við, né heldur það sem 700
krakkar, sem sátu fyrir framan tölv-
urnar sínar á laugardagseft-
irmiðdegi, höfðu í huga.
Krossgötur
Hvernig hyggjast Íslendingar
taka á móti útlendingum sem
koma til dvalar á Íslandi? spyr
Elisabeth Ward
» Á síðustu misserum,
aftur á móti, hef ég í
erli dagsins hitt fólk og
orðið vör við að ef ég
tala ekki rétta íslensku
breytist viðmót sumra.
Elisabeth Ward
Höfundur er háskólanemi
og félagsmaður í samtökunum
Ísland fyrir alla.
VILLUSKRIFUM um Vatns-
mýrina fer nú fjölgandi þar sem
staðreyndum er snúið á hvolf til
að þjóna vanhugsuðum málstað.
Í grein í Morgunblaðinu 9. mars
(Borg í Vatnsmýri) segir Örn
nokkur Sigurðsson arkitekt m.a.:
„Flugvellir eru hvergi í mið-
borgunum líkt og hér.
Þar sem þétt byggð hefur með
tíð og tíma risið umhverfis flug-
velli, sem áður voru byggðir í út-
jöðrum borga, víkja þeir um síðir,
um það eru fjölmörg dæmi, t.d. í
Evrópu.“
Skoðum þetta nán-
ar. Fyrir það fyrsta
er Reykjavík-
urflugvöllur ekki í
miðborginni heldur
skammt fyrir utan
hana! Þannig háttar
einnig til í ótal borg-
um heims. Lítum á
nokkur dæmi í Evr-
ópu:
London státar af 4
flugvöllum og er
London City Airport
nánast í miðri borg-
inni. Völlurinn í Bel-
fast á Norður-Írlandi
er í aðeins 3 km fjar-
lægð frá borgarmiðju
(Centrum). Stokk-
hólmsflugvöllurinn
Bromma er í 7 km
fjarlægð frá Centrum;
völlurinn í Lúx-
emborg er í 6 km
fjarlægð; völlurinn í
Insbruck í 4 km fjar-
lægð; Tempelhof-flugvöllurinn í
Berlín 6 km; völlurinn í Kiel 7 km;
völlurinn í Hamborg 8 km; völl-
urinn í Nürnberg 5 km; Zaven-
tem-völlurinn í Brussel 10 km;
Kastrup 11 km frá miðborg K-
hafnar; Malmi-völlurinn í Helsinki
10 km, völlurinn í Nice 7 km; völl-
urinn í Álaborg 6 km; völlurinn í
Salzburg 4 km og svo mætti lengi
telja.
Víðast hvar er lögð áhersla á að
hafa flugvellina innan borg-
armarka og sem næst miðju nema
alstærstu millilandaflugvellina.
Það er ótækt fyrir íbúa Stór-
Reykjavíkursvæðisins að láta
bjóða sér Keflavíkurflugvöll í 50
km fjarlægð sem innanlands-
flugvöll. Um landsbyggðina þarf
ekki að fjölyrða. Það heyrir til
undantekninga að borgir bjóði að-
eins upp á flugvöll í tuga km fjar-
lægð. Ósló er líkast til eina (höfuð)
borgin í Evrópu sem þannig er
ástatt um og er almenn óánægja í
Noregi með það fyrirkomulag. En
þar sem Ósló státar af lest-
arsamgöngum til allra átta er
þetta ekki eins hábölvað og ella. Í
öllum löndum Evrópu nema Ís-
landi veita lestarsamgöngur flug-
inu samkeppni.
Við Reykvíkingar höfum ekkert
með nýja miðborg að gera hvað þá
nýja tjörn (eins og sýnd er í
„Vatnsmýrarsamkeppnistillögu“
nr. 1). Borgarbúar mega vera
stoltir af sinni gömlu miðborg.
Talnaleikur Arnar er auðvitað
meira og minna marklaus. Allt
eins mætti spyrja hversu mikill
ábati eða hversu mikil sóun yrði af
hinni nýju tjörn.
Annar arkitekt að nafni Óli
Hilmar Briem Jónsson virðist
heldur ekki hafa heyrt um Stokk-
hólmsflugvöllinn Bromma, ef
marka má annars ágæta grein
hans í Mbl. þann 24. feb. sl.
Í greininni segir Óli m.a.:
„Norðmenn fluttu sinn Forn-
ebu-flugvöll í Osló til Gardermoen,
tugi kílómetra upp í sveit, og Sví-
ar byggðu Arlanda, sinn aðal-
alþjóðaflugvöll, sömuleiðis víðs
fjarri Stokkhólmi, í öðru sveitarfé-
lagi. Eins væri hægt flytja innan-
landsflugið til Keflavíkur og sætta
sig við aðeins lengri ferðatíma til
og frá velli.“
Þetta með Arlanda-
flugvöllinn er nátt-
úrlega mjög villandi
þar sem Óli nefnir
ekki Bromma-
flugvöllinn í Stokk-
hólmi sem staðsettur
er nánast í borginni
miðri.
Og þetta með að
„sætta sig við aðeins
lengri vegalengd til og
frá velli“ er barnaleg
klisja. Upp í hugann
koma ummæli er birt-
ust í ritstjórnargrein
17. sept. 2005:
„Um leið og komið
er út úr Hafnarfirði
tekur ekki nema 15-
20 mínútur að aka til
Keflavíkur.“
Vegalengdin er um
40 km og þar sem rit-
stjórinn telur í lagi að
aka hana á korteri,
þýðir það 160 km
hraða á klst. Sjá
menn fyrir sér allt að 2000 bíla á
Keflavíkurveginum í slíkum vit-
firringsakstri á degi hverjum?
Hátt í hálf milljón farþega ferð-
aðist um Reykjavíkurflugvöll í
fyrra sem svarar til þess að næst-
um hvert mannsbarn á Íslandi fari
um völlinn tvisvar á ári. Og höfum
í huga að banaslysin og limlesting-
arnar verða í bílaumferðinni en
ekki í farþegafluginu.
Flugvallafyrirkomulag höf-
uðborgar Svíþjóðar svarar til
Reykjvíkur- og Keflavíkurflug-
vallar hér heima. Það sama er upp
á teningnum í Finnlandi með
Helsinki-flugvellina Malmi og Va-
anta. Í höfuðborg Danmerkur er
alþjóðaflugvöllurinn Kastrup í að-
eins 11 km fjarlægð frá Centrum.
Örn tilheyrir þeim hópi sem vill
ganga svo langt að leggja Reykja-
víkurflugvöll niður þó svo að ekki
yrði byggður annar í staðinn.
Það er í raun ótrúlegt að þetta
steinaldarsjónarmið skuli yfirhöf-
uð fá einhvern hljómgrunn í nú-
tímaborg. Í því sambandi verður
það að teljast mikið lán fyrir
Reykvíkinga og alla landsmenn að
einum fánabera þessara sjón-
armiða var nýlega skipt út eftir
aðeins rúma 100 daga sem borg-
arstjóra.
Það er svo til að misbjóða alger-
lega brjóstvitinu þegar áróð-
ursmeistarar þessara afturhalds-
sjónarmiða halda því fram að létta
muni á umferðarþunganum í
Reykjavík við það að reisa 20 þús-
und manna viðbótarbyggð í Vatns-
mýrinni.
Er meiningin að íbúarnir verði
að skila inn ökuskírteininu og
megi aðeins eiga reiðhjól? Á að
banna íbúunum að sækja vinnu ut-
an Vatnsmýrarinnar? Heyra þann-
ig getto ekki sögunni til?
Hvað umferðarmengun viðvíkur
þá munu borgarbúar ferðast um á
mengunarlausum rafmagnsbílum
fyrr en marga grunar og vonandi
heyrir notkun nagladekkja brátt
sögunni til. Þegar er byrjað að
nota bio-eldsneyti á flugvélar.
Vatnsmýrarskrif
halda ekki vatni
Daníel Sigurðsson svarar skrif-
um um Vatnsmýrina
Daníel Sigurðsson
» Það er í raun
ótrúlegt að
þetta steinald-
arsjónarmið
skuli yfirhöfuð
fá einhvern
hljómgrunn í
nútímaborg.
Höfundur er sjálfstætt starfandi vél-
tænifræðingur.
UNDANFARIÐ hefur mikið bor-
ið á óánægju almennings og fjöl-
miðlamanna með frammistöðu ís-
lenskra dómara.
Almenningi þykir ofbeldisdómar
of vægir; fjölmiðlum þykja meið-
yrðadómar of þungir; konur segja
dómara ekki skilja kynferðisofbeldi
og fyrir páska sögðu sérfræðingar
að dómararnir sem þá
dæmdu stúlku, sem
slasaði kennarann sinn
fyrir slysni, hefðu ekki
skilið fötlun stúlk-
unnar.
Hópur manna lemur
lögreglusveit sundur
og saman, einn fær
skilorðsbundið fangelsi
en hinir eru sýknaðir.
Látlausir sýknudómar
vekja furðu og þá ekki
síður sú vinsæla „út-
leið“ dómara að vísa
frá málum sem þeir
vilja forðast að dæma í. Og þegar al-
menningi og fjölmiðlamönnum er
misboðið er ekkert til sparað í gagn-
rýninni og þannig hefur það verið
lengi, enda eðlilegt í frjálsu lýðræð-
isríki.
Þannig má áfram telja dæmin þar
sem almenningur er óþægilega
minntur á að þeir menn, karlar og
konur, sem sitja í dómaraembættum
eru aðeins skeikulir menn eins og við
öll og ekkert sem segir að nið-
urstöður þeirra séu réttar þótt jafn-
an séu þær studdar við langt mál og
hátíðlegt orðalag.
Á þessu er þó ein undantekning.
Hún er þegar dómarar koma saman
og setjast í nefnd til að velja nýja
menn í dómarastéttina. Þá láta sum-
ir fjölmiðlamenn og sumir stjórn-
málamenn eins og þeir séu skyndi-
lega orðnir óskeikulir. Jafnvel þeir
sem hafa haft allt á hornum sér ár-
um saman varðandi dómarastéttina
virðast allt í einu ákaft þeirrar skoð-
unar að dómararnir
verði að fá að velja ný-
liðana sjálfir, líkt og
um lokaðan einkaklúbb
sé að ræða.
Þó ættu allir að sjá
að sú aðferð er einhver
sú versta sem hugs-
anleg er. Hvernig á
eitthvað að geta breyst
í dómskerfinu ef þeir
sem fyrir eru velja
sjálfir nýliðana í hóp-
inn? Hvaða lögfræð-
ingur ætli þori að gagn-
rýna dómara eða vera á
annarri skoðun en ráðandi klíkur í
dómarastéttinni, ef eina leiðin inn í
stéttina verður í gegnum sömu klík-
ur? Dettur kannski einhverjum í hug
að íslensk lögfræðistétt sé sú eina í
veröldinni þar sem ekki þrífist klík-
ur sem vilja deila og drottna, útdeila
bitlingum og ekki þurfa að standa
neinum skil á neinu – þá allra síst
kjörnum fulltrúum almennings?
Þeir kjörnu fulltrúar sem nú skipa
í embætti dómara hafa ekki fríspil á
hendi. Þeir þurfa að svara almenn-
ingsálitinu – líkt og gerist um þessar
mundir – og að lokum kjósendum
svo ekki sé minnst á stjórnsýsluút-
tektir á borð við það sem gerist hjá
umboðsmanni Alþingis.
Og talandi um umboðsmann Al-
þingis. Í síðustu viku barst umboðs-
manni Alþingis svar setts dóms-
málaráðherra við spurningum
umboðsmanns vegna nýlegrar dóm-
araráðningar.
Þá var sagt frá því í sjónvarps-
fréttum fyrir páska, nokkru áður en
svar setts dómsmálaráðherra barst,
að umboðsmaður Alþingis hefði sent
dómsmálaráðherra bréf með fyr-
irspurnum vegna nýlegrar dómarar-
áðningar.
Fréttamaðurinn sagði spenntur
að samkvæmt heimildum fréttastof-
unnar væru spurningar umboðs-
manns vel ígrundaðar.
Það er einmitt það já. Um bréfið
vissu á þeim tíma tveir menn, um-
boðsmaður og ráðherra. Hvor ætli
hafi lekið bréfinu og hvers vegna?
Fréttamaðurinn spurði ekki að því.
Óskeikulir embættismenn?
Gísli Freyr Valdórsson skrifar
um frammistöðu dómara »Um bréfið vissu á
þeim tíma tveir
menn, umboðsmaður og
ráðherra. Hvor ætli hafi
lekið bréfinu og hvers
vegna?
Gísli Freyr Valdórsson
Höfundur er blaðamaður.