Lesbók Morgunblaðsins - 06.09.2008, Blaðsíða 2

Eftir Ágúst Guðmundsson
sagnaland@hive.is
!
Bandalag íslenskra listamanna er afar
sérstakur félagsskapur. Það var stofnað
fyrir áttatíu árum á Hótel Heklu við
Lækjartorg árið 1928 og var eini mál-
svari og fagfélag listamanna um árabil.
Ef þurfti að berjast fyrir réttindum höf-
unda var það gert á vegum bandalags-
ins, ef deilt var á stjórnvöld vegna lista-
mannalauna hafði BÍL forgöngu um þá umræðu.
Myndlistarsýningar voru haldnar á vegum banda-
lagsins, sem og tónleikar, og raunar má segja að
BÍL hafi staðið að fyrstu listahátíðinni í Reykja-
vík, en það var árið 1942 sem haldið var svokallað
Listamannaþing, daglegir listviðburðir í eina
viku, myndlistarsýning, leiksýning, tónleikar og
upplestur – með virkri þátttöku útvarpsins sem
útvarpaði frá þinginu á hverju kvöldi alla vikuna.
Frá upphafi Ríkisútvarpsins taldi Bandalagið
einsýnt að því bæri að veita stofnuninni nauðsyn-
legt aðhald, og raunar var það krafa þess um ára-
tuga skeið að listamenn ættu fulltrúa í útvarps-
ráði. Í ljósi sögunnar hefði það líklega ekki verið
vitlausara en að hafa þau völd öll í höndum stjórn-
málamanna. Krafa um menningarlega dagskrá
var ævinlega sett á oddinn, og er raunar enn eitt
aðalstefnumið bandalagsins.
Bandalagið er nú rekið sem regnhlífarsamtök
yfir fagfélög hinna ýmsu listgreina, en eftir sem
áður eru meginmarkmiðin þau sömu. Eitt fyrsta
baráttumálið var að fá íslensk stjórnvöld til að
skrifa undir Bernarsáttmálann um höfundarrétt.
Síðan nauðsynleg lög voru sett hefur baráttan
gengið út á að fá þeim framfylgt, og sú barátta
mun væntanlega seint eiga sér endi. Sama má
segja um baráttuna fyrir listmennt, þó að hún hafi
nú getið af sér Listaháskólann, meðal margs ann-
ars. Upp á síðkastið höfum við beint sjónum okkar
að útrás listanna, til að opna gáttir fyrir íslenska
listamenn á erlendri grund.
Opinber stuðningur við listir í landinu hefur frá
upphafi verið eitt meginmál bandalagsins. Sá
stuðningur hófst sem handahófskenndur styrkur
alþingis við einstaka listamenn, síðan komu lista-
mannalaun, sem ollu árvissum deilum, því sitt
sýndist hverjum, en listamannalaunin voru þó
vissulega skref í rétta átt. Árið 1991 voru fyrst
sett lög um starfslaun listamanna, og var það
kerfi mjög til bóta, en hefur því miður ekki verið
hagrætt síðan 1996. Ráðamenn hafa viðurkennt
að nú sé kominn tími á úrbætur, og listamenn bíða
í ofvæni eftir fréttum af þeim lagabreytingum,
sem vonandi verða afgreiddar á alþingi í vetur. Í
þeim felst prófsteinninn á metnað landsstjórn-
arinnar, á þá sýn sem hún hefur fyrir framtíð lista
í landinu.
Á Íslandi er sá háttur hafður á að arður af get-
raunum og lottói rennur allur til íþróttamála.
Annars staðar, t.d. á Bretlandi, rennur stór hluti
þessa arðs til lista og menningarmála. Okkur hef-
ur verið tjáð að það þýði ekki einu sinni að orða
breytingar á kerfinu, íþróttirnar muni um eilífð
sitja að þessum kjötkatli. Fallist maður á það,
ætti að vera ljóst hve mikilvægt er að auka veru-
lega við starfsstyrki listamanna. Listamenn, og
þá einkum þeir sem starfa sjálfstætt að list sinni,
hafa yfirleitt ekki í önnur hús að venda.
Á miðjum fjórða áratugnum nefndi Jón Leifs
fyrst hugmyndina að Listráði Íslands. Því hefur
enn ekki verið komið á fót, en í rauninni þjónar
stjórn BÍL hlutverki „listráðs“ að nokkru leyti.
Við höfum samstarf við ríki og borg um marg-
vísleg mál sem tengjast listum, bæði er leitað til
okkar um faglega ráðgjöf og um tilnefningar í ráð
og nefndir. Þessu hlutverki mun Bandalag ís-
lenskra listamanna sinna af kostgæfni enn sem
fyrr.
Bandalagið
áttrætt
2 LAUGARDAGUR 6. SEPTEMBER 2008 MORGUNBLAÐIÐ
lesbók
Eftir Önnu Kristínu Jónsdóttur
anna.kristin.jonsdottir@gmail.com
H
eimurinn allur hefur fylgst
með flokksþingum banda-
rísku stjórnmálaflokk-
anna undanfarnar vikur.
Fjölmiðlarnir sjá til þess
að þau hafa varla farið
fram hjá nokkrum manni. Álitsgjafarnir og
kjaftaskarnir liggja yfir ræðum frambjóð-
endanna. Rýnt er í fasið, fötin, sviðsmynd-
ina, áherslurnar og flutning ræðumanna. Á
erlendum fréttastöðvum er gjarna kallað til
fólk sem er sérfrótt um líkamstjáningu og
stöðu. Sérfræðingarnir fara yfir myndskeið
af ræðumönnum og leita að duldum skila-
boðum. Þau má lesa úr því hvort menn
standa traustir í báða fætur, brosa eða eru
ábúðarmiklir, hvað þá ef þeir lyfta höndum
eða krossleggja. Dýpri merking fundin og
lagt út af á ýmsa vegu. Klisjan um að mynd
segi meira en þúsund orð sjaldan meira not-
uð en í slíkum útleggingum. En þegar
greina á ræðurnar og innihaldið getur verið
gott að grípa til tækis sem kalla má áróð-
urs- eða skrummæli.
Stjórnmálamenn vilja sjaldnast gangast
við því að þeir reki áróður, það þykir nei-
kvætt. Sómakærir blaðamenn vilja síður
viðurkenna að með frásögnum af viðburð-
um á borð við flokksþingin nýafstöðnu sé
verið að breiða út áróður. Fátt sárnar þeim
meira en ásakanir um að fjölmiðlarnir séu
bara handbendi stjórnmálamaskínu. Sam-
kundum á borð við flokksþingin má samt
líkja við leikrit eða tónverk. Mikið er lagt
upp úr umgjörð og byggingu. Ræðumönn-
um er raðað upp, ræður þeirra skoðaðar og
samþykktar – gott ef ekki skrifaðar af þeim
sem kallaðir hafa verið spunameistarar í
seinni tíð. Allt nær svo hápunkti í ávarpi
hins útvalda frambjóðanda á lokadegi. Út
skulu streyma innblásnir flokksmenn sem
tryggi svo fullnaðarsigur í kosningunum.
Umfjöllunin og fjölmiðlaathyglin gefa líka
frambjóðendum tækifæri til að komast að
kjósendum í gegnum sjónvarp, útvarp og
blöð. Kynna stefnu sína, ekki reka áróður.
Því orðið áróður hefur neikvæðan blæ,
grunsemdir um blekkingar og yfirdreps-
skap fylgja tali um áróður. Menn segjast
ekki hrífast af áróðri frekar en auglýs-
ingum. Flest segjumst við velja okkur flokk
og forystu út frá málefnum. Sussu, sussu,
ekki áróðri. En ef við viljum þekkja áróður
þegar við hittum hann fyrir er ágætt að
kynnast þessu fína tæki, skrummælinum
sem blaðamaðurinn Roy Clark gerir grein
fyrir á heimasíðu Poynter-stofnunarinnar.
Clark byggir skrummælinn á gömlum pésa
sem gefinn var út milli stríða í Bandaríkj-
unum af stofnun sem helguð var rann-
sóknum á áróðri. Viðfangsefnin þá næg og
hafa ekki þorrið síðan.
Skrummælirinn byggist á merkjum, sem
hafa skal í huga þegar hlustað er á ræður.
Verði menn varir við eitthvað eða allt af því
sem tíundað er í skrummælinum þá er viss-
ara að vara sig á innihaldinu.
Vísbendingarnar eru sjö og fyrst eru það
uppnefni eða föst viðurnefni sem gera lítið
úr andstæðingi. Andstæðingurinn er sjald-
an nefndur án þess að hengja við hann ein-
kunn sem dregur úr getu hans til að hafa
skoðun á málum.
Þá er næst að telja leiftrandi alhæfingar
sem byggjast á gildum sem ekki er nokkur
leið að vera á móti. Hjartnæmar frásagnir
um mikilvægi móðurástarinnar og öryggi í
bernsku ættu að klingja bjöllum.
Stílbragði á borð við flutning eða yfir-
færslu má reyndar bæði beita til þess að
baða sig í ljóma genginna hetja eða tengja
andstæðinga við fyrirbæri sem hafa nei-
kvæðan blæ. Þeir eru víst ekki margir
frambjóðendur demókrata sem ekki nefna
nafn Johns F. Kennedys einhvern tíma í
ræðu og glósur repúblikana um keisaralegt
sviðið í Denver áttu ábyggilega að vekja
hugrenningar um valdafýsn í Róm til forna.
Vitnisburður eða stuðningsyfirlýsingar
frægra og þekktra einstaklinga virka á
svipuðum nótum. Endurskinið af annarra
frægð eða getu skiptir máli.
Alþýðleika getur verið ástæða til að var-
ast. Vísunum í eldhúsborðið heima og mat-
inn hennar mömmu beitt til að benda á að
þrátt fyrir að hinn útvaldi frambjóðandi sé
hámenntaður og forríkur, þá sé hann nú
samt maður fólksins, ástríkur sonur, faðir,
dóttir, móðir, einn af ykkur.
Rekist menn á yfirþyrmandi upptaln-
ingar þar sem allt styður sömu niðurstöðu,
þá ætti að læðast að grunur um að á ferð-
inni sé hálfsannleikur eða óhrekjandi lygi
og loks er það fjöldahreyfingin þar sem vís-
að er til vilja fólksins og kalls tímans eftir
breytingu.
Blaðamönnum og öðrum er hollt að muna
að áróður spilar á tilfinningar. Merki, fánar,
hundar, börn, társtokknir stuðningsmenn,
látnir ættingjar, slagorð og tónlist – öllu
þessu er ætlað að höfða til tilfinninga segir
Clark. Það er blaðamananna að hjálpa
borgurunum að finna jafnvægi milli ástríðu
og skynsemi og þess vegna verða þeir að
gæta þess að tilfinningaöldurnar hrífi þá
ekki með.
Skrummælirinn!
Reuters
Skrum Blaðamaðurinn Roy Clark hefur komið sér upp skrummæli sem, eins og nafnið
gefur til kynn, mælir hversu mikið skrum pólitíkusar fara með.
FJÖLMIÐLAR
» Alþýðleika getur verið
ástæða til að varast. Vís-
unum í eldhúsborðið heima
og matinn hennar mömmu
beitt til að benda á að þrátt
fyrir að hinn útvaldi fram-
bjóðandi sé hámenntaður og
forríkur, þá sé hann nú samt
maður fólksins, ástríkur
sonur, faðir, dóttir, móðir,
einn af ykkur.
Flestir eyða ævinni í leit að hamingju og tilgangi en með misjöfnum árangri. Allir vilja finna til frelsis, vera sjálfsöruggir og fullir
af lífi og orku. Á námskeiðinu verður fjallað um aðferð sem getur gert þennan draum að veruleika, aðferð sem notuð er af fjölda
manns víðs vegar um heim. Leiðbeinandi er Pétur Guðjónsson, höfundur marga bóka, m.a. „Bókin um hamingjuna“, „Að lifa er
list“. Þetta ferli hentar öflugum einstaklingum sem sætta sig ekki við meðalmennsku og vilja láta gott af sér leiða.
Kynningarnámskeið um aðalatriði lífsins
Staður: Grand Hotel
Stund: Fim. 11. sept. kl. 20-23.
Verð: 2.500 kr.
innifalið kaffi og meðlæti
Áhugasamir bóki þátttöku á petur@islandia.is
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi Þröstur Helgason, throstur@mbl.is
Auglýsingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Prentsmiðja Morgunblaðsins