Náttúrufræðingurinn - 2007, Blaðsíða 45

Tímarit Hins íslenska náttúrufræðifélags
ekki öllum myndum og byggt á 2.
útgáfu frá 1812. Þýðendur voru
Ferdinand Retenbacher og Francis
C. Coleman8 og var þýðing þeirra
einnig birt í tímariti í Berlín þetta ár.
Þá var ferðalýsingin gefin út á
þýsku í Leipzig 1821 í ritröðinni Die
wichtigsten neuen Land- und Seereisen
og endurprentuð þar 1829.940 Árið
1821 birtist ritið á hollensku í
Gravenhagen, þ.e. ferðasagan án
mynda.11 Einnig er til útgáfa á
þýsku frá Vín frá árinu 1826.12
Travels in lceland hefur ekki komið
út á íslensku í heild, en árið 1946
birtist kafli úr ritinu í þýðingu Vil-
hjálms Þ. Gíslasonar í bókinni
Glöggt er gests augað og Ragnar
Karlsson þýddi og birti í Árbók Suð-
urnesja 1986-1987 ferðakafla Mac-
kenzies um Reykjanesskaga.1314
Ragnar telur líklegt að bók Mac-
kenzies hafi ekki birst á íslensku
vegna þess að ferðadagbækur
Henrys Hollands voru gefnar út hér
á landi árið 1960 og endurútgefnar
1992 og þá með myndum úr Travels
in lceland.2 Mackenzie tók fram að í
skrifum sínum hefði hann stuðst
við dagbækur Hollands. Texti hans
var þó hógværari og síður persónu-
legur en skrif Hollands, enda ætlað-
ur til birtingar á prenti. Hins vegar
þykir lýsing Hollands nú skemmti-
legri lesning og gæti það einnig
hafa dregið úr vilja manna til út-
gáfu, sem og hitt að mönnum er
orðið ljósara en áður hve mikinn
þátt Holland átti í ferðalýsingunni
og þar með bókinni allri.2-4
Bretarnir þrír sem hér koma við
sögu áttu eftir að hljóta frama í
heimalandi sínu. Þeir urðu allir
félagar í Royal Society og Holland
og Bright voru meðal þekktustu
lækna í London á sínum tíma, báðir
læknar við konungshirðina.15 En
hafa verður í huga að þegar þeir
ferðuðust til íslands árið 1810 var
Henry Holland aðeins á 22. ald-
ursári og Richard Bright ári yngri.
Sir George stóð á þrítugu og þótt
ekki sé kunnugt um skólagöngu
hans átti hann þá þegar rannsóknar-
feril að baki, en hinir tveir eðlilega
ekki. Holland hafði útskrifast í
læknisfræði um vorið þetta sama ár,
1810, og Bright hafði nýlega hafið
læknanám.1516 Það er því frekar vel í
lagt að kalla þá tvo síðastnefndu vís-
indamenn um þetta leyti, eins og
sést hefur að undanförnu, og að telja
þá báða lækna er einum of langt
gengið.2-3-13-14'17'20 Lýsing Vilmundar
Jónssonar í Læknatalinu 1970 er
hins vegar nærri lagi.2 Leið er einnig
sú ónákvæmni, og stafar ugglaust af
ókunnugleika á bresku titlatogi, að
gera ekki mun á barón og barónett
eins og margoft hefur sést um Sir
George Steuart Mackenzie, barónett,
F.R.S.Ed., F.R.S.214'18-21
Þótt Travels in Iceland sé mynd-
skreytt eru ekki myndir af leiðangurs-
mönnum í henni og þegar farið var að
grennslast fyrir um mynd af Mac-
kenzie, vegna útgáfu rits um sögu
jarðhitarannsókna á íslandi, fannst
engin. í ljós kom þó á Netinu að mál-
verk af honum hafði verið selt á upp-
boði í London fyrir nokkrum árum.
Haft var samband við listaverkasal-
ann, Christopher Foley að nafni, sem
náði tali af eigandanum. Eigandinn
var síður en svo mótfallinn birtingu
myndar af málverki sínu, en hvorki
eigandinn né listaverkasalinn átti ljós-
mynd af verkinu. Eigandinn, sem býr
í Sviss, bauðst þá til þess að taka ljós-
mynd af málverkinu (4. mynd) næst
þegar hann ætti leið um kastala sinn í
Skotlandi, en þar er málverkið af Sir
George geymt. Liðu ekki margir mán-
uðir þar til sú mynd sem hér birtist
barst með tölvupósti og var það í
fyrstu viku júní 2005. Það var einnig
fyrir milligöngu listaverkasalans í
London, því eigandi málverksins
vildi ekki láta nafns síns getið eða
hvar harrn byggi í Skotlandi og Sviss.22
Að vísu var bókin um jarðhitarann-
sóknir þá komin út, svo að ekki varð
af birtingu myndarinnar í henni.17
Sir Henry Raeburn (1756-1823)
var líklegast þekktasti portrettmál-
ari Skotlands á sínum tíma, kallaður
„the Scottish Reynolds". Það mál-
verk sem hér um ræðir málaði Sir
Henry á árunum 1811-1813, að því
er talið er, en áður hafði hann mál-
að aðalsmanninn á unglingsaldri,
eða um 1795. Málverkið sem hér er
kynnt var á sýningu Royal
Academy 1813 og var meðal verka á
sýningu helgaðri Raeburn árið
1876. Síðast var það sýnt 1997 hjá
Lane Fine Art í London.23
George Steuart Mackenzie var
einkasonur Sir Alexanders Mac-
kenzie, 6. barónetts af Coul, og
Katharine (f. Ramsay). George tók
við barónett-titli að föður sínum
látnum árið 1796. Sir George er lík-
legast þekktastur fyrir að hafa sýnt
fram á að demantar eru úr kolefni,
og segir sagan að þá hafi hann
brennt gimsteina móður sinnar í til-
raunaskyni. Sir George var kosinn
félagi í Royal Society í Edinborg,
yngstur allra sem teknir hafa verið í
það félag (hann var einnig félagi í
Royal Society í London eins og áður
var nefnt). Hann tók þátt í sam-
keppni 1839-1840 um gerð fyrsta
frímerkisins og ritaði meðal margs
annars um landbúnað í héruðunum
Ross og Cromarty.24 Hann var sann-
færður um að Skosku hálöndin
væru betur sett með sauðfé en án
þess. Sir George Steuart Mackenzie,
Bart, var tvíkvæntur; fyrri eigin-
kona hans var Mary (McLeod, d.
1835) og eignuðust þau sjö syni og
þrjár dætur. Seinni kona hans var
Katharine (Jardine) og með henni
átti hann einn son. Sir George lét
byggja ættarsetrið Coul House, sem
stendur enn. Það er inn af Cromar-
ty-firði vestur af bænum Dingwall,
og er nú hótel.15'251’ Til er málverk af
móður Mackenzies, Katharine
Ramsay, Lady Mackenzie af Coul,
sem Henry Raeburn málaði einnig.23
ll í netpósti25 frá Malcolm Bangor-Jones, Skotlandi, kemur fram að the impression that he was a very clever but rather difficult man."
hann telji að Mackenzie hafi verið fremur erfiður umgengis: „I have
45