Náttúrufræðingurinn - 1944, Page 30

84
NÁTTÚRUFRÆÐINGIJRINN
Hversu furðulegt sem ])að kann að virðast, er fjallið hreyll frá
því sem var, áin er önnur, og sleinarnir og moldin mcð öðru
möti. El' við grandskoðum alla þcssa lilnti, getum við Jjrátt
orðið þess vör, að það eru elíki lífverurnar einar, og þeirra verk
sem brevlast i tímans þunga straumi. Svipljrigða gætir einnig
i ásjónu hinnar svonefndu ólífrænu náttúru, þó yfirbragð lienn-
ar mótist að jafnaði liægt, og sé i rauninni aldrei fullmarkað.
Ef við reynum að gera okkur grein fyrir þeim öflum, sem
skapa landslagið, er lientugt að flokka þau í tvennt, eftir því
livert þau eiga raetur sínar að rekja. Sum þessara afla eigá
upptök sín i iðrum jarðar sjálfrar. Þau getum við nefnt: Innri
uflin. Máltur þeirra Eirtist okkur á marga liáttu. Það eru þau,
sem leysast úr læðingi þegar landskjálftar verða, þegar jarð-
skorpan springur og gengur úr skorðum, þegar fellingafjöll,
eins og öll Jiæstu fjöll jarðar rísa, og ]>að eru þau, sem valda
gosum og riðja eldlieitri og hráðinni steinleðjunni upp á yfir-
Iv.rðið. Væru innri öflin ein um sköpun landslagsins niyndi
yfirborð jarðar skjótt verða svo óslétt og úfið, að enginn kæm-
ist um það nema fuglinn fljúgandi.
Gagnstætt þessum innri öflum verka önnur, sem nefna mætli
ijlri kraftuna, sakir þess, að orsakir þeirra er hægt að rekja
lit fvrir jörðina, til sjálfrar sólar. Þessir kraftar koma þvi til
Iciðar, að bergið i yfirborði jarðar slitnar látlaust. Bezt ná
Jiessi eyðinga-öfl lil ósléttnanna. Þau brjóta niður það, sem
byggðist upp að innan, og slélta án afláts allar hrukkur og
ójöfnur. Það er fyrir þeirra sakir, að löndin eru víðasthvar
viðunandi og fær mönnunum. Þessir vtri kraftar láta oft svo
lítið yfir sér, að við tökum ekki eftir ábrifum þeirra. Okkur
sésl yfir bversu drjúgan þátt þeir eiga í sköpun landslagsins.
Þegar vel er aðgætt, kemur þó i ljós, að þeirra blutur við mól-
un Iandanna er sizl minni en inargra annarra náttúrukrafta,
sem skjótvirkari eru og meir áberandi.
Auðvelt er að greina sundur ytri öflin á ýnisa vegu, eftir þvi,
með hvaða hætti þau stuðla að eyðingu binna föslu berglaga.
En sé hliðsjón höfð af mulningnum, sem myndast við eyði-ng-
una, er eðlilegasl að skipa þessum öflum í tvo flokka. Telja þau
sér, er brjóa bergið i smærri og smærri agnir, án þess að þær
séu ólikar upphaflega herginu að efnum, og í annan stað hin,
sem þess eðlis eru i áhrifum á bergtegundirnar, að þær losna
sundur i smáhluta, sem ólíkir eru upphaflega berginu að efna-