Náttúrufræðingurinn - 1946, Blaðsíða 26

72
NÁTTÚRUFRÆÐINGURINN
Ingóliur Davíðsson:
Æfiskeið gróðursins
Ekki er öllum gróðri skapaður jafnlangur aldur. Sumar jurtir
vaxa upp af i'ræi að vorinu, ná fullum vexti samsumars, blómgast,
bera fræ og deyja síðan að haustinu. Öllu lífsskeiði þeirra er þá
lokið á einu sumri. Aðeins fræin lifa veturinn og lialda þannig teg-
undinni við. Þetta eru nefndar einærar jurtir. (Arfi, varpasveifgras,
naflagras, vorperla, þrenningarfjóla, augnfró, sumir maríuvendir
o. fl. Einnig fjölmargar skrautjurtir, er í daglegu tali nefnast stunar-
blóm.) Eru alls milli 12 og 13% íslenzkra jurta taldar einærar. —
Öðruvíji er tvíærum jurtum farið. Þær lifa tvö sumur. Fyrra árið
eru þær oftast lágar í loftinu og hafa blöðin í hvirfing niður við
moldina. Þá eru þær að safna sér matarforða, sem þær geyma svo til
næsta árs í rótinni eða annars staðar. Sumarið eltir teygja þær úr sér
og bera þá blóm og fræ. Njóta þær matarforðans frá fyrra sumri, og
eyðist hann allur síðara sumarið. Lífi tvíærra jurta má skipta í mat-
öflunarskeið og blómgunarskeið. Eftir blómgun og fræþroskun
deyja þær — bæði rót, stönglar og blöð, en fræið lifir eins og Iijá
cinæru jurtunum. Rófur og gulrætur eru allkunnar tvíærar jurtir.
Loks eru fjölærar jurtir og trjágróður. Fjölærar jurtir lifa í mörg
ár og bera oft blóm og fræ. Þær sakar ekki mikið eitt kalt surnar t. d.,
því að þær geta beðið og blómgast næsta ár. íslenzkar jurtir eru
flestar fjölærar. Það hentar bezt hinum erfiðu kjörum, sem gróður-
inn á við að búa hér á norðurslóðum. Á haustin fella fjölæru jurt-
jurtirnar blöð og blóm; stönglarnir visna og að jafnaði deyr þá allt
eða mestallt, sem ofanjarðar er. En rætur og jarðsprotar lifa vet-
urinn (ásamt fræjunum) og eru bezt. geymdir niður í jörðinni. Þar
granda frost og ofþornun þeim sízt. Tré og runnar fella flestir blöðin
á haustin til að verjast þurrk og kulda. Samt eru einstöku sígrænir, t.
d. einirinn og sumt lyng. En þá eru blöðin sérlega vel útbúin, örsmá,
þykk o. s. frv. Stofnar og greinar standa yfir veturinn, klædd korki
til hlífðar; og hafa í sér við til að standast stormana og óveðrin, sem
ella mundu verða þeim að falli. Tré og runnar blómgast venjulega
oft og mörgum sinnum eins og fjölæru jurtirnar. — Þannig má skipa
gróðrinum í aldursflokka. Ýmislegt er samt við þetta að athuga.
„Sumarblómin" lifa t. d. oft lengur en eitt sumar. Morgunfrúin get-
ur sju'rað á haustin og lifað veturinn, þótt venujulega lifi hún aðeins