Náttúrufræðingurinn - 1990, Qupperneq 25

Lovísa Ásbjörnsdóttir
Um götunga (Foraminifera)
INNGANGUR
Ein er sú fræðigrein innan jarð-
fræðinnar, sem hefur lítt verið stund-
uð hér á landi, en það er götunga-
fræðin. Hún flokkast undir steingerv-
ingafræði þegar um er að ræða göt-
unga úr jarðlögum.
Götungar lifa flestir í sjó og eru
þekktir í sjávarsetlögum allt frá forn-
lífsöld (Palaeozoicum) til nútíma, en
hafa verið sérstaklega algengir síðan á
krítartímabili, þ.e. síðustu 65 milljónir
ára (1. mynd). Sýnt hefur verið fram á
að ýmsar götungategundir eru vel not-
hæfar sem leiðar- eða einkennisstein-
gervingar fyrir ákveðnar jarðsöguleg-
ar einingar.
Á síðustu árum hefur sífellt meiri
áhersla verið lögð á götungafræðina
við jarðlagarannsóknir. Má þar fyrst
og fremst nefna rannsóknir sem tengj-
ast olíuleit. Rannsóknir á sjávarset-
lögum mynduðum á ísöld (kvarter)
hafa aukist gífurlega síðustu árin og
hafa götungar reynst þar notadrjúgir
þegar kemur að því að meta myndun-
araðstæður þessara laga. Gerðar hafa
verið mælingar á súrefnissamsætum í
götungaskeljum úr djúpsjávarbotn-
kjörnum sem hafa gefið góða raun,
bæði við jarðlagatengingar og túlkun á
loftslagsbreytingum kvartertímabils-
ins. Nýlegar rannsóknir á núlifandi
götungum hafa reynst vel til þess
fallnar að fylgjast með hvernig unrrót
mannsins hefur áhrif á vistkerfi sjávar
og hversu fljótt það er að jafna sig eft-
ir að vörnum hefur verið komið á.
Aðalkostur götunga við rannsóknir
á jarðlögum er að þeir eru gífurlega
breytilegir að gerð og lögun. Einstakl-
ingsfjöldinn er yfirleitt mikill og teg-
undir hafa þróast mjög ört. Þar að
auki eru margar tegundir mjög við-
kvæmar fyrir vistfræðilegum breyting-
um, þannig að götungafána endur-
speglar oft breytingar, sem ekki eru
greinanlegar í öðrum fánum eða í
gerð setlaga.
Götungar hafa það fram yfir lindýr
að þeir eru smáir og nægja 100 g af
sýni til rannsókna. Þetta er afar hent-
ugt og þýðingarmikið við rannsóknir á
borkjörnum, en í þeim eru yfirleitt að-
eins örfá eintök eða brot af skeljum
lindýra.
í þessari grein, sem hér birtist,
verður leitast við að gera nokkra grein
fyrir götungum og notagildi þeirra.
GÖTUNGAR
Götungar eru einfrumungar sem til-
heyra fylkingu frumdýra (Protozoa).
Latneska heiti þeirra er Foraminifera,
þar sem „foramina“ þýðir lítil göt en
„fere“ þýðir að bera.
Götungar eru smágerð dýr, sem þó
eru sýnilegir berum augum. Algeng
stærð þeirra er um 0,1-1,0 mm, en
sumar núlifandi tegundir geta náð allt
að 4 mm stærð (Boltovskoy og Wright
1976).
Náttúrufræðingurinn 60 (4), bls. 191-211, 1991.
191