Náttúrufræðingurinn - 1990, Blaðsíða 52

VATN - HVERT FER ÞAÐ?
Vatnið er á sífelldri hreyfingu. Straumar bera sjóinn frá einum stað til ann-
ars, öldur hræra honum fram og til baka, vindar þeyta honum upp í loftið, him-
inhnettir toga hann til, ský fara, regn fellur, ár streyma, lækir skoppa, lindir
sytra, hverir gjósa. Jafnvel í föstu formi er hreyfing á vatninu. Snjóinn skefur,
jöklar skríða og hníga, ísar ryðjast og riðlast. Þær hreyfingar sem hér hafa verið
taldar upp eru bara brot af því sem tína mætti til og allar eru þær í raun hluti af
miklu umfangsmeira hringrásarkerfi, vatnshringrásinni.
Vatnshringrásinni má skipta upp í mismunadi vatnsgeyma, þar sem vatnið tefur
misjafnlega lengi eftir atvikum. Þetta eru geymar eins og hafið, stöðuvötn, jöklar,
berggrunnur, ár, ský, dýra- og plöntulíkamir o.s.frv. Geymunum má skipta í þrjá
meginhópa; hafið, þá sem eru í andrúmsloftinu og þá sem eru á þurrlendi. A milli
geymanna fer vatnið aðallega við uppgufun, úrkomu og afrennsli.
Arleg uppgufun í heiminum er (samkv. Modern physical geography, Strahler
og Strahler 1978,) 517 þús. km3. Þar af eru 88%, eða 455 þús. km3 úr höfunum,
en 12%, eða 62 þús. km3, af landi og vötnum á landi. Arleg úrkoma er jöfn
uppgufun, en einungis um 79% hennar, eða 409 þús. km3 falla á höfin. 21%,
108 þús. km3 af úrkomunni falla á löndin. Mismunurinn á úrkomunni sem fellur
á löndin og uppgufun af þeim er um 46 þús. km3 á ári og fer hann til endur-
nýjunar á jöklum, stöðuvötnum, grunnvatni, lífsvökvanum og öðrum vatns-
geymum, sem til eru. Verði engin rúmmálsbreyting á þessum geymum, svo sem
vöxtur jökla, minnkun regnskóga o.s.frv. þá skilar þessi mismunur sér til hafs á
ný við afrennsli í gegn um ár og fjörulindir, kelfingu jökla o.fl.
Meðfylgjandi mynd er tekin við ósa Ölfusár, undir vetrarkvöldsól í NA roki.
Ljósm. Páll Imsland.
Páll Imsland
Náttúrufræðingurinn 60 (4), bls. 218, 1991.
218