Samvinnan - 01.02.1940, Blaðsíða 8

SAMVINNAN
2. HEFTI
r
Berjarækt á Islandi Eftir Áskel Löve
í berjamó á haustin, — hver
þekkir ekki alla þá tilhlökkun, er
börnin — og jafnvel fullvaxið fólk
— bera í brjósti, þegar þau heyra
þessi orð nefnd og hugsa til berj-
anna góðu í móunum, já, hver
hefur ekki notið gæða villtu berj-
anna síðari hluta flestra sumra
ævi sinnar og farið að hlakka til
berjatímans strax á vorin? Berja-
tínsla og berjaát hefur verið ein-
hver öruggasta fjörefnalind ís-
lenzku þjóðarinnar, síðan landið
byggðist, og enn í dag beygja börn-
in sig heldur niður eftir nokkrum
berjum í móunum, heldur en að
vinna verkin sín fljótt og vel, því
að berin heilla þau meira en nokk-
ur vinnugleði.
En berjamórinn er alltaf erfiður
að einu leyti: hann er oftast fjarri
heimilum okkar, auk þess sem berin
eru alltof fá og smá, ef öll þjóðin
nýtti þau, eins og gildi þeirra kref-
ur. Og sökum allra vandkvæðanna
við tínslu villtu berjanna, hafa
menn fyrir alllöngu síðan flutt
heim að húsum sínum ýmsar berja-
tegundir til ræktunar og kynbætt
þær síðan smámsaman svo, að á-
vextir þeirra flestra eru nú hvort-
tveggja i senn, betri og stærri en
hinna villtu forfeðra þeirra.
Þær berjategundir, sem lengst
hafa verið ræktaðar, eru flestar
lágvaxnir runnar, eins og ribsber,
sólber, broddber, hettuber og brum-
ber, en auk þess jurtkenndar, eins
og jarðarberin.
Ribsber og sólber.
Ribsber og sólber teljast bæði til
ættkvíslarinnar Ribes, og eru hvort
tveggja runnar um 1 ,y2 metri á
hæð. Þau eru til villt víða um heim,
en ræktun þeirra hófst þó ekki
fyrr en seint, ef til vill ekki fyrr
en á 15. öldinni, þótt sumir telji,
að ræktun þeirra á Norðurlöndum
sé allt að því þúsund ára gömul.
En í ritum frá 16. öld sést glögglega,
að þá voru þau orðin mjög algeng
í trjágörðum Norðurlanda og
Þýzkalands, þótt líklegt sé talið, að
ræktun þeirra þá hafi mest verið
í því skyni að gera úr þeim læknis-
lyf til heimilisþarfa, því að um eitt
skeið var vín þeirra og seyði blað-
anna álitið vera allra meina bót.
Á 18. öldinni jókst ræktun ribs-
berja og sólberja mjög í Evrópu,
en þó fengu þau ekki reglulega
þýðingu fyrir búshald flestra heim-
ila nyrðri landanna fyrr en við
upphaf síðustu aldar.
Ribsberja- og sólberjarunnarnir
eru nægjusamar jurtir, og geta
vaxið langt norður fyrir heim-
skautsbaug, ef frost vetranna eru
ekki of mikil eða sumrin og stutt og
rök. Þeir gera frekar litlar kröfur
til jarðvegsins, þótt bezt þrífist þeir
í allrakri jörð, djúpri og myldinni.
Of sterka sól þola runnarnir illa,
— en slíkt þarf ekki að óttast
norðarlega á hnettinum, — og
stormar verka frekar neikvætt á
uppskerumagnið.
Ef vel á að vera,
þurfa þeir að fá
talsverðan áburð
ár hvert, auk þess
sem grisjun er
nauðsynleg, til að
berin nái sem bezt-
um og jöfnustum
þroska.
Ribsber og sól-
ber eru aukin með
afkvistum, og ef
að öllu er rétt
Ribsber farið, er það fjarri
því að vera vanda-
laust verk, því að smávillur og
mistök geta valdið kyrkingi í runn-
unum í mörg ár.
Af ribsberja- og sólberjarunnum
eru til mörg afbrigði og stofnar,
sem eru ólíkir að uppskerumagni,
frostþolni, sem og ýmsum gæðum
berjanna. Og ribsberin eru rauð
eða hvít að lit og sólberin svört og
ljúffeng mjög til átu og góð í á-
vaxtamauk og saft. Að ógleymdu
því, að þau, — og þó sérstaklega
sólberin, — eru einhver C-f jörefna-
ríkasta fæða, sem völ er á úr jurta-
ríki norrænna landa, svo að það eitt
ætti að vera nægilega hvetjandi til
aukinnar ræktunar þeirra, þar sem
annars er lítið um mat af jurta-
kyni.
Ribsber eru allmikið ræktuð um
land allt, þótt ekki hafi verið hugs-
að neitt um val heppilegra stofna
til ræktunar hér. En þar eð flestir
munu rækta þau til skrauts í görð-
um sínum, eru þau yfirleitt miður
hirt en skyldi. Og svipað er að segja
um sólberin, þótt miklu minna sé
ræktað af þeim, svo að það er
sannarlega kominn tími til þess
að dreifa um landið úrvalsstofnum
af báðum berjarunnunum og kenna
fólki um leið alla meðferð á þeim
og berjunum, svo að gagn þeirra
og nytsemi verði sem bezt og mest.
Broddber.
Broddber, sem á dönsku kallast
„Stikkelsbær“, og á sænsku „krus-
bár“, heyra til ættkvíslarinnar Ri-
bes, eins og báðar fyrrnefndu teg-
undirnar. Og kröfur þeirra til lífs-
ins eru flestar hinar sömu, og þau
eru líka til villt víða um lönd, svo
að óþarfi er að endurtaka hér það,
sem nefnt var um sögu og ræktun
ribsberja og sólberja.
Broddberjarunnarnir eru flestir
þétt settir göddum, og flestar teg-
undir þeirra bera einnig hærð eða
gödduð ber, ýmist gul, græn eða
rauð að lit. Berin eru oftast á stærð
við meðalstór vínber og bragðgóð
til matar, hvort sem þau eru notuð
beint af runnunum til matar, soðin,
24