Samvinnan - 01.02.1940, Blaðsíða 10

SAMVINNAN
2. HEFTI
heim í garða sína villta íslenzka
jarðarberið, sem þó getur aldrei
komizt í hálfkvisti við lélegustu
ræktuðu tegundirnar. En þó minn-
ist ég einnar tilraunar, sem sannar
fyllilega, að jarðarber eru ræktan-
leg hér á landi, ef réttar tegundir
eru valdar fyrir hvern stað og vel
að plöntunum hlúð. Sú tilraun var
gerð af M. Simon, ljósmyndara á
ísafirði, sem setti nokkrar jarðar-
berjaplöntur við sumarbústað sinn
í Tunguskógi fyrir nokkrum árum.
Plönturnar þrifust vel og báru ber
snemma í júlímánuði, ef ég man
rétt, og vonandi þroskast jarðar-
ber öll sumur síðan í garði þessa
áhugamanns. Og þar eð ísafjörður
er einn af nyrztu og köldustu stöð-
um landsins, er enginn vafi á því,
að jarðarberjarækt getur borið sig
vel og orðið góð björg í búi í sveit-
um og bæjum, sem liggja sunnar
og hafa lengri og hlýrri sumur en
Vestfjarðakjálkinn, þótt þar sé
einnig hægt að rækta allar þær
berjategundir, sem nefndar hafa
verið hér.
Bláber.
Þótt alllangur tími sé liðinn, síð-
an flestar fyrrnefndu berjategund-
irnar voru teknar til ræktunar, ef
miðað er við mannsævina, eru enn
fjölmargar berjategundir til villtar
um allan heim. Og þar eð ýmsar
villtu lyngtegundirnar, eins og til
dæmis aðalbláberjalyngið, gefa af
sér ber, sem eru ljúffengari en ber
ræktuðu runnanna, að sumra
manna áliti, hefur markaður fyrir
hin villtu ber ætíð verið góður í
ýmsum löndum heims. Sérstaklega
hafa Frakkland og Sviss flutt út
mikið af bláberjum síðustu ára-
tugina, aðallega niðursoðin eða sem
mauk, en einnig þurrkuð og —
síðustu árin — fryst á ýmsan hátt.
Aðalbláberjunum er aðallega
safnað í kjarri vöxnum hæða-
drögum og dölum, og mest í Sviss
og hlíðum frönsku Alpafjallanna,
en auk þess talsvert í héruðunum
í nánd við Bordeaux. Og á þessum
stöðum eru berin, sem tínd eru,
ýmist algjörlega villt, ræktuð í
haganum, eða síðustu árin ræktuð
í kynbættum stofnum á sérstökum
berjalöndum. Flestir bændur um
þessar slóðir stunda berjatínsluna
eða berjaræktina sem aukaat-
vinnugrein, en síðustu árin fjölgar
þeim, sem lifa nær eingöngu á
henni.
Hin skipulega ræktun aðalblá-
berjanna er aðeins nokkurra ára
gömul í þessum löndum, en sum-
staðar í Bandaríkjunum hefur hún
verið reynd í tvo eða þrjá áratugi.
Og samfara þeirri ræktun hófust
auðvitað kynbótatilraunir, því að
þótt aðalbláberin séu góð villt, hafa
menn ekkert á móti því að fá bragð
þeirra og næringargildi bætt, sem
og afköst hverrar einstakrar
plöntu.
Aðalbláberjalyngið þrífst aðeins
í hálfskugga, og jarðvegurinn þarf
helzt að vera myldinn og nægilega
rakur, og sýrustigið milli 5,5 og 4,0
pH. Berin sitja venjulega eitt og
eitt, en sjaldan tvö eða þrjú saman,
og eru til af mismunandi stærð og
missæt, eins og gengur.
Þess vegna voru möguleikar til
kynbóta aðalbláberjanna miklir. í
tuttugu ár hafa nokkrar ættgengis-
stöðvar í Bandaríkjunum fengizt
0
Blaber,
venjuleg stœrð og kynbætt
við kynbætur aðalbláberja eftir
ýmsum leiðum erfðafræðinnar, og
árangur þess er nú þegar kominn
á markaðinn í mynd nokkurra blá-
berjategunda til ræktunar i smá-
um eða stórum stíl. Þessar nýju
tegundir geta vaxið án minnsta
skugga, en þola aðeins beinamjöl
og blóðmjöl sem áburð, og ber
þeirra eru sæt og safarík og á stærð
við venjuleg vínber.
Síðan árið 1930 hafa Þjóðverjar
einnig fengizt við kynbætur blá-
berja og rauðberja í stórum stíl,
en árangrar þeirra eru ókomnir á
markaðinn, enda varla við miklu
að búast á svo stuttum tíma.
Lokaþáttur.
Á íslandi vaxa margar lyngteg-
undir villtar og þær nytsömustu
þeirra eru aðalbláber, rauðber
(Vaccinium Vitis idæa), bláber og
krækiber. Tvær hinar fyrstnefndu
skara mjög fram úr báðum hinum
að gæðum, enda eru þær nýttar
mikið víða um lönd, eins og áður er
sagt. En hér á landi er nýting berj-
anna með minnsta móti, þótt þjóð-
in þjáist af fjörefnaskorti, en ber,
sem vaxa norðarlega á hnettinum,
eru yfirleitt miklu auðugri að öllum
fjörefnum en aldin suðrænna
landa, að því er síðustu rannsókn-
ir grasafræðinnar hafa leitt í ljós.
-Vissulega vaxa aðalbláberin ekki
um allt land, og rauðberin finnast
aðeins á takmörkuðu svæði norð-
anlands, en eflaust er unnt að
dreifa báðum tegundunum skipu-
lega um allar sveitir, ef vísinda-
legrar nákvæmni er gætt í öllu.
Á íslandi ættu að geta hafizt
kynbætur og ræktun berjalyngs og
berjarunna næstu árin og áratug-
ina í stórum stíl undir stjórn vís-
inda grasafræðinnar. Á þann veg
ætti að vera unnt að nýta vel ýmsa
þá móa, sem annars eru lítilsvirði
til ræktunar, til að fá af þeim stór
og góð aðalbláber og rauðber, auk
þess sem betur ræktanleg svæði
Framh. á 30. bls.
26