Samvinnan - 01.04.1948, Blaðsíða 19

Svipir
sam tíðarmanna:
CLIY
breytti ásjónu
Þýzkalands.
EGAR CLAY hershöfðingi lagði af stað
frá Bandaríkjunum til Þýzkalands, til
þess að taka þar við lierstjórnarstörfum árið
1945, lét hið kunna blað, Washington Post,
svo ummælt: „Hinar agætu gáfur Clays hers-
höfðingja njóta sín betur við þýzk við-
íangsefni en bandarísk. Ástandið í Þýzka-
landi þarfnast cinbeitts stjórnanda.“ All-
löngu síðar komst brezkur embættismaður
í Þýzkalandi svo að orði, eftir langan samn-
ingafund um málefni hernámssvæðanna:
„Hann lítur út eins og rómverskur keisari
og leikur hlutverkið sterkt!“ Það væri þó
misskilningur að taka þessi ummæli sem
mat á pólitísku viðhorfi hershöfðingja'ris.
Fáir núlifandi stjórnmálamenn munu hafa
meir óbeit á einræði en einmitt liann. Hann
er kominn af blóðheitum Suðurríkjamönn-
um. Faðir hans var senator á cndurreisnar-
tímabilinu eftir þrælastríðið. Sonurinn fékk
í erfðir djúpstæða trú á ágæti hins lýðræðis-
lega þingræðisfyrirkomulags af amerískti
tegundinni, og með þessari trú, sterka and-
úð á samdrætti hins stjórnarfarslega valds
í einum miðpunkti. Heima fyrir barðist
liann fyrir auknu valdi liinna einstöku ríkja
og gegn auknu valdi sambandsstjórnarinnrr
í Washington. Hvort tveggja þessar skoðanir
hafa sett mikinn svip á störf hershöfðingjans
í Þýzkalandi.
EN HINN næsta sess við hlið hinna lýð-
ræðislegu skoðana hershöfðingjans,
skipar agasöm skapgerð og teknískur hugs-
unarháttur. Þeir, sem kunnugir eru stjórn-
háttum hans í Þýzkalandi, lialda því fram,
sumir hverjir, að hann meðhöndli sköpun
lýðræðisríkis í Þýzkalandi eins og verkfræði-
legt viðfangsefni, þar sem liann sjálfur á ið
ráða útreikningunum. Tilraunirnar til þess
að leysa þetta viðfangsefni, hafa verið stór-
merkilegar og þær hafa tekizt að nokkru
leyti. Þé> er ennþá of snemmt að fella endan-
lega dóma um það.
CLAY HERSHÖFÐINGI er herverkfræð-
ingur að menntun. Á stríðsárunum var
hann um tveggja ára skeið næstæðsti yfir-
maður birgða hersins. Hann stjórnaði þá
stofnun birgðabúra á Frakklandsströnd eft-
ir innrásina í Normandí. Clay var þannig
raunverulega aidrei á sjálfum vígstöðvun-
um. Störf hans voru að rniklu leyti skrif-
stofustörf, en J>au soru stórkostleg skrifstofu-
störf. Hann var einn af aðalmönnunum
sem héldu um rofann, er kveikti á afli amer-
ísku J>jóðarinnar á styrjaldarárunum. Stjórn-
málalegar ákvarðanir voru utan \ið verka-
hring lians á þessum árum. Hann var fram-
kvæmdastjóri aðeins, en hann gengdi því
starfi með ágætum, var einbeittur, duglegur
og óhlífinn, jafnt við sjálfan sig, sem undir-
fnenn sína. Hann náði miklum árangri, lilaut
frægðarorö, og eignaðist öfundarmenn og ó-
vini. Menn verða að líta hlutlægt .1 j-Jlt
J>etta. Hin orthodoxa lýðræðisskoðun og
andúðin á samdrætti valdsins, hin nær j>\í
vélræna rökvísi verkfræðingsins, mikill vilja-
kraftur og óhlífin krafa um árangur starfs-
ins, verður að vera allt í senn í huga J>ess
manns, sem vill skilja til hlýtar störf og
frama Clays hershöfðingja í Þýzkalandi.
Störf hans hafa sætt gagnrýni úr ýmsum
áttum. Hið ytra eru ]>au stærsta átakið, sem
nokkru sinni hefur verið gert, til J>ess að
innleiða lýðræði með valdboði. Púðurreyk-
urinn var varla rokinn burt af orrustuvöll-
um Suður-Þýzkalands, þegar Clay byrjaði að
stofna hin ytri tákn lýðræðisstjé>rnar, flokka,
ráðgefandi þing, og héraðsstjórnir. Gegn
ráðleggingum nær J>ví allra undirmanna
sinna, lét hann efna til héraðskosninga
hálfu ári eftir uppgjöf þýzka hersins. Fimm
mánuðum seinna fengu hin þýzku Lands,
eða fylki, sem hann markaði, sín fyrstu
stjórnlagaþing. Sumarið 1946, [>egar Þýzka-
land var naumast byrjað að reisa sig við úr
ösku og eymd, var bandaríska hernáms-
svæðið að sjá hið ytra, eins og snoturt lítið
sambandsríki á borð við suðurríkin ame-
rísku. Það er é>þarft að meta J>etta lítils. En
þetta er ]>ó ekki aðferðin, sem bezt liefur
reynst til }>ess að skapa varanleg lýðræðis-
ríki í veröldinni.
Það er sennilegt, að Clay hafi trúað á á-
gæti hugmyndar sinnar um liið suður-þýzka
sambandsríki. Og ]>að er skrítin, söguleg til-
viljun, að 80 árum cftir ósigur suðurbanda-
rísku sambaridsríkjanna fyrir herjum Lin-
colns, og 80 árum eltir <>sigur suðurþýzku
sambandsríkjanna lyrir herjum Bismarcks,
skyldi sonur suðurríkisins Georgíu fá að
smakka sætleik hefndarinnar á Bæjaralandi.
EN HVAÐA SKOÐUN, sem menn kunna
að hafa á þessum framkvæmdum hers-
höfðingjans, er ljóst, að hann er nú, eins og
á stríðsárunum, ágætur framkvæmdastjóri
verkefna, sem hann hefur ekki sjálfur lagt
clrög að. Hann varð að uppræta nazistaflokk-
inn, uppleysa þýzka herinn, koma á fót
stjórnarkerfi í stað þýzku miðstjórnarinnar
og vinna lýðræðishugsjóninni fvlgi. Hvergi
í Þýzkalandi, var þessum verkefnum sinnt
af meiri kostgæfni en á ameríska hernáms-
svæðinu, og hvergi annars staðar sýna tölu-
skýrslur jafngóðan árangur. Erfiðleikarnir
hafa einkum verið J>eir, að sú stefna í Þýzka-
landsmálunum, sem réði því, að þessi verk
voru hafin, hefur breytzt. Þegar Clay tqk við,
var uppi stefna Morgenthaus, að eyðileggja
framleiðslugetu landsins, nú er uppi stefna
Marshalls, um endurbyggingu. Árangur }>essa
hefur stundum verið sá, að eitt liefúr rekið
sig á annars horn, og stjórn Bandaríkjann.i
á hernámssvæði sínu hefur stundum virtzt
í augum áhorfenda cins og tveir hestar, ;cm
vilja draga sama ækið sitt í hvora áttim.
P ERSÓNULEGA er Clay hershöfðingi mik-
ilúðlegur, en persönuleikinn er niargbrot-
inn og hentar illa fyrir stuttan palladóm.
I-Iann cr grannvaxinn, meðalmaður á hæð,
dökkur á brún og brá, með arnarnef, djúp-
sett augu og rannsakandi augnaráð. Hann
talar liægt og ákveðið og röddin er viðfeldin.
Hann reykir gjarnan hverja sígarettuna á
fætur annarri á meöan }>ú talar við hana. En
þótt maðurinn sé þannig viðfeldinn í fram-
komu, vcrður samt fljé>tlega ljóst, að undir
býr rnikið skap, sem getur blossað upp, og að
þarna muni maöur á ferð, sem ekki muni
auðveldlega hverfa frá afmarkaðri braut
sinni lyrir stundarmótblástur. Harin er eld-
fljótur að átta sig á umræðuefninu, og setja
sig inn í mál. Hann er agasamur við undir-
menn sína og er virtur frekar en elskaður af
þeim. Þeir vita manna bezt, að hann er ó-
venjulegur og strangheiðarlegur hæfileika-
maður, sem framkvæmir ]>au störf, sem hon-
um eru falin, með mikilli nákvænmi, ekki
aðeins samkvæmt bókstaf fyrirskipapanna,
heldur einnig samkvæmt sannfæringu sinni.
Starfstímabili lians í Þýzkalandi mun ljúka
í sumar. .4 J>remur árum hefur hann rriégnað
að breyta sögufrægu, evrópisku landi svo
mjög, að J>að er varla J>ekkjanlegt aftur. Fá-
ir menn geta státað af slíkum árangri, hvort
sem hann verður varanlegur eða ekki.
19