Samvinnan - 01.04.1948, Blaðsíða 27

GUSTAV VIGELAND
(Framhald af bls. 8)
un. Georg Brandes, sem þá var, að
dómi yngri manna, eins konar hæsti-
réttur hvað listir og skáldskap snerti,
lét svo um mælt, er hann hafði litið
myndina: „Ævinlega eru það Norð-
mennirnir, sem vinna glæsilegustu
sigrana, og ráðast á garðinn, þar sem
hann er hæstur.“
Mynd þessi var að ýmsu leyti fyrir-
boði þeirra listaverka, sem Vigeland
gerði bezt síðar meir, enda þótt hann
skorti þá formfestu og hnitmiðun í
línubyggignu, er einkenndi þau. Virði
maður myndina fyrir sér, sannfærist
maður um það, að viðfangsefni hans
er ekki að sýna áhrif hreyfingar og
stöðu á línubyggingu mannslíkama,
heldur er mannslíkaminn honum atr-
iði til túlkunar á skapgerð, kenndum
og tilfinningum. Það er maðurinn,
ekki fyrst og fremst sem líkami, heldur
sál, sem er viðfangsefni hans. Og með-
ferð hans á þessu viðfangsefni gefur
þegar til kynna hvert stefnir, þótt enn
hafi liann ekki náð fullum tökum á
tjáningunni. Forngríska myndin af
kringlukastaranum sýnir línusam-
ræmi og formfegurð íturvaxins manns-
líkama, samræmdan línuleik vöðv-
anna, sem sumir eru stæltir til átaks,
aðrir mismunandi dregnir til við-
náms og enn aðrir í vökulli hvíld. Sú
mynd er fyrst og fremst túlkun á svör-
um og tjáningu líkamans við aflrænu
viðfangsefni, — kringlukastinu. —
„Útskúfun” Vigelands er tilraun til
að túlka svörun, sem er allt annars
eðlis. Hún er tilraun til að sýna glímu
mannssálarinnar við örlögin. Þær fjór-
ar persónur, senr nryndin sýnir, svara
útlegðardómnum hver á sinn hátt, en
svar hverrar um sig byggist á auðsæ-
um og rökrænum forsendum. Dreng-
urinn veit ekki hví förin er farin eða
hvert henni er heitið. Hún er honum
aðeins vonaríkt æfintýri. Og auk þess
er lrann í fylgd með föður sínunr, svo
að hann telur sig ekkert þurfa að ótt-
ast. . . . Og snrábarnið hjúfrar sig að
móðurinni, sem enn er öll þess til-
vera, konunni, er í ást og trú gengur
djörf til baráttu við örlögin og ógæf-
una, við hlið ástvinarins, er þjáist í
nreðvitundinni um að hafa leitt bölv-
un yfír sig, konu sína og börn. Út-
færsla myndarinnar er þrungin raun-
sæi og dirfsku, næst um því hrjúf.
Hún og viðhorf listamannsins eiga
lrarla lítið skylt við forngrísku mynd-
listina, sem enn var rík af áhrifum í
verkum þeirra myndhöggvara, sem
mest voru metnir. Vigeland lrafði ekk-
ert lært af þeim Bergslien og Skeibrok
annað en starfsaðferðir og vinnutækni
og hann var staðráðinn í að fara ekki
troðnar brautir í list sinni, heldur
varðveita og þroska þar sinn eiginn
persónuleika.
Margir urðu til að dást að þessari
mynd, en ekki var viðurkenningin
óskipt, sem hún hlaut. Danski mynd-
höggvarinn Bissen, kvað hana að
mörgu leyti með afbrigðum vel gerða,
en kvað ökla karlmannsins vanskap-
aða. . . . Myndin er byrjendaverk, og
langt er frá því, að hún geti talizt heil-
steypt listaverk, en engum gat dul-
izt, að höfundurinn væri efni í stór-
brotinn listamann, en merkilegust er
hún sem fyrirboði síðari verka hans.
I^FTIR ÁRSDVÖL í Kaupmanna-
-J höfn hvarf Vigeland aftur til
Noregs.
Hann fékk stofu eina til umráða, er
varð íbúð hans og vinnustofa í senn.
Svo fátækur var hann, að hann varð að
fá borð og rúm að láni hjá kunningja
sínum. Enda þótt hann hlotið nokkra
viðurkenningu sem listamaður, átti
hann við mikla örðugleika að etja.
Hann háði harða baráttu við skort og
skilningsleysi, og enn harðari baráttu
við sjálfan sig. Þar var meira í húfi en
brauðbiti og brenni. Sú barátta stóð
unr sál hans, um sigur hans eða glötun
sem listamanns. Arfurinn úr föðurætt-
inni, öfgarnar í skapgerðinni, geðofs-
inn og sjúkleg viðkvæmni mögnuðu
þá baráttu, svo að honum hélt við ör-
vinglun, en arfurinn úr móðurætt-
inni, starfseljan og þrautseigja gamla
Vigelandsbóndans, barg honum frá
uppgjöf og ósigri.
Áftur hlaut hann styrk til utanfarar.
Að þessu sinni hélt hann til Parísar,
þangað, sem um langt skeið hafði verið
miðstöð allrar myndlistar á megin-
landinu. Þar kynntist hann Rodin og
verkum hans.
Orrustan, sem stóð í sál hans fór
enn harðnandi. Honum var Ijóst, að
hann átti aðeins um tvennt að velja.
Ef hann stillti í hóf kröfunum til sjálfs
sín, hvað sannleik og einlægni í stíl-
rænni túlkun og myndrænni tjáningu
snerti og tæki tillit til tízkunnar og
smekks almennings, beið hans skjót-
fenginn frami og auður, — en ef hann
herti kröfurnar og léti hvergi undan
síga, varðveitti persónuleika sinn og
gengi livergi af braut sannleikans, öðr-
um til þjónkunnar, átti hann vísa
langa og örðuga baráttu við vanmat,
skilningsleysi og fátækt. Tæki hann
síðari kostinn var lítil von um sigur, —
en skjöldur hans hreinn. Hann kaus
síðari kostinn....
En sársaukalaus varð þessi ákvörð-
un honum ekki. Það sýna orð, sem
hann reit í frumdráttarbók sína. Þau
sanna og trú hans á köllunina og álit
hans á þeim, er að hans dómi létu
blekkjast og gengu á mála hjá almenn-
ingsálitinu:
„Fyrir skömmu frétti eg, að--------
hafi selt eina af myndum sínum fyrir
geypiverð. Að formi og viðfangsefni
var myndin miðuð við smekk kaup-
andans.
„Nokkur ár eru síðan, að þessi lista-
maður sat að drykkju nreð mér heima
í íbúð minni. Hamingjan góða, hvað
við gátum verið stórlátir þá. Við ætl-
uðum sannarlega ekki að glata sjálfum
okkur á troðnum brautum. Og við
lýstum alla þá í bann, er létu undan
síga.
„Nú er hann vel stæður, náungi sá.
Hann gengur um göturnar með fulla
vasa fjár. Og eg. . . . Eg reika um í trú
minni á hugsjóninni, snauður, —
liræðilega snauður.
„Hversu auðvelt mundi mér ekki
veitast, að gera nokkrar „þokkalegar“
myndir, sem hver og einn gæti verið
þekktur fyrir að kaupa; táknrænar
myndir, sem hægt væri að túlka sem
lof einhverjunr til handa. Verzlunar-
jöfrunum, til dæmis.
„Eg mundi vinna skjótan sigur,
hljóta gnægð fjár, er gerði mér kleyft
að stunda list mína samkvæmt eigin
geðþótta. En peningar eru pening-
ar. . . . Mundi slíkt ekki einmitt upp-
liaf þess, að eg léti smám saman undan
síga, til að öðlast hylli þeirra, er yfir
27